هر روز با تفسیر آیه‌ای از قرآن/
چرا انفاق از آنچه دوست داریم، شرط نیکوکاری است؟
گروه اندیشه: با نگاهی به تفاسیری که در ذیل آیه 92 سوره آل‌عمران انجام شده است چنین بر می‌آید که «برّ» یا نیکوکاری مستلزم گذشتن و بخشش چیزی است که دوست داریم، تفاسیر مختلفی به تشریح این آیه پرداخته‌اند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در آیه 92 سوره آل‌عمران می‌خوانیم: « لنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ: هرگز به نيكوكارى نخواهيد رسيد تا از آنچه دوست داريد انفاق كنيد و از هر چه انفاق كنيد قطعا خدا بدان داناست». بسیاری از کارشناسان پول را به عنوان بت دوران جدید ارزیابی می‌کنند. غلبه سرمایه‌داری و اولویت قرار گرفتن زندگی‌های فردی باعث شده است که طیف خوشایندی‌ها و «حب دنیا» تنوع بیشتری پیدا کند. امروز اموری مانند درآمد، سفرهای تفریحی، داشتن منازل و خودروها و ... در صدر خوشایندیهای جدید است.
«برّ» چیست
در این میانه زندگی الهی و قرآنی مشخصات خاص خود را دارد، در آیه‌ای که ذکر شد، رسیدن به «برّ» یا نیکوکاری مستلزم «انفاق» یا بخشیدن امور خوشایند عنوان شده است. اینکه مراد از «برّ» چیست تفسیر مجمع‌البیان راهنمایی‌هایی کرده است. اقوال مختلف در این خصوص را چنین می‌خوانیم که بعضى معتقدند منظور از آن، بهشت زيبا و پرطراوت خداست، برخى ديگر گفتهاند مقصود، فرمانبردارى و پرواى از پروردگار است و پارهاى نيز اين جمله از آيه شريفه را بدين صورت معنا كردهاند که از نيكوكاران واقعى نخواهيد بود، مگر اينكه از آنچه دوست مىداريد، در راه خدا انفاق كنيد.
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه در تفسیر المیزان نوشته است: انفاق مال- با داشتن علاقه شديد به آن- يكى از اركان برٍِ است كه تحقق آن در خارج جز با اجتماع آن اركان صورت نمىگيرد. بله در آيه مورد بحث، انفاق، نتيجه بر و آن غايتى معرفى شده كه انسان را به آن مىرساند و اين به ما مىفهماند كه خداى تعالى عنايت و اهتمام بيشترى به اين جزء از آن اركان دارد. چون او خالق انسانها است و مىداند تعلق قلبى انسان به آنچه بدست آورده و جمع كرده، جزء غريزه اوست. او دوست دارد مال را جمع كند و بشمارد (كه ديروز فلان مقدار بود، امروز به فلان مقدار رسيد.) و كانه اين غريزه جزء نفس آدميان است. بطورى كه اگر قسمتى از آن را از دست بدهد، مثل اين است كه جزئى از جان خود را از دست داده، پس مجاهدت انسان در انفاق مال، بيشتر و دشوارتر از ساير عبادات و اعمال است، چون در آنها فوت و زوال و كمبود، چشمگير نيست.
امام علی(ع) و انفاق آنچه دوست داشت
مجمع‌البیان در ذیل تفسیر این آیه از امير مؤمنان(ع) آوردهاند كه روزى جامهاى بسيار مرغوب كه مورد پسند بود، خريدارى كرد، امّا آن را نپوشيد و در راه خدا انفاق كرد و در اين باره فرمود: از پيامبر گرامى شنيدم كه مىفرمود: كسى كه ديگران را بر خويشتن مقدّم بدارد، خدا او را در روز رستاخيز پيشاپيش ديگران به بهشت وارد مىسازد و هر كه چيزى از ارزش‌هاى دنيوى را كه دوست مىدارد، در راه خدا انفاق كند، پروردگار در روز رستاخيز به او مىگويد: مردم در دنيا خوبيها را جبران مىكردند، امّا من، افزون بر دنيا، خوبيها و شايستگي‌هاى تو را در اينجا با بهشت و نعمت‌هاى آن پاداش مىدهم.
آیه در زندگی ابوذر
همچنین این تفسیر روایتی از جناب «ابوذر» را آورده است که روزى ميهمانى بر «ابوذر» وارد شد؛ و ابوذر در شرايطى بود كه نمىتوانست از او پذيرايى كند. از اين رو، از ميهمان خواهش كرد كه يكى از بهترين شتران ابوذر را براى پذيرايى بياورد. ميهمان رفت و شتر كوچك و لاغرى آورد. ابوذر به او گفت: «در حقّ من خوبى نكردى، بلكه با آوردن اين شتر لاغر، بر من ستم روا داشتى». ميهمان گفت: «بهترين شترانت را براى روز مبادا نهادم». ابوذر گفت: «روز مبادا و روز نيازمندى، روزى است كه مرا در گور نهند؛ و خدا در قرآن مىفرمايد:
چرا انفاق از آنچه دوست داریم، شرط لازم نیکوکاری است
همچنین ما در تفسیر نمونه و در ذیل این آیه می‌خوانیم: رسيدن به مقام نيكوكاران واقعى، شرايط زيادى دارد كه يكى از آنها انفاق كردن از اموالى است كه مورد علاقه انسان است، زيرا عشق و علاقه واقعى به خدا، و احترام به اصول انسانيت و اخلاق، آنگاه روشن مى‌شود كه انسان بر سر دو راهى قرار گيرد، در يك طرف مال و ثروت يا مقام و منصبى قرار داشته باشد كه مورد علاقه شديد او است و در طرف مقابل خدا و حقيقت و عواطف انسانيت و نيكوكارى که اگر از اولى بخاطر دومى صرف نظر كرد معلوم مى‌شود در عشق و علاقه خود صادق است و اگر تنها در اين راه از موضوعات جزئى حاضر بود صرف نظر كند، معلوم مى‌شود عشق و علاقه معنوى او نيز به همان پايه است و اين مقياسى است براى سنجش ايمان و شخصيت.
«برّ» چیست
در این میانه زندگی الهی و قرآنی مشخصات خاص خود را دارد، در آیه‌ای که ذکر شد، رسیدن به «برّ» یا نیکوکاری مستلزم «انفاق» یا بخشیدن امور خوشایند عنوان شده است. اینکه مراد از «برّ» چیست تفسیر مجمع‌البیان راهنمایی‌هایی کرده است. اقوال مختلف در این خصوص را چنین می‌خوانیم که بعضى معتقدند منظور از آن، بهشت زيبا و پرطراوت خداست، برخى ديگر گفتهاند مقصود، فرمانبردارى و پرواى از پروردگار است و پارهاى نيز اين جمله از آيه شريفه را بدين صورت معنا كردهاند که از نيكوكاران واقعى نخواهيد بود، مگر اينكه از آنچه دوست مىداريد، در راه خدا انفاق كنيد.
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه در تفسیر المیزان نوشته است: انفاق مال- با داشتن علاقه شديد به آن- يكى از اركان برٍِ است كه تحقق آن در خارج جز با اجتماع آن اركان صورت نمىگيرد. بله در آيه مورد بحث، انفاق، نتيجه بر و آن غايتى معرفى شده كه انسان را به آن مىرساند و اين به ما مىفهماند كه خداى تعالى عنايت و اهتمام بيشترى به اين جزء از آن اركان دارد. چون او خالق انسانها است و مىداند تعلق قلبى انسان به آنچه بدست آورده و جمع كرده، جزء غريزه اوست. او دوست دارد مال را جمع كند و بشمارد (كه ديروز فلان مقدار بود، امروز به فلان مقدار رسيد.) و كانه اين غريزه جزء نفس آدميان است. بطورى كه اگر قسمتى از آن را از دست بدهد، مثل اين است كه جزئى از جان خود را از دست داده، پس مجاهدت انسان در انفاق مال، بيشتر و دشوارتر از ساير عبادات و اعمال است، چون در آنها فوت و زوال و كمبود، چشمگير نيست.
امام علی(ع) و انفاق آنچه دوست داشت
مجمع‌البیان در ذیل تفسیر این آیه از امير مؤمنان(ع) آوردهاند كه روزى جامهاى بسيار مرغوب كه مورد پسند بود، خريدارى كرد، امّا آن را نپوشيد و در راه خدا انفاق كرد و در اين باره فرمود: از پيامبر گرامى شنيدم كه مىفرمود: كسى كه ديگران را بر خويشتن مقدّم بدارد، خدا او را در روز رستاخيز پيشاپيش ديگران به بهشت وارد مىسازد و هر كه چيزى از ارزش‌هاى دنيوى را كه دوست مىدارد، در راه خدا انفاق كند، پروردگار در روز رستاخيز به او مىگويد: مردم در دنيا خوبيها را جبران مىكردند، امّا من، افزون بر دنيا، خوبيها و شايستگي‌هاى تو را در اينجا با بهشت و نعمت‌هاى آن پاداش مىدهم.
آیه در زندگی ابوذر
همچنین این تفسیر روایتی از جناب «ابوذر» را آورده است که روزى ميهمانى بر «ابوذر» وارد شد؛ و ابوذر در شرايطى بود كه نمىتوانست از او پذيرايى كند. از اين رو، از ميهمان خواهش كرد كه يكى از بهترين شتران ابوذر را براى پذيرايى بياورد. ميهمان رفت و شتر كوچك و لاغرى آورد. ابوذر به او گفت: «در حقّ من خوبى نكردى، بلكه با آوردن اين شتر لاغر، بر من ستم روا داشتى». ميهمان گفت: «بهترين شترانت را براى روز مبادا نهادم». ابوذر گفت: «روز مبادا و روز نيازمندى، روزى است كه مرا در گور نهند؛ و خدا در قرآن مىفرمايد:
چرا انفاق از آنچه دوست داریم، شرط لازم نیکوکاری است
همچنین ما در تفسیر نمونه و در ذیل این آیه می‌خوانیم: رسيدن به مقام نيكوكاران واقعى، شرايط زيادى دارد كه يكى از آنها انفاق كردن از اموالى است كه مورد علاقه انسان است، زيرا عشق و علاقه واقعى به خدا، و احترام به اصول انسانيت و اخلاق، آنگاه روشن مى‌شود كه انسان بر سر دو راهى قرار گيرد، در يك طرف مال و ثروت يا مقام و منصبى قرار داشته باشد كه مورد علاقه شديد او است و در طرف مقابل خدا و حقيقت و عواطف انسانيت و نيكوكارى که اگر از اولى بخاطر دومى صرف نظر كرد معلوم مى‌شود در عشق و علاقه خود صادق است و اگر تنها در اين راه از موضوعات جزئى حاضر بود صرف نظر كند، معلوم مى‌شود عشق و علاقه معنوى او نيز به همان پايه است و اين مقياسى است براى سنجش ايمان و شخصيت.
