دلایل عدم استجابت دعا

دوره مجازی آموزش سبک زندگی و تفسیر قرآن کریم، به همت حجت‌الاسلام‌ والمسلمین عبدالامیر سلطانی به بیان نکات تفسیری و سبک زندگی آیات قرآن به ترتیب صفحات قرآن می‌پردازد. آنچه در ادامه می‌خوانید نکات سبک زندگی و تفسیری صفحه بیست و هشتم قرآن کریم است:

تفسیر

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (سوره بقره، 183)

تقوا و خداترسى، در ظاهر و باطن، مهم‏ترين اثر روزه است‏. «رمضان» از ماده «رَمض» به معناى سوزاندن است. البته سوزاندنى كه دود و خاكستر به همراه نداشته باشد. وجه تسميه اين ماه از آن روست كه در ماه رمضان، گناهان انسان سوزانده مى‌‏شود. ماه رمضان، ماه نزول قرآن است و تنها ماهى است كه نامش در قرآن آمده و شب قدر نيز در اين ماه است.

در رمضان، مؤمنان با كارت‏ «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ» به ميهمانى خداوند دعوت شده‌‏اند، و اين ميهمانى ويژگى‌‏هايى دارد:

1- ميزبان، خداوند است و ميهمانان را شخصاً دعوت كرده است.

2- وسيله پذيرايى، شب قدر، نزول قرآن، فرود آمدن فرشتگان، استجابت دعا، لطافت روح، و دورى از دوزخ است.

3- زمان پذيرايى، ماه رمضان است كه به گفته‏ روايات، اول آن رحمت، وسط آن مغفرت و آخر آن پاداش است.

4- چگونگى پذيرايى، شب قدر به گونه‌‏اى است كه در آن نياز يك سال ميهمانان تأمين مى‏‌شود و زمين با نزول فرشتگان در شب قدر مزين مى‏‌شود.

5- غذاى اين ماه، غذاى روح است كه براى رشد معنوى لازم است، نه غذاى جسم. لطف غذاى اين مهمانى، آيات قرآن است كه تلاوت يك آيه آن در ماه رمضان همچون تلاوت تمام قرآن در ماه‌‏هاى ديگر است.

اين ميهمانى هيچ سنخيتى با ميهمانى‌‏هاى دنيوى ندارد. خداوندِ عالِم و غنى و خالق و باقى و عزيز و جليل، ميزبان انسان‏‌هاى جاهل و فقير و فانى و مخلوق و ذليل مى‌‏شود و مى‏‌گويد: من دعايتان را مستجاب مى‏‌كنم و براى هر نفسى كه در ماه رمضان مى‌‏كشيد، پاداش تسبيحى عطا مى‏‌كنم.(1)

سبک زندگی قرآنی

وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَ لْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ (سوره بقره، 186)

برخى از رسول خدا(ص) مى‌‏پرسيدند: خدا را چگونه بخوانيم، آيا خدا به ما نزديک است كه او را آهسته بخوانيم و يا دور است كه با فرياد بخوانيم؟! اين آيه در پاسخ آنان نازل شد.

دعا كننده، آن چنان مورد محبت پروردگار قرار دارد كه در اين آيه، هفت مرتبه خداوند تعبير خودم را براى لطف به او به كار برده است: اگر بندگان خودم درباره خودم پرسيدند، به آنان بگو: من خودم به آنان نزديک هستم و هرگاه خودم را بخوانند، خودم دعاهاى آنان را مستجاب مى‌‏كنم، پس به خودم ايمان بياورند و دعوت خودم را اجابت كنند. اين ارتباط محبت‌‏آميز در صورتى است كه انسان بخواهد با خداوند مناجات كند.

دعا كردن، همراه و همرنگ شدن با كل هستى است. طبق آيات، تمام هستى در تسبيح و قنوتند؛ «كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ» (بقره، 116) و تمام موجودات به درگاه او اظهار نياز دارند؛ «يَسْئَلُهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» (الرحمن، 29). پس ما نيز از او درخواست كنيم تا وصله ناهمگون هستى نباشيم.

قرآن درباره دعا سفارشاتى دارد، از آن جمله:

1. دعا و درخواست بايد خالصانه باشد. «فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ» (غافر، 14).
2. با ترس و اميد همراه باشد. «وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً» (اعراف، 56).
3. با تضرّع و در پنهانى صورت بگيرد. «ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً» (اعراف، 55).
4. با ندا و خواندنى مخفى همراه باشد. «إِذْ نادى‏ رَبَّهُ نِداءً خَفِيًّا» (مريم، 3).

چرا گاهی دعا مستجاب نمى‌‏شود؟

عدم استجابت دعاى ما به خاطر شرك يا جهل ماست. در تفسير الميزان مى‏‌خوانيم كه خداوند در اين آيه مى‏‌فرمايد: «أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ» خودم اجابت مى‌‏كنم دعا كننده‌‏اى را كه فقط مرا بخواند و با اخلاص تمام، از من طلب خير كند. پس اگر دعا مستجاب نشد، يا به جهت آن است كه ما از خداوند خير نخواسته‌‏ايم و در واقع براى ما شر بوده و يا اگر واقعاً خير بوده، خالصانه و صادقانه از خداوند درخواست نكرده‌‏ايم و همراه با استمداد از غير بوده است. يا اينكه استجابت درخواست ما به مصلحت ما نباشد كه به فرموده روايات، در اين صورت به جاى آن بلايى از ما دور مى‏‌شود و يا براى آينده ما يا نسل ما ذخيره مى‌‏شود و يا در آخرت جبران مى‏‌شود.

در اصول كافى مى‏‌خوانيم: كسى كه غذاى حرام بخورد، يا امر به معروف و نهى از منكر نكند و يا از سر غفلت و بى‌‏اعتنايى دعا كند، دعايش مستجاب نمى‏‌شود.

معناى دعا، ترک كسب و كار نيست، بلكه توكل به خداوند همراه با تلاش است. لذا در حديث مى‏‌خوانيم: دعاى بيكار مستجاب نمى‌‏شود.

با توجه به اينكه كارهاى خداوند قانون‏مند و براساس عوامل و سنت‌‏هاى ثابت است، دعا چه نقشى دارد؟ همان‌گونه كه انسان در سفر، حكم نماز و روزه‌‏اش غير از انسان در وطن است، انسان‏ دعاكننده با انسان غافل از خدا متفاوت هستند و سنت خداوند لطف به اوّلى است، نه دومى. آرى، دعا و گفتگو با خداوند، ظرفيت انسان را براى دريافت الطاف الهى بيشتر مى‌‏كند. همان‌گونه كه توسل و زيارت اولياى خدا، شرايط انسان را عوض مى‏‌كند. چنانكه اگر كودكى همراه پدر به مهمانى رود، دريافت محبتش بيش از آن خواهد بود كه تنها برود.(2)

منابع:

1. قرائتى، محسن، تفسير نور، ج1، ص285.

2. قرائتى، محسن، تفسير نور، ج1، ص288.