مسابقات قرآن جنبه آموزشی خود را از دست داده است

ابوالفضل چمنی، داور مرحله پایانی چهل‌ودومین دوره مسابقات سراسری قرآن در رشته تواشیح و همخوانی، در گفت‌و‌گو با ایکنا از اصفهان، درباره سطح کیفی مسابقات، اظهار کرد: 15 گروه تواشیح و همخوانی در مرحله مقدماتی مسابقات شرکت داشتند که 8 گروه به مرحله پایانی راه یافتند و در مجموع، سطح کیفی مسابقات بالا نبود. در بخش تواشیح چون فرصت کافی وجود نداشت، اجراها زیاد زیبا و جذاب نبود، بیشتر حالت رقابتی داشت و بر اساس آیین‌نامه مسابقات تنظیم شده بود، البته صداها و هماهنگی‌ها خوب بود، ولی در بحث لحن اجرای فاخر و جذابی ارائه نشد.

وی افزود: در بخش همخوانی، شرکت‌کنندگان سراغ الحان و ترکیبات پیچیده رفته بودند که از جذابیت اجرای آنها می‌کاست و اگر مخاطب عام بخواهد این اجراها را گوش کند از آنها لذت نخواهد برد؛ به همین دلیل بارها توصیه شده است که آثار اساتید برتر مصری نظیر استاد مصطفی اسماعیل بازخوانی شود تا هم مجدداً به مردم معرفی شوند و هم خاطره این تلاوت‌ها در ذهن مردم زنده شود.

داور مرحله پایانی چهل‌ودومین دوره مسابقات سراسری قرآن در رشته تواشیح و همخوانی با بیان اینکه مسابقات به لحاظ فنی، اجرایی و هماهنگی به نحو مطلوبی برنامه‌ریزی شده بود، گفت: در طول برگزاری مسابقات با موارد منفی زیادی برخورد نکردیم و بیشتر نقاط قوت وجود داشت. اعضای کمیته فنی مسابقات کارها را به خوبی پیش بردند و ترکیب داوران خیلی خوب بود. برای هر آیتمی، سه داور پیش‌بینی شده بود که دقت کار را بالا می‌برد و مانع بسیاری از اعتراضات می‌شد، هر چند برخی اعتراض کردند و به اعتراض آنها رسیدگی شد. قبل از برگزاری مسابقات، داوران در جلسات توجیهی شرکت کرده و با یکدیگر هماهنگ شدند که این مورد یکی از نقاط قوت مسابقات محسوب می‌شد و در دوره‌های قبلی اتفاق نیفتاده بود. ضمن اینکه قبل از برگزاری مسابقات، این رقابت‌ها با پخش یک اجرا شبیه‌سازی می‌شد و داوران بعد از نمره‌دهی، به بحث و بررسی درباره این نمرات و اختلافات خود در این خصوص می‌پرداختند.

چمنی ادامه داد: فردی نیز به عنوان ناظر وجود داشت که رئیس هیئت داوران بود و مسائل را گوشزد و نمره‌ها را چک می‌کرد، این مورد از نقاط قوت مسابقات بود. هر شرکت‌کننده نیز بلافاصله بعد از اجرای خود کارنامه دریافت می‌کرد تا بتواند نحوه کار و نقاط قوت و ضعفش را ارزیابی کند. این هم یکی از نقاط قوت مسابقات به حساب می‌آمد که البته در دوره‌های قبلی نیز وجود داشت.

مشکل گروه‌های تواشیح در انتخاب متن

وی با بیان اینکه یکی از مسائل مورد اختلاف در زمینه تواشیح و همخوانی، متن مورد اجراست، افزود: گروه‌ها مجبورند متنی انتخاب کنند که به لحاظ ادبی غنی باشد و معمولاً متعلق به شاعران قدیم است و کلمات و اوزان ثقیل دارد. آهنگ‌سازی برای این متون دشوار است و جذابیت لحنی را کاهش می‌دهد. معمولاً گروه‌ها قبل از برگزاری مسابقات، متنی را انتخاب کرده و آن را با اساتید صاحب‌نظر در این حوزه مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند، ولی ممکن است در صحنه مسابقه همین متن را به لحاظ سنگین بودنش اشتباه بخوانند و نمره لازم را در بخش ادا به دست نیاورند. پیشنهاد می‌شود سازمان اوقاف دفترچه‌ای از متون را در اختیار شرکت‌کنندگان قرار دهد تا نمره متن کاهش یافته و نمره ادا بیشتر لحاظ شود. بعضاً نمره متن سرنوشت‌ساز بوده و باعث می‌شود گروهی به دلیل انتخاب یک متن، جایگاه اول را از دست بدهد یا رتبه‌ای کسب نکند.

این مربی تواشیح و همخوانی تصریح کرد: نباید رسالت تواشیح را فقط مسابقات قرار دهیم، چون معتقدم بسیاری از اجراهایی که در مسابقات انجام می‌شود، در جای دیگری قابلیت اجرا ندارد، چون نه جذابیت لحنی دارد و نه شعر آن برای عامه مورد پسند و قابل فهم است. می‌توان از آهنگ‌سازان خواست که آهنگی متناسب با اشعار فاخر بسازند و گروه‌های شرکت‌کننده آنها را بازخوانی کنند، در این صورت می‌توان به حسن اجرا و صوت نمره داد و بحث لحن را حذف کرد تا حرکتی فرهنگی در این زمینه شکل بگیرد، یعنی همین گروه‌ها و گروه‌های دیگر این آهنگ‌ها را تقلید و بازخوانی کنند تا در سطح کشور منتشر شود. تاکنون چندین دوره مسابقات تواشیح و همخوانی برگزار شده است و ما هیچ‌کدام از این اجراها را نه در تلویزیون می‌بینیم و نه در رادیو و حتی نه در شبکه‌های مجازی می‌شنویم، مگر در کانال‌های تخصصی که مربوط به این رشته است. در واقع برای مخاطب عام بازخوردی از این رشته از مسابقات وجود ندارد تا اثرگذاری فرهنگی داشته باشد.

هنر تواشیح و همخوانی در معرض فراموشی است

وی افزود: غیر از مقام اول مسابقات که به حج تمتع اعزام می‌شود و این خودش بزرگترین جایزه است، برای نفر دوم و سوم مزایای خاصی وجود ندارد و در حال حاضر به دلیل صرفه‌جویی در هزینه‌ها، اعزام‌ها کمتر شده و در این اعزام‌ها، به قاری و مبلغ اکتفا می‌شود و بعضاً گروه‌ها را اعزام نمی‌کنند، بنابراین چیزی عاید گروه‌ها نمی‌شود. حداقل این انتظار وجود دارد که شبکه قرآن، این گروه‌ها را دعوت کرده، اجرای آنها را ضبط و پخش کند و به مناسبت‌های مختلف از این گروه‌ها دعوت به عمل آید، ولی شاهد این هستیم که روز به روز به تعداد گروه‌هایی که کارهای موزیکال و پلی‌بک انجام می‌دهند و پول خوبی دریافت می‌کنند، اضافه می‌شود و از آن طرف، گروه‌هایی که برای شرکت در مسابقات زحمت شبانه‌روزی متحمل می‌شوند، اگر مقام نیاورند، هیچ برداشتی به لحاظ انرژی و وقتی که صرف این کار کرده‌اند، نخواهند داشت، چنانکه تعداد شرکت‌کنندگان در مسابقات امسال نسبت به سال قبل کاهش یافته است و اگر این روال ادامه پیدا کند، در دوره‌های آتی این تعداد کمتر هم می‌شود و ممکن است هنر اصیل تواشیح و همخوانی را به بوته فراموشی بسپارد.

چمنی بیان کرد: جنبه آموزشی رشته تواشیح و همخوانی در مسابقات کمرنگ شده است، چون مسابقات به صورت فشرده برگزار می‌شود و هیچ کدام از شرکت‌کنندگان فرصت صحبت با داوران را پیدا نمی‌کنند، یا اینکه این فرصت خیلی محدود است، بنابراین مسابقات هیچ نوع بار آموزشی و تربیتی ندارد. مسابقات تواشیح و همخوانی در بعضی از دوره‌ها طی چند روز برگزار می‌شد و ارتباطی که گروه‌ها در طول این چند روز با یکدیگر پیدا می‌کردند، منشأ حرکت‌های بعدی مثل تشکیل گروه‌های مشترک و انجام کارهای مشترک می‌شد که امروزه کمتر شاهد آن هستیم.

وی اظهار کرد: سازمان اوقاف حرکت نویی را آغاز کرده و آن، انشاد دینی و تولیدات رسانه‌ای است و من معتقدم برای گسترش و فراگیری این بحث، سازمان اوقاف باید نگاه حمایتی، تربیتی و آموزشی در این زمینه داشته باشد و صرفا به برگزاری مسابقات و معرفی افراد و گروه‌های برگزیده اکتفا نکند. همین امروز در برنامه‌های شبکه قرآن، جای اجرای گروه‌های تواشیح و همخوانی قرآن خالی است، در صورتی که این گروه‌ها مشتاق و آماده‌اند که به همت سازمان اوقاف و سفارش شبکه قرآن، برنامه اجرا کنند تا برای ادامه کار خود دلگرم شوند.

این آهنگساز هنرهای آوایی دینی در پایان گفت: سازمان اوقاف در خصوص انشاد باید ضمن برگزاری جشنواره، برای آموزش و حمایت از کسانی که سابق بر این در این عرصه فعالیت داشتند، اقدام کند. این اقدام می‌تواند سرآغاز حرکت فرهنگی جدیدی در زمینه هنرهای دینی، تشویق نوجوانان و جوانان مستعد و جذب طیف جدیدی از مخاطب در این زمینه شده و در کنار سایر گونه‌های موسیقی، به عنوان موسیقی متعالی و تاثیرگذار مطرح شود.