از توجه به پژوهش‌های میان‌رشته‌ای تا آسیب نبود زبان مشترک میان حوزه و دانشگاه

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، کارگروه علم و دین در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز براساس نیاز و علاقه دانشجویان و دانشگاهیان به مطالعات بین رشته‌ای از سال 91 فعالیت خود را در نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در این دانشگاه آغاز کرد.

دعوت از دانشجویان علاقه‌مند به موضوعات پژوهشی و دغدغه‌مند حوزه دین از جمله فعالیت‌های این کارگروه است که اعضای دانشجویی آن به گروه‌های عمومی، تخصصی و نیمه تخصصی تقسیم شده و با آموزش‌های الفبای پژوهش فعالیت خود را آغاز کردند.

پس از آن بود که تحقیقات بین رشته‌ای این دانشجویان در زمینه احادیث و آیات مرتبط با علم پزشکی آغاز شد. مسیر خوبی را که کارگروه علم و دین در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور در حال طی آن بود باعث شد که تعدادی از دانشجویان بتوانند مقالات علمی خود را در مجلات کشوری و  خارجی به چاپ برسانند. جمع‌آوری این مقالات، تشکیل شورای استادان مشاور و بسیاری از اقدامات دیگر برنامه‌ریزی شده بود که در این کارگروه صورت گیرد اما به دلایلی این حرکت خوب و سریع به کندی گرایید.

خبرگزاری ایکنا در استان خوزستان بر آن شد تا با دعوت از مسئولان اجرایی این کارگروه به چرایی این موضوع بپردازد.

حجت‌الاسلام والمسلمین آیت عادلی‌نژاد، مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز به منظور بررسی عملکرد کارگروه علم و دین در این دانشگاه در تحریریه ایکنا خوزستان حضور یافت.

حجت‌الاسلام عادلی‌نژاد پیش از آن که به عملکرد کارگروه علم و دین بپردازد، با نگاهی تاریخی به ارتباط حوزه دین و علم و نگاه بشر به آن، اظهار کرد: در حوزه اندیشه و معرفت؛  اندیشمندان و فیلسوفانی که در رشته‌های فلسفی و دینی اندیشه‌هایی را به حوزه‌های بشری وارد کرده‌اند یکی از دغدغه‌ها و مهم‌ترین چالش‌های انسان معاصر مسئله تعارض علم و دین است.

وی ادامه داد: امروز در تمدنی زیست می‌کنیم که این تمدن بر پایه اندیشه‌های بشری است که در غرب رشد و پیشرفت کرد و شکل گرفت. دانش در آنجا دچار تحول و پیشرفت و این مبدأیی برای یک زندگی و انسان جدید شد. بشر گذشته از محیط زیست و طبیعت استفاده می‌کرده است و انسان متمتع از طبیعت بوده اما انسان جدید بشر متصرف در طبیعت است؛ بدان معنا که محیط را قابل دخل و تصرف می‌داند. بشر در حوزه دانش و علم دچار پیشرفت‌هایی بود و به همین دلیل بشر متمتع به بشر متصرف تبدیل شد.

عادلی‌نژاد ادامه داد: در گذشته دانش‌ها را به گونه‌ای تعریف می‌کردند و مطلق آگاهی را علم می‌گفتند اما بشر جدید به مطلق علم آگاهی نمی‌گوید بلکه دانایی با توانایی برابر شد؛ دانش و علم در عصر جدید مبنی بر توانایی و خروجی است. باید گفت در نظام‌های سرمایه‌داری این توانایی‌ها معطوف به تولید ثروت شد؛ آنچه که باعث شد در بازار رقابت‌ها، دانشی از دانش دیگر سبقت بگیرد نقش آن در تولید ثروت بوده است.

زندگی بشر هیچگاه از دین تهی نبوده است

مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با بیان اینکه وقتی بشر جدید دانایی و علم را برابر با آگاهی تلقی کرد بسیاری از علوم گذشته کنار رفت و علوم جدید پررنگ شد، افزود: بشر همواره در طول حیات خود با مسئله دین مواجه بوده و زندگی بشر هیچگاه از دین تهی نبوده که این امر پدیده مهمی است. انسان غربی هم از این پدیده مستثنی نبوده است. درحالی که در دنیای غرب از سویی دانش در حال رشد بود از سویی دیگر دین به عنوان کهن‌ترین میراث حیات بشر هم وجود داشت؛ علم در بخشی از دستاوردهای خود با گزاره‌های دین مسیحیت در تعارض و اعتقاد انسان‌ها بر اساس آموزه‌های دینی چیز دیگری بود؛ و اینجا آغاز شکل‌گیری تعارض علم و دین است.

وی می‌افزاید: شکل‌گیری این تعارض زمینه‌ساز شکل‌گیری تمدن جدیدی بود که باعث شد بشر اروپایی دین را محدود کرده و دانش رشد پیدا کند؛ از این رویکرد صنایع جدید بروز کردند و انسان جدیدی متولد شد. در این سوی دنیا و در ایران همزمان با شروع سفرهای متجددان ایرانی به کشورهای اروپایی، انسان ایرانی که با دین عجین شده وقتی به اروپا سفر می‌کند مهم‌ترین عامل پیشرفت اروپا در نگاه ابتدایی، کنار گذاشتن دین می‌داند و بر همین مبنا روشنفکران قاجار قصد داشتند ریشه دین را بزنند.

تعارض میان علم و دین؛ تفکری وارداتی به جغرافیای اسلام

عادلی‌نژاد با اشاره به سخن «شیخ محمد عبده» اصلاح‌گر دینی مصری مبنی بر اینکه «اروپا از روزی که دین خود را کنار گذاشت پیشرفت کرد و ما مسلمانان از روزی که دین خود را کنار گذاشتیم عقب ماندیم» افزود: این امر به دلیل تفاوت ماهوی میان این دو دین است؛ اما این تعارض میان علم و دین هم به کشور ما هم وارد شد. البته تعارض اشاره شده برخاسته از جغرافیای اسلام نبود بلکه وارداتی بود؛ دین مسیحیت یک دین تحریف شده است و هیچ باید و نبایدی ندارد و تنها توصیه‌های اخلاقی را مطرح کرده است، مسیحیت جامعیت و کاملیت اسلام را نداشت.

مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: نه تنها اصل درد این تعارض وارداتی به کشور برخاسته از جغرافیای ما بود بلکه درمانی هم که برای آن مطرح می‌کنند متناسب با فضای جامعه ما نبوده است.

خط بطلان جامعه دانشگاهی بر تفکر راه‌حل پیشرفت کنار گذاشتن دین است

وی تصریح کرد: آنچه که در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز تحت عنوان کارگروه علم و دین شکل گرفت برخاسته از این نگاه تاریخی بوده است، تا از این منظر دانشگاه به عنوان محل تولید دانش، عَلَمی را برافراشته کند که از سوی جامعه دانشگاهی خط بطلانی بر تفکر _ راه‌حل پیشرفت کنار گذاشتن دین است _ کشیده شود. با این رویکرد این حرکت آغاز شد که در ادامه دستاوردهای خیلی خوبی داشت که یکی از دستاوردهای آن نگاه دانشجویان به این امر بود. یکی از مهم‌ترین عواملی که دانشجویان به آن جذب می‌شدند و دغدغه‌مند کارگروه را دنبال می‌کردند این بود که تعلقات دینی عمیقی داشتند و هم علاقه‌مند به آموختن علوم جدید و پژوهش بودند. بخشی از دانشجویانی که امروز به آنها خاکستری گفته می‌شود که شاید خیلی در فضای ارزشی یا انقلابی نباشند، علاقه‌مندانه و دغدغه‌مندانه برخاسته از روحیه دینی در این کارگروه حضور پیدا می‌کردند.

عادلی‌نژاد ادامه داد: کارگروه علم و دین سنجش خوبی هم برای خود ما بود چون خیلی اوقات ممکن است احساس کنیم که روحیه دینی در دانشجویان و جوانان کمرنگ شده اما کارگروه علم و دین به ما نشان داد که دانشجویان با دین مهربان و به دین علاقه‌مند هستند و دین را درمان دردهای خود می‌دانند؛ بلکه قالب ارائه دین به نسل جدید حتماً باید دچار تغییر شود تا نسل جدید با روحیات، نیازها و اندیشه‌های جدید تمایل به سمت دین پیدا کنند؛ کارگروه علم و دین تجربه خوبی بود که ادامه خواهد یافت.

دانشگاه‌ها در حوزه پژوهش به بخش‌های دانشجویی بیش از این توجه کنند

مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز عنوان کرد: با توجه به رویکرد و نیاز انقلاب اسلامی راه‌اندازی چنین مجموعه‌هایی در بخش‌های دانشگاهی بسیار ضرورت دارد چراکه امروزه مسئله علم به عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های قدرت شناخته می‌شود. نسل جوان امروز استمرار همان جوانانی هستند که در هشت سال دفاع مقدس با دست خالی برابر یک دنیا ایستادند. اگر به جوانان در عرصه‌های مختلف از جمله حوزه دانش و علم اعتماد شود کارهای بزرگی رخ می‌دهد و این نیازمند آن است که دانشگاه‌ها در حوزه پژوهش به بخش‌های دانشجویی بیش از این توجه کنند.

وی ادامه داد: اگر نگاه به پژوهش‌های دانشجویی صرفاً‌ نگاهی باشد که دانشجویان فقط با پژوهش کردن آشنا شوند که بسیار حداقلی است و حتماً توان دانشجویان بیشتر از اینهاست.  در این بین بخشی از قوانین باید اصلاح شوند چراکه بخشی از آنها دست و پا گیر هستند؛ همان فرآیندهای خسته‌کننده‌ای که آن چنان پیچ در پیچ و اتاق در اتاق است که ممکن است دانشجو را برای گرفتن یک مجوز پژوهش ناامید کند.

عادلی‌نژاد درباره نحوه فعلیت این کارگروه گفت: دانشگاه در زمینه فعالیت‌های کارگروه با ما همکاری خوبی داشت؛ معاونت پژوهشی دانشگاه از ابتدای راه‌اندازی کارگروه از ما حمایت کرد حتی استادان کارگاه‌ها را تامین و حق‌الزحمه آنها را پرداخت می‌کردند. از این جهت واقعا قدردان هستیم. باید بگویم تغییر کادر مدیریتی دانشگاه در حمایت از کارگروه علم و دین اختلالی ایجاد نکرد.

نبود زیرساخت‌های قانونی برای پژوهش‌های دانشجویی

وی ادامه داد: زمانی که کار در کارگروه مقداری جلوتر رفت و از آن بخش ابتدایی خارج شد و به فعالیت اصلی که همان پژوهش است رسید، متوجه شدیم که زیرساخت‌های قانونی برای این کار طراحی نشده است. نگاه برخی از مسئولان به این نوع از پژوهش‌ها نگاه بلندی نبود که دانشجو هم می‌تواند کارهای پزوهشی انجام دهد، به طور مثال با توجه به همان زیرساخت‌ها ممکن بود روند تصویب یک پروپوزال 4 ماه به طول بینجامد آن هم برای دانشجویی که پر شور است، دانشجویان نمی‌پذیرند که سیستم اداری چند ماه برای صدور یک مجوز زمان بخواهد. تعبیر آن بود که دانشجویان اندکی با کار پژوهشی آشنا شوند.

مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز تصریح کرد: کار پژوهشی هزینه دارد؛ مثلا برای یک کار پژوهشی یک میلیون  تومان تصویب شده اما در عمل چهارمیلیون تومان هزینه می‌برد، اگر معاونت پژوهشی هم قصد کمک داشت،  ممنوعیت قانونی بود و باید فراقانونی عمل می‌کرد.

وی با اشاره به اینکه کارگروه علم و دین دارای دو بخش دانشی و دینی است، عنوان کرد: در زیرمجموعه کارگروه کمیته استادی طراحی و تشکیل شد که استادان علاقه‌مند به اینگونه پژوهش‌ها پای کار آمدند اما از آنجا که یک سو از کارگروه علم و دین، دانشی است و بخش دیگر دینی، بدان معنا بود که باید در حوزه افرادی باشند که زبان دانشگاه را بدانند. یکی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که انقلاب اسلامی با آن مواجه است نبود زبان مشترک میان حوزویان و دانشگاهیان است با وجود آنکه امام راحل بحث وحدت میان حوزه و دانشگاه را مطرح کرد. این زبان مشترک بسیار مهم است، بارها مشاهده شده تربیت‌شدگان حوزه و دانشگاه یک مطلب واحد را بیان می‌کنند اما چون زبان مشترک میان اینها وجود ندارد بیان آن متفاوت است. روش و آموزش در دانشگاه و حوزه متفاوت است و به همین دلیل شکل‌گیری این زبان مشترک را سخت می‌کند. در حوزه از نظر استادانی که روش دانشگاهی را پذیرفته، به دانش احادیث و آیات قرآن هم اشراف داشته و آشنایی با پژوهش بین‌ رشته‌ای هم داشته باشند، فقیر هستیم.

عادلی‌نژاد ادامه داد: در حوزه علمیه خوزستان این کاستی مشهودتر است. اما در حوزه علمیه قم با آن قدمت چند قرن با انباشت علم مواجه هستیم. تاریخچه حوزه علمیه خوزستان جوان‌تر از حوزه علمیه قم است. البته در بخش دانشگاهی استان خوزستان هم این مشکل بیشتر به چشم می‌خورد و این باعث می‌شود که در حوزه تصمیم‌گیری با احتیاط بیشتری قدم برداریم.

مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز عنوان کرد: در ابتدای کار می‌توانستیم با دعوت از استادان دیگر دانشگاه‌های کشور نیاز خود را برطرف کنیم اما وقتی وارد کار میدانی می‌شویم صرف اینکه استاد از سایر استان‌ها بیاید کافی نیست و استمرار و نظارت بیشتری می‌خواهد. نمی‌خواهم بگویم که در استان اصلا استادان حوزه و دانشگاه فعال در زمینه مطالعات بین ‌رشته‌ای نیست اما همان تعداد هم که هستند آنقدر فاضل هستند و سرشان شلوغ است که وقت خود را برای دانشجو نمی‌گذارند.

وی گفت: ایده کارگروه علم و دین از بازدید دانشجویان دانشگاه از پژوهشگاه رویان شروع شد؛ در زمان تصدی حجت‌الاسلام والمسلمین شفیعی در نهاد رهبری دانشگاه این احساس ضرورت بیان شد و پس از آن در زمان حجت‌الاسلام حسینی‌فر به شکل طرح درآمد.

عادلی‌نژاد در پایان تاکید کرد: اگر بخواهیم کاری در حوزه تولید علم انجام دهیم باید براساس تولید دانش در دنیای جدید ناظر بر تولید ثروت باشد. تحقیقات بین رشته‌ای باید توسعه یابد. امید است که حوزویان و دانشگاهیان ما در زمینه مطالعات بین‌رشته‌ای به این تکامل دست یابند.

سیما محسنی