نگاهی به پخت نذری در خوزستان/ برکت محرم بر سفره اطعام

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، نذر از موارد تغییر احوال انسان است و به عبارتی نوعی از انواع دعا، تضرع و تذلل به درگاه خدای بزرگ است. تجربه ثابت کرده به‌واسطه نذر، بسیاری از مردم به مرادشان رسیده‌اند و نیازهایشان برآورده شده است.

در آیه 7 سوره انسان خداوند به صراحت به موضوع نذر اشاره دارد؛ «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَیَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا؛ [همان بندگانى که] به نذر خود وفا مى‏‌کردند و از روزى که گزند آن فراگیرنده است مى‏‌ترسیدند».

دادن اطعام و نذری در چندصد سال پیش شیوه‌ شیعیان برای مقابله با ستم‌های امویه و بنی‌عباس بوده و‌در حقیقت برای حفظ هویت شیعیان صورت می‌گرفت. در عزاداری‌های محرم برخی از ارامنه و زرتشتیان به حضرت ابوالفضل(ع) و اباعبدالله الحسین(ع) ارادت ویژه‌ای دارند و هر ساله از قند و چای هیئتهای مسلمان گرفته تا چند رأس گوسفند نذر می‌کنند و در این مراسم معنوی شرکت می‌کنند.

بیشتر این نذری‌ها، طبخ غذا و پخش آن میان مردم و عزاداران امام حسین(ع) است، به علاوه توزیع غذا در دسته‌ها و هیئت‌های مذهبی در این ایام معمول است.

پخت نذری هر ساله در ماه‌های محرم و صفر در ایران و دیگر کشورهای اسلامی رواج دارد. برخی نان و پنیر و سبزی و برخی چندین گاو و گوسفند را نذر می‌کنند و شاید به جرات بتوان گفت در ایران میلیون‌ها و میلیاردها تومان هزینه آن است.

سید ابوالقاسم موسوی، مسئول کانون مداحان شهرستان بهبهان، درباره پخت نذری و رسوم مربوط به آن در این شهرستان گفت: مهم‌ترین نذری که به عنوان یک سنت همیشگی در برگزاری تکایا و عزاداری‌های بهبهان مدنظراست به عنوان «مجمع‌گردان» شناخته می‌شود.‌

وی ادامه داد: «مجمع» به سینی‌های بزرگی گفته می‌شود که زنان شهرستان همراه با آن در یکی از امامزادگان که البته آن امامزاده نیز خانم باشد حضور می‌یابند و با پارچه‌های سیاه آن مکان را آذین بسته و گهواره علی‌اصغر(ع) را نیز در آن مکان قرار می‌دادند.

مجمع‌گردان؛ سنت پخت نذری بهبهان
وی گفت: ظرف‌های کوچکی که از خرما کنجد، ‌رنگینک، آش کارده(نوعی سبزی شبیه تره) را در این مجمع‌ها قرار می‌دادند و پارچه سبزی روی آن قرار می‌دادند. پس از اقامه نماز مغرب آن را روی سر گرفته و وارد امامزاده می‌شدند. در حالی که این نوحه را با خود زمزمه می‌کردند: «امروز فلک خاک یتیمی به سرم کرده// ای وارث پیغمبر ما، زاده زهرا» و آنهایی که در امامزاده حضور داشتند به صورت دایره نشسته و خادم امامزاده بالای سر مجمع‌ها ایستاده و غذاها را تقسیم می کرد. این مراسم بیشتر در محله ابوعلی و امامزاده بی‌بی شهرستان بهبهان صورت می‌گرفت و بسیاری از آن نیز حاجت می‌گرفتند. همچنین در این مراسم نوحه‌ای با این مضمون «کو پدر من، عمه تاج سر من» خوانده می‌شد اگر بچه‌های کوچکی نیز در آن مراسم حضور داشتند با این نوحه نذری‌ها را میان آنان تقسیم می‌کردند.

موسوی با بیان اینکه در حال حاضر بیشترین نذری در بهبهان شامل نوعی نان به نام «نان پیری» است، گفت: این نان از نان لواش بزرگتر است که با چوب بسیار ریزی پخت می‌شود و از آن کوچکتر نیز نانی پخته می‌شد که از قبل به آن خمیرمایه می‌دادند و ترش می‌شد که اصطلاحا به آن «نون کُتِلک» به معنای نان بسیار کوچک می‌گفتند که همراه با باقلا طبخ شده و به عنوان نذری با توسل به حضرت قاسم(ع) میان مردم توزیع می‌شود.

نان پیری و باقلا؛ نذری بافت مذهبی مردم بهبهان
مسئول کانون مداحان شهرستان بهبهان تصریح کرد: این غذا یکی از پرطرفدارترین غذاها نسبت به سایر نذورات بوده چرا که در بافت مذهبی شهر طبخ می‌شده است. نکته جالب توجه اینکه بسیاری از مردم هنگام گرفتن این نذری از آن استفاده نمی‌کنند تا وقتی مراد خود را از آقا بگیرند.

مردم بهبهان بر این اعتقاد هستند که غبار عزاداران حسینی شفاست
همچنین وی از پخت حلوابرنجی با عنوان نذری در دو ماه محرم و صفر در شهرستان بهبهان یاد کرد و گفت: هر روز یکی از منازل در این شهر این حلوا را پخت می‌کنند. حلوا به صورت لوزی کشیده تهیه می‌شود که پس از پخت آن اول میان همسایه‌ها و پس از آن میان عزاداران توزیع می‌شود. کسی که سینی حاوی حلوابرنجی را در دست دارد و میان عزاداران قرار می‌گیرد بر این اعتقاد است که می‌خواهند غبار سینه‌زن‌ها روی حلوا بنشیند چرا که غبار امام حسین(ع) شفادهنده است. این غذا از قدیم تا به الان رایج بوده است.

سنت پخت هریسه در بهبهان
مسئول کانون مداحان شهرستان بهبهان، همچنین از شربت به عنوان دیگر نذری این شهرستان عنوان کرد و گفت: سنت پخت حلیم نذری در بهبهان فراموش شده است. زنان در گذشته با ذکر «ما مصطفی ندیدیم نام خوشش شنیدیم صل علی محمد صلوات بر محمد»  گندم حلیم را تمیز می‌کردند و بزرگ خانواده پس از اقامه نماز مغرب و عشاء در محله حاضر می‌شد و دیگران را به حضور در خانه و خوردن نذری هریسه دعوت می‌کرد. هریسه در زبان محلی مردم بهبهان به معنای حلیم است. سنت پخت هریسه در بهبهان چه در زمستان چه در تابستان بر آن بوده که همه افراد در حیاط حضور پیدا می‌کردند و افرادی که در این مراسم حضور داشتند یک بار حلیم را هم می‌زدند و این گونه نبود که یک نفر این عمل را دو بار انجام دهد. البته مردم از خمیری که اطراف دیگ حلیم چسبانده می‌شد نیز به عنوان تبرک استفاده می‌کردند تا سال آینده نیز به دیگ نذری اضافه کنند. در گذشته امکان نداشت که حلیم در غروب توزیع شود.

وی گفت: یکی از سنت‌های بسیار معنوی و ارزنده این شهرستان آن بود که خانواده‌ای نسبت به خرید یک کیلو سبزی اقدام کرده و در محله‌های عبور عزاداران حضور پیدا می‌کرد و نان و سبزی را میان آنها تقسیم می‌کرد.

به اثبات رسیده خوشمزه‌ترین چای، چای عزای امام حسین(ع) است
موسوی همچنین توزیع چای میان عزاداران را یکی دیگر از سنت‌های مردم در ماه محرم و صفر بود که به واقع به اثبات رسیده خوشمزه‌ترین چای، چای عزای امام حسین(ع) است.

آموزش مداحان نوجوان و جوان توسط حاج علی‌شاه روئین‌تن
مسئول کانون مداحان شهرستان بهبهان، با اشاره به وجود تکیه‌ حاج علی‌شاه روئین‌تن در بهبهان گفت: در هیئت‌های عزاداری پس از پایان مراسم به خانه حاج علی‌شاه روئین‌تن می‌روند. وی مردی وارسته و باغبان بود و دارای خانه بسیار کوچک و محقر. حاج علی‌شاه در زمان قدیم با بزرگان آن زمان پیش از محرم و در ماه محرم نوجوانان و جوانانی را که می‌خواستند نوحه‌خوان شوند آموزش می‌دادند و در آخر مجلس نیز نون کتلک و باقلا می‌خوردند و از آن زمان بیش از نیمی از نذری‌های شهر در آن خانه برده می‌شد و یکی از سنت‌هایی که از 50 سال قبل تاکنون به جا مانده همین تکیه حاج علی‌شاه روئین‌تن است که مردم تا پاسی از شب در آن مکان حضور پیدا کرده و منتظر گرفتن نذری می‌شوند. یکی دیگر از نذری‌های مردم شهرستان بهبهان به نام شاه‌پسند است که آن را به حالت نان کوچک درمی‌آورند، سرخ کرده و مقداری روغن به آن اضافه کرده و پخت می‌کنند.

محمدجواد واعظ، مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شادگان نیز پیرامون پخت نذری و آداب و رسوم مردم این شهرستان گفت: بارزترین ویژگی رسوم مردم شادگان مقتل‌خوانی هنگام پخت نذری است. هیئت‌ها نسبت به خواندن زیارت عاشورا، زیارت ناحیه مقدسه در عصر عاشورا اقدام می‌کنند. همچنین در شام غریبان نیز مردم با به دست گرفتن فانوس به عزاداری آرام به احترام حضرت زینب(س) می‌پردازند.

طبخ کلوچه بدون شکر در سراسر شادگان
وی گفت: نذری مردم حلوای سفت و قالبی است. همچنین کلوچه بدون شکر نیز در این شهرستان طبخ می‌شود و به عنوان نذری میان مردم توزیع می‌شود. هیئت‌ها در عاشورا و نزدیک ظهر با حالت دو مسافتی را تا مساجد طی می‌کنند و سپس در آن مساجد به عزاداری می‌پردازند.

واعظ ادامه داد: روزهای هفتم و دهم محرم در این شهرستان اهمیت بسیاری برای مردم دارد. البته برخی از خانواده‌ها دارای نذوراتی خاص هستند که در شب هفتم محرم حتماً باید قورمه سبزی با گوشت خروس را طبخ کنند.

وی با بیان اینکه مردم این دیار روز هفتم محرم را روز شهادت حضرت ابوالفضل(ع) می‌دانند، گفت: مردم در آن روز در منزل آقای جلیل‌زاده پدر شهید جمع شده و نذورات خود را به آنجا می‌آورند و به حضرت ابوالفضل(ع) توسل می‌جویند. همچنین پخت حلیم و شله‌زرد در صبح هفتم محرم از رسوم مشترک خانواده‌های شادگان است.

پنج‌شنبه‌هایی که با یاد حضرت رقیه(س) گره خورده است
همچنین وی خورشت قیمه را از نذری‌های قدیمی شادگان عنوان کرد و گفت: بانوان این شهرستان عصر پنج‌شنبه‌های دو ماه محرم و صفر سفره حضرت رقیه و حضرت زهرا(س) پهن کرده و پس از آن نیز به قرائت سوره انعام می‌پردازند.

واعظ با اشاره به اینکه مردم در روز اربعین در مزار عباس الدوایر حضور می‌یابند، گفت: این مکان قدمگاهی است که مردم اعتقاد دارند فرد مذکور موردنظر حضرت عباس(ع) قرار گرفته است.

میثم ساکی، رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان هویزه نیز پیرامون سنت‌ها و رسوم مردم این شهرستان بر پخت نذری ماه محرم و صفر به ایکنای خوزستان اظهار کرد: عمده نذری‌های مردم این شهرستان قربانی گوسفند و گوساله است.

وی بیان کرد: قربانی کردن نذورات از روز هفتم آغاز می‌شود و تا روز دهم ادامه می‌یابد. همچنین توزیع آش نذری، حلیم، شله‌زرد و خرما در وعده صبحانه از دیگر آداب پخت نذری در این شهرستان است. همچنین در روز هفتم محرم لقمه نان و پنیر و سبزی و یا حلوا و توزیع آن میان عزاداران از دیگر سنت‌های نذری در هویزه است که به آن در زبان محلی عربی «لگمة‌العباس» گفته می‌شود. همچنین روز هفتم محرم که به اعتقاد مردم منتسب به حضرت عباس(ع) است در این شهرستان با عنوان حملة‌العباس شناخته می‌شود که در این روز به یاد آب آوردن حضرت عباس(ع) برای اطفال ایستگاه‌های صلواتی در سطح شهر و منازل شربت میان مردم پخش می‌کنند.

ساکی گفت: همچنین برافراشته شدن علم بسیار سنگینی که عملاً حرکت دادن آن غیرممکن است در روز هفتم صورت می‌گیرد.

خرمشهر و قیمه نجفی معروف
سید مرتضی خلیلی، پیرغلام حسینی شهرستان خرمشهر نیز در گفت‌وگو با ایکنای خوزستان گفت: نذری معروف «قیمه نجفی» در این شهرستان با الگوگیری از پخت نذری در نجف اشرف طبخ می‌شود. این غذا در نجف اشرف پخته و به منظور توزیع میان زائران امام حسین(ع) به کربلا آورده می‌شد. این غذا شامل برنج، گوشت بسیار زیاد، زعفران، سیب‌زمینی است.

قیمه نجفی که با نام‌های قیمه علاچی و قیمه عربی نیز شناخته می‌شود نوعی خورش رایج در شهر نجف در کشور عراق است. برای پختن قیمه علاچی، لازم است گوشت و نخود کاملا آب‌پز شوند. گوشت پخته با استفاده از گوشت‌کوب‌های بزرگ له می شود و ادویه‌هایی مانند دارچین، نمک و لیموعمانی را به همراه رب گوجه فرنگی به نخود در حال پخت و گوشت کوبیده شده اضافه می‌کنند تا غذا کاملا پخته شود.

حاج حسن نعناع‌کار، خادم آستان متبرکه سبزقبا دزفول در پاسخ به ایکنای خوزستان درباره پخت نذری در ماه محرم و صفر در این شهرستان گفت: شهرستان دزفول در ماه محرم و صفر با نذری‌هایی همچون حلوای زعفرانی، فرنی، باقلا، حلیم شناخته می‌شود.

قلیه دزفولی سنت قدیمی پخت نذری که کمرنگ شده است
وی بیان کرد: البته در گذشته غذایی به نام قلیه در دزفول همزمان با این ایام طبخ می‌شد که شامل نخود، لوبیا، برنج، گوشت، گندم، سیر، پیاز، رب انار، تمرهندی، گوشت گوسفند است که همه این مواد را پس از پخت چرخ کرده و با روغن داغ و گلپر و پیازداغ تزیین می‌کنند.

نعناع‌کار گفت: هنگام پخت نذری در دزفول دعای توسل، زیارت عاشورا، حدیث کساء قرائت می‌شود. این غذاها از اول تا ده محرم پخته و میان مردم و هیئات مذهبی توزیع می‌شود.

خادم آستان متبرکه سبزقبا دزفول با اشاره به سنت پخت حلیم و آش در دزفول افزود: معمولاً این دو غذا برای صبحانه پخته و به هیئات داده می‌شود و پس از مراسم روضه‌خوانی در خانه‌ها نیز باقلا و فرنی به عنوان نذری میان مردم توزیع می‌شود.

وی ادامه داد: حلوای طبخ شده در دزفول به این طریق تهیه می‌شود که آرد را در روغن داغ تفت داده تا قرمز شود و با شکر و زعفران مخلوط شود تا همانند ژله شود.

پخت نذری و توزیع آن میان عزاداران حسینی رسمی هرساله است که البته در این میان از مقوله اسراف نیز نباید غافل ماند. بسیاری براین اعتقادند که ذره‌ای از غذای حسین(ع) را چشیدن برکتی دارد که تا همه عمر آنها را بیمه می‌کند. برخی نیز شستن ظروف پخت نذری امام حسن(ع) را را خود افتخار می‌دانند.

به یقین مراقبت از نذری امام حسین(ع) در همه ابعاد آن وظیفه‌ای مهم است. این وظیفه از نیت گرفته تا مال حلال را در بر می‌گیرد. نیتی خالص و مالی خالص‌تر از هرگونه شبهه.