«سه سنگ»؛ نماد عزاداری مردم بهبهان در سوگ حضرت اباعبدالله(ع)

یکی از آیین‌های سنتی استان خوزستان در ایام سوگواری حضرت اباعبدالله(ع)، آیین «سه سنگ» است که عزاداری سنتی مردم شهرستان بهبهان است.

این آیین مذهبی در سال 1391 به همت خیرالله محمدیان، پژوهشگر فرهنگ عامیانه مردم بهبهان با شماره 641 در فهرست میراث معنوی کشور ثبت ملی شد. مبدع این سبک شاعر آیینی این شهرستان؛ میرزا شوقی است که در عصر قاجار می‌زیست.

خیرالله محمدیان، پژوهشگر فرهنگ عامیانه مردم بهبهان و نویسنده کتاب‌ «آیین‌ها و سوگواری‌های مذهبی در دارالمؤمنین بهبهان» در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان در این‌باره گفت: «سه سنگ» به عنوان نماد خاصّ عزاداری مردم بهبهان محسوب می‌شود. سينه زنان در حالت سه سنگ معمولاً به شكل ثابت (بخشی نشسته و بخشی ايستاده) عزاداری می‌کنند.

وی اظهار کرد: سه سنگ اولین و مهمترین نماد خاص عزاداری در بهبهان است که مبتکر آن «میرزا شوقی بهبهانی» در عصر قاجار و زمان سلطنت ناصرالدین شاه بوده است. میرزا شوقی دو نوحه برای این سبک خاص ساخت که یکی از آن­ها «عباس علمدار» است و دیگری «صد حیف ز اکبر/ حیف از علی­ اکبر». نوحه‌ «عباس علمدار» كه در قالب مستزاد سروده شده يكی از شاهكارهای ميرزا شوقی و در نوع خود از آثار جاودان و بی‌بديل زبان فارسی است.

به گفته محمدیان، شكل و شیوه‌ اجرای آن، انتخاب موضوع، عنصر معرفتی نوحه، هارمونی و هماهنگی وزن و محتوا، شور حماسی نوحه، وزن رجزی و شور و شتاب موجود در ضرب آهنگ نوحه و حرارت و هيجانی كه در اجرای آن احساس می‌شود، سينه زن و نوحه خوان و بيننده را شديداً با هم همراه و هماهنگ می‌کند و هر سه را در يک جريان شور انگيز و سيال روان می‌سازد و اين مسئله يكی از عوامل مهم محبوبيت اين نوحه است. آهنگ نوحه در دستگاه سه گاه اجرا می‌شود و وزن آن «مفعول مفاعيل مفاعيل فعولن» است كه تند و پرشتاب و فوق العاده هيجان آفرين است.

این پژوهشگر با بیان اینکه میرزاشوقی در زمینه نوحه‌پردازی صاحب ابتکار بود و سبک سینه‌زنی سه سنگ را خود ایشان ابداع کرد، افزود: شیوه‌های سینه‌زنی مختلف است؛ واحد یا تک ضرب، دوضرب و سه‌ضرب. این سبک‌ها در شهرهای سنتی زیاد است. سنگ در این ترکیب به معنی ضربه است؛ یعنی سه ضربه پیاپی به سینه کوبیده شود.

وی ادامه داد: میرزا شوقی سبکی ابداع کرد که در کل عزاداری‌های آن زمان در کشور ایران منحصر به فرد است؛ این عزاداری تقریباً سه مرحله است. توضیح کامل این سبک در کتاب آیین‌های مردم بهبهان آمده است. در سال 1390 مستندسازی‌هایی انجام دادیم و سال 1384مستند تلویزیونی آن ساخته شد. میرزا شوقی هم شاعر و سراینده این سبک و هم نوحه‌خوان این سبک بوده است.

نویسنده کتاب‌ «آیین‌ها و سوگواری‌های مذهبی در دارالمؤمنین بهبهان» گفت: شعر «سه سنگ» در قالب قصیده مستضادگونه است. موضوع آن نیز حماسه شجاعت حضرت ابوالفضل(ع) است:

«نوبت چو به جنگ : دش عباس علمدار»

 و موضوع دوم آن حضرت علی‌اکبر(ع) است. این دو نوحه از قدیم در بین هیئت‌های عزاداری بهبهان باشکوه و عظمت خاصی خوانده می‌شود و مردم بهبهان خیلی به آن علاقه‌مند هستند. هر کسی نمی‌تواند این نوحه را اجرا کند.

محمدیان عنوان کرد: عزاداری سه‌سنگ شعر ثابتی دارد. البته برخی از شاعران معاصر مثل مرحوم حبیب‌الله معلمی، استاد حاج بشیرعلی، مرحوم استاد عبدالحسین عتیق، شعرهایی را بر وزن و استقبال میرزا شوقی سرودند اما هیچ کدام جای سه‌سنگ میرزا شوقی را نمی‌گیرد و از قدیم شش یا هفت هیئت هستند که این عزاداری را به زیبایی اجرا می‌کنند. اوج عزاداری‌های بهبهان، سه‌سنگ میرزا شوقی است که با حضور خیل عظیم جمعیت همراه است. ایشان نوحه‌های دیگری هم داشتند.

این شاعر آیینی توضیح داد: زنده یاد حاج سیّدمحمّد سیّد (تولد 1319 وفات 1387 ه. ش.) از قول گذشتگان می‌گفت که میرزا شوقی نوحه‌ سه سنگ عبّاس علمدار را ابتدا برای محلّه‌ پهلوانان ساخته است و چون اهل محل کاروانسرا به او مراجعه می‌کنند و از او می‌خواهند تا برایشان نوحه‌ جدیدی بسازد، میرزا شوقی قسمت دوم سه سنگ یعنی رباعیاتی که پاسخ «حسین یا حسین» را دارند، برای محل کاروانسرا ساخت و به آن اضافه نمود و برایشان اجرا ‌کرد.

محمدیان اظهار کرد: اين سبک خاص را سينه­ زنان در سه مرحله و به مدت حدود نیم ساعت اجرا می‌کنند. دو مرحله اول در حالت نشسته و مرحله سوم در حالت ایستاده اجرا می‌شود. محلاّت پهلوانان، كاروانسرا(گچپزان)، امامزاده شاه فضل(ع)، گودچهك، محلّ پر و امامزاده شاه مير عالی حسين(ع) از گذشته‌های دور تاكنون اين سبك را به خوبی اجرا می‌کنند تا پايان بخش خوبی برای عزاداری باشد. شیوه­ سه سنگ در 21 آذرماه 1391 به همراه دو آیین «کولکی/ چاربه چار» و «مشعل گردانی» ثبت ملّی شد.

کامله بوعذار خبرنگار ایکنا خوزستان

انتهای پیام