سفارش‌نویسی و تنزل جایگاه ادبیات دینی کودک و نوجوان
گروه فرهنگی ــ نویسنده کتاب «مجموعه قصه‌های شیرین از زندگی معصومین» با بیان اینکه به هیچ عنوان نیاز نیست که نهادهای حکومتی وارد عرصه نوشتن کارهایی دینی شوند و باید عرصه برای معتقدان و متخصصان باز شود، گفت: این شائبه مادی که قصه‌های قرآن فروش می‌رود، باعث شده هر کاری به نام دین چاپ شود و متأسفانه این آثار به آینده فکری و اجتماعی کودک و نوجوان آسیب می‌زند.
همه ما گاه در مساجد، زیارتگاه‌ها، حاشیه همایش‌های فرهنگی و مذهبی با نمایشگاه‌های کوچک کتاب و محصولات فرهنگی برخورد کرده‌ایم. یکی از موارد تأسف‌برانگیز در برخی از این نمایشگاه‌ها، وجود آثار بی‌کیفیتی است که چون نام قصه‌های قرآنی یا دینی را بر خود دارند به سادگی از ارشاد مجوز گرفته، نشر یافته و به چنین نمایشگاه‌هایی راه پیدا کرده و در اختیار مردم قرار می‌گیرند.
کتب مربوط به قصه‌های پیامبران برای گروه سنی کودک و نوجوان از جمله آثاری هستند که مورد توجه بچه‌ها و والدین آنها قرار می‌گیرند. این کتاب‌ها علاوه بر جنبه سرگرمی، برای والدین به عنوان آثاری که می‌توانند به نکته‌های اخلاقی و تأثیر تربیتی آنها بر کودکانشان تکیه کنند، تلقی می‌شوند.
یکی از همین آثار بی‌کیفیت اثری 29 جلدی به نام «قصه‌های قرآنی پیامبران» است که سال گذشته از سوی نشر نسیم حیات روانه بازار شده است. کتابی که گذشته از اشتباهات غیرقابل چشم‌پوشی در متن و نثر شتابزده برای گروه سنی ب و ج، تصویرگری‌های نامناسبی در آن وجود دارد؛ به طوری که با دیدن آن این سؤال به ذهن خطور می‌کند که چگونه چنین مجموعه‌ای مجوز نشر یافته؟ آیا نویسنده و یا ناشر فرصت کرده است قبل یا حتی بعد از چاپ اثرش را نگاهی بیندازد یا حتی ورق بزند؟ یا هیچ به تصویرگری‌های آن دقت کرده است؟
این کتاب متأسفانه در برخی رویدادهای فرهنگی استان ما از جمله حاشیه برگزاری دوره تخصصی مهدویت و در نمایشگاه قرآن اهواز به مردم عرضه شده بود.
مراکز و انتشارات معتبری در سطح کشور وجود دارند که به صورت تخصصی در حوزه داستان‌های قرآنی کودک و نوجوان فعالیت می‌کنند و آثار تخصصی و با کیفیت بالایی در این حوزه منتشر کرده‌اند. در این میان نیز افراد و ناشرانی وجود دارند که به آثار مذهبی کودک و نوجوان به عنوان یک عرصه تجارت پرسود نگاه می‌کنند و بدون هیچگونه پشتوانه تخصصی دست به چاپ و نشر اثر در این زمینه می‌زنند. متأسفانه هیچگاه حوزه ادبیات دینی کودک و نوجوان این قدر جدی تلقی نشده است که جایگاهی برای نقد آثار تولید شده در این حوزه در نظر گرفته شود.
مسلم ناصری، نویسنده و منتقد ادبیات کودک و نوجوان در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، در این ارتباط گفت: قبل از بررسی جایگاه معرفی و نقد ادبیات دینی کودک و نوجوان باید به این پرسش پاسخ داده شود که اصلاً جایگاه ادبیات کودک در بخش ادبیات دینی کجاست؟ و ما در چه موقعیتی قرار داریم؟ فکر می‌کنم ما نسبت به قبل از انقلاب در جایگاه خیلی بهتری هستیم؛ چه در حوزه دین و چه در حوزه غیر دین. اما حوزه دین یک حوزه بسیار حساسی است که به چند دلیل با استقبال مواجه می‌شود.
نویسنده کتاب «مجموعه قصه‌های شیرین از زندگی معصومین» گفت: وقتی شما ادبیات دینی را مدنظر قرار می‌دهید و داستانی همسو با افکار جامعه می‌نویسید، این خود باعث می‌شود بسیاری از کسانی که حتی شبه‌نویسنده هستند یا کسانی که در نویسندگی دستی ندارند، وارد این حیطه شوند و بخواهند ادبیات دینی یا یک داستان دینی خلق کنند.
خلق اثر در زمینه دینی کار ساده‌ای نیست
وی ادامه داد: در نگاه اول، چون فردی که وارد این حوزه می‌شود احساس تعهد می‌کند، فکر می‌کند خلق اثر در این زمینه کار ساده‌ای است؛ اما از دیدگاه من، نوشتن کارهای دینی و مذهبی بسیار سخت‌تر از نوشتن داستان‌های دیگر برای کودکان است؛ به چند دلیل؛ یکی اینکه یک نویسنده دینی اول باید به آنچه می‌خواهد بنویسد، معتقد باشد (حتی اگر غیردینی هم باشد نویسنده باید به آنچه می‌نویسد معتقد باشد) در غیر این صورت اثری خلق خواهد شد که باورپذیر نخواهد بود. اما در حوزه دینی اگر شما اثری بنویسید که ضعیف هم باشد، به دلیل اینکه مردم طالب هستند و خانواده‌ها دوست دارند بچه‌هایشان با این مضامین و مفاهیم آشنا شوند، این کار را می‌خرند.
ناصری نکته دوم در نوشتن داستان دینی را شناخت منابع دانست و افزود: نویسنده‌ای که می‌خواهد یک داستان بنویسد، باید تجربه کسب کند، مطالعه کند، سفر برود و آن چیزهایی که برای نوشتن یک اثر و داستان نیاز است، کسب کند؛ اما اگر نویسنده بخواهد یک داستان دینی بنویسد، دو نیاز وجود دارد؛ یکی اینکه باید به شدت مطالعه کند، نه فقط آثار و حکایت‌های دینی؛ بلکه باید تاریخ و جغرافیای گذشته و مردم‌شناسی آن دوره را هم بخواند؛ نوع پوشش، خوراک و مقاله‌های زیادی را مطالعه کند تا جزئیاتی را که در داستان نیاز هست، پیدا کند. از این رو می‌بینیم نوشتن یک داستان دینی بسیار سخت‌تر از نوشتن کارهای رئال است.
ضربه به مخاطبان
نویسنده کتاب «باغ طوطی» اظهار کرد: مرحله بعدی، بازخورد اثر در جامعه است؛ یعنی شما باید اثری خلق کنید که با مخاطب ارتباط برقرار کنید اگر مخاطب اثر شما را باور کند، شما توانسته‌اید موفق شوید؛ اما اگر باور نکند، شاید یک اثر ضددینی خلق شود. شما خواستید یک مفهوم مذهبی معرفتی و دینی را برای مخاطب ایجاد کنید، اما اگر این کار متناسب با سن مخاطب شما نباشد، مخاطب شما وقتی اثرتان را ـ به عنوان یک اثر دینی ـ می‌خواند و می‌بیند کار ضعیفی است و باورپذیری آن سخت است، در این صورت شما دو ضربه به مخاطب زده‌اید؛ هم از مطالعه او را گریزان کرده‌اید هم از دین.
میزان پاسخگو بودن آثار دینی به نیازهای کودک و نوجوان
این نویسنده کودک و نوجوان با بیان اینکه کارهای دینی خلق شده به نظر من متوسط رو به بالا است، تصریح کرد: البته کارهای ضعیف هم بسیار داریم؛ به چه دلیل؟ به دلیل سفارش‌هایی است که مراکز دولتی و نیمه دولتی به نویسندگان می‌دهند و کاری به کیفیت آن ندارند. می‌خواهند یک بیلان کاری بدهند. نویسنده یک اثری می‌نویسد، آنها هم پولی به او می‌دهند. بعد به مقامات بالادست می‌گویند ما این‌قدر کتاب درباره پیامبر(ص)، معصومین(ع) یا مفاهیم دینی خلق کرده‌ایم. حالا چه‌قدر این کارها مفید بود و چه قدر مضر بوده است؟ متأسفانه تاکنون این موضوع را مورد مداقه(دقت) قرار نداده است و کسی کارهای دینی را نقد و بررسی نکرده که چه‌قدر آنها توانسته‌اند پاسخگوی نیازهای کودک و نوجوان باشد.
شائبه مادی فروش قصه‌های قرآن
وی ادامه داد: این نگاه وجود دارد که چون خانواده‌ها کتاب‌هایی با موضوعات داستان‌های پیامبران و معصومین و قرآنی را می‌خرند، دیگر هیچ تخصصی پشتوانه آن نیست. این شائبه مادی که قصه‌های قرآن فروش می‌رود، باعث شده هر کاری به نام دین چاپ شود و متأسفانه این ضربه را در آینده می‌بینم؛ از حیث اینکه اگر کتاب خوبی نوشته نشد، ذوق و علاقه مخاطب را به خوانش کتاب از بین می‌برند. یعنی دو ضربه به مخاطب می‌زند هم آینده فکری او آسیب می‌بیند و هم آینده ذهنی و اجتماعی.
سفارش‌نویسی و آسیب‌های ادبیات کودک و نوجوان
ناصری تأکید کرد: به هیچ عنوان نیاز نیست که ارگان‌ها و نهادهای حکومتی وارد عرصه نوشتن کارهایی دینی شوند. باید بگذاریم کسی که خود واقعاً به آن اعتقاد دارد، تخصصش را کسب کرده، او وارد این حیطه شود. این آسیب‌ها از دهه هفتاد با سفارش‌هایی که نهادهای دولتی به نویسندگان دادند، ایجاد شد و ریشه‌های این آسیب به دهه هفتاد برمی‌گردد که سفارش‌نویسی رواج پیدا کرد.
نویسنده کتاب «مجموعه قصه‌های شیرین از زندگی معصومین» در پایان تصریح کرد: سفارش‌نویسی چه در حوزه داستان دینی چه غیر دینی جایگاه ادبیات را تنزل داد و آن را به جایگاه نازلی تبدیل کرد. اثر دینی اگر قوی باشد، جایگاه خود را حفظ می‌کند و ماندگار می‌شود.
سخن پایانی
اگر چنانکه ذکر شد، نهادها و دستگاه‌ها اجازه دهند افراد متخصص بنا بر دغدغه‌های ذاتی و به پشتوانه تخصص خود در این حوزه کار کنند و آنها ظرفیت خود را صرف تدارک جایگاهی برای معرفی آثار ارزنده و تأثیرگذار کنند، خلأ بزرگی در این میان پر می‌شود. دستگاه‌هایی مثل کانون پرورش فکری، ارشاد، تبلیغات اسلامی، حوزه هنری و ... لازم است بنا به مأموریت‌های فرهنگی خود برای جبران این خلأ آشکار در حوزه ادبیات کودک و نوجوان قدم بردارند.
کامله بوعذار، خبرنگار ایکنا خوزستان
انتهای پیام
