بهترین هدیه «شعیشع» به جریان تلاوت ایران/ از کاظمین تا سالن اجلاس

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ جمعی از مدیران نهادهای قرآنی کشورمان با پیشگامی ایکنا برای بزرگداشت مقام استاد قرآنی کشورمان، خادم القرآن «حبیب صحاف»، روز گذشته چهارم آذرماه در منزل وی حضور یافتند تا پای صحبت‌ها و خاطرات این پیشکسوت قرآنی کشورمان بنشینند و یادآور شوند که یادشان همیشه در دل‌هاست، اگرچه گاه شاید اینگونه به نظر نرسد. یادی که گاهی بهانه‌ای می‌شود برای کشف واژه‌ها، برای سُرایشی تازه از تلاشی که در راه اعتلای نور صورت گرفته است.

استاد حبیب صحاف سال ۱۳۱۹ در کاظمین متولد شد. پدرش متولد شهر تبریز بود. مادرش نوه آیت‌الله نائینی و حافظ کل قرآن بود و جلسات هفتگی قرآن برگزار می‌کرد، اما از زمانی که ۱۷ یا ۱۸ سال داشت و درست آن زمان که اساتیدی همچون «عبدالباسط»، «منشاوی»، «عبدالفتاح شعشاعی» و «شعیشع» در عراق حضور می‌یابند و با تلاوت‌های شاهکارشان صدها جوان عراقی را علاقه‌مند به کلام وحی می‌کنند، تصمیم می‌گیرد به صورت حرفه‌ای به دنبال یادگیری تلاوت قرآن کریم برود و آنقدر به جلسات قرآن می‌رود تا اینکه استادی در ابعاد حبیب صحاف از دل آن جلسات متولد می‌شود.

حالا بیش از ۵۰ سال از آن روزها و آن ایام که در کاظمین و در یکی از خیابان‌های منتهی به حرم حجره داشت گذشته است. پنج دهه که تمام لحظاتش همراه با دل تنگی ایام جوانی بوده است. گاهی که دلتنگیِ ایام‌ جوانی پا در کفش دلش می‌کند با تلاوتی زمزمه‌گونه که از حصار چند سانتی آپارتمان‌ عبور نکند و خلوت همسایه‌ای را نشکند، یاد جوانی را در خلوتش گرامی می‌دارد و خیلی زود به دوردست‌های ذهن می‌فرستد تا زمانی دیگر و خلوتی دیگر.

برای همین به محض اینکه مهمانان می‌خواهند با تلاوتی حال و هوای مجلس را تغییر دهد، بی‌هیچ حرفی می‌پذیرد و شروع می‌کند به خواندن ... «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ ...»،‌ تلاشش برای اجرای تلاوتی فاخر ستودنی است و همین تلاش مهمانان را به وجد می‌آورد و تشویق‌های بی‌امان می‌کنند.

او برای خودش می‌خواند به هوای سال‌های نه چندان دور، شاید آنگاه که چشمانش را بسته و تلاوت می‌کند نه به دنبال ردیف کردن الحان و ... که خود را در کاظمین می‌بیند، جایی که سال‌ها روز خود را با دیدن بارگاهی نورانی آغاز می‌کرد ... او برای خودش می‌خواند و دل خودش. ما نیز استماع می‌کنیم تا هوای دلمان را تغییر دهد و کمی از ملودرام این روزها دورمان کند.

دیدار با خوش و بش‌ها و احوالپرسی‌های اولیه شروع می‌شود، «محمدتقی میرزاجانی»، معاون اجرایی شورای عالی قرآن، قبل از هر کاری مراسم معارفه مهمانان را انجام می‌دهد تا باب صحبت بیشتر باز شود. «سیدعلی سرابی»، قائم مقام شورای عالی قرآن، «محمدعلی خواجه‌پیری»، پیشکسوت قرآنی، «سیدمحمدجواد شوشتری»، رئیس سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور و مدیرعامل ایکنا و «مرتضی خدمتکار»، مشاور امور مالی معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به همراه تیم خبری ایکنا و شورای عالی قرآن و همچنین خانواده استاد صحاف حاضران این جلسه هستند.

در ابتدای جلسه «ایمان صحاف»، یکی از دختران استاد که از اساتید قرآنی کشور است و سابقه‌ای نسبتاً طولانی در داوری مسابقات قرآن دارد، به بیان پیشینه‌ای از فعالیت‌های قرآنی خود و دیگر اعضای خانواده می‌پردازد و بعد هم نوبت به سیدعلی سرابی، قائم مقام شورای عالی قرآن می‌رسد تا یاد ایامی را که با استاد آشنایی داشت زنده کند. سرابی بارزترین ویژگی استاد صحاف را تواضع ایشان برمی‌شمرد. «بیش از ۳۰ سال پیش که گاهی برای حضور در مسابقات از مشهد به تهران رفت و آمد داشتیم، استاد صحاف را می‌شناختیم. ایشان در عین استاد بودن، متواضعانه در مسابقات حضور می‌یافتند و استحکام قرائت ایشان مشخص بود و در بین همه به عنوان یک استاد کامل شناخته شده بودند».

سرابی در ادامه به سفر تعدادی از قاریان مصری به کشور عراق و تلاوت‌های شاهکاری که انجام می‌دهند نیز اشاره می‌کند. «زمانی اساتیدی همچون شعشاعی، عبدالباسط و شعیشع برای بزرگداشت مادر یکی از مقامات عراق دعوت می‌شوند و تلاوت‌های ماندگاری انجام می‌دهند. استاد صحاف در همان مجلس حضور داشتند. همین تلاوت‌ها در عراق موج‌آفرین می‌شود و بسیاری از کسانی که در عراق فعال قرآنی هستند از آن زمان بوده است».

استاد صحاف که با شنیدن این حرف‌ها خاطرات روزهای دور برایش زنده می‌شود برای کامل کردن داستان حضور قاریان مصری در عراق رشته کلام را در دست می‌گیرد. به قدری با آب و تابی آمیخته با حسرت از آن تلاوت‌‌های شاهکار می‌گوید که انگار بعد از سال‌ها هنوز هم بخشی از وجودش در آن جلسه جا مانده است. تمام جزئیات را با وجود گذشت چند ده سال از آن روزها به یاد دارد، حتی ترتیب تلاوت قاریان و اتفاقات جزئی را که در طول تلاوت‌ها افتاده است. شاید لحظاتی که خاطرات آن روزها را برای مهمانانش تعریف می‌کند زنگ آن تلاوت‌ها و شور و حال آن مجلس کیلومترها دورتر از آن تاریخ و آن جغرافیا در وجودش قَلَیان می‌کند.

«در آن محفلی که تلاوت شاهکار سوره مبارکه حشر توسط عبدالباسط صورت گرفت حضور داشتم، این تلاوت بسیار بیشتر از دیگر تلاوت‌ها مورد توجه قرار گرفت. من در صحن قریش و پشت یکی از پنجره‌ها نشسته بودم به فاصله چند متری از جایگاه قاریان؛ جلسه به حدی شلوغ بود که جای نشستن نبود، چند نفر از مقامات عراقی قصد ورود به محفل را داشتند که مردم مانع شدند، پلیس مجبور شد برای باز کردن راه ورود مقامات وارد عمل شود، همین باعث شد همهمه‌ای در مجلس ایجاد شود و تلاوت عبدالباسط را هم تحت تأثیر قرار دهد و مکثی حدوداً یک دقیقه‌ای در تلاوت ایشان به وجود بیاید. در فیلم‌های ضبط شده این موضوع قابل درک است. در آن مجلس ابتدا ابراهیم شعشاعی فرزند عبدالفتاح شعشاعی تلاوت کرد، ابوالعینین دومین تلاوت را داشت، عبدالباسط نفر سوم بود و تلاوت آخر را هم عبدالفتاح شعشاعی انجام داد و آیاتی از سوره رعد را تلاوت کرد».

«آن سال‌ها ۱۷ یا ۱۸ سال داشتم، با اینکه ته صدایی هم داشتم، اما زیاد دنبال تلاوت به صورت حرفه‌ای نبودم، بعد از اینکه این تلاوت‌ها را شنیدم به شدت تحت تأثیر قرار گرفتم و به دنبال جلسات قرآن رفتم. در همان ایام و با فاصله‌ای کم، سازمان اوقاف عراق دو استاد مصری را دعوت کرده بود تا جلسات آموزش برگزار کنند،‌ برای حضور در این جلسات هر روز از کاظمین به بغداد می‌رفتم. حضور قاریان مصری در عراق بسیار تأثیرگذار بود و بسیاری را قرآنی کرد و باعث شد سبک مصری در عراق گسترش بسیار بیشتری پیدا کند».

استاد صحاف که سال‌ها تحت تأثیر حضور در آن جلسه استماع بوده است، زمانی که برای اولین‌ حج عازم سرزمین وحی می‌شود، باز هم در آنجا با این اساتید روبه‌رو می‌شود و دیدن دوباره اساتیدی همچون عبدالباسط، منشاوی، خلیل الحصری لذت زیارت خانه کعبه را صدچندان می‌کند. «در ایام حج هر روز قبل از اذان یکی از این قاریان تلاوت داشت، آنجا مردم و حجاج بیشتر سراغ مصطفی اسماعیل را می‌گرفتند. هر روز از کعبه تا هتل محل اسکان این قاریان می‌رفتم، در طول مسیر مردم بسیار این قاریان را تکریم می‌کردند، به یاد دارم که استاد عبدالباسط در طول مسیر هر جا آدم فقیری را می‌دید مبلغی پول به آنها می‌داد، آن سال حدود ۲۰ سال داشتم». «بعد از آن سال‌ها، استاد عبدالباسط بسیار بیشتر به عراق دعوت می‌شد و این دعوت‌ها ادامه داشت تا زمانی که بعثی‌ها روی کار آمدند و دیگر قطع شد. بعد از آن ایام تا سال ۱۳۴۸ در عراق بودیم تا اینکه سال ۱۳۴۸ به ایران آمدیم و در اصفهان ساکن شدیم».

استاد صحاف در ادامه صحبت‌های خود به دوران کودکی و بالندگی خود و نیز حضورش در ایران می‌پردازد. «پدرم از روحانیون تبریز بود و مادرم از نائین و نوه آیت الله نائینی و حافظ کل قرآن بود. در منزل، جلسه هفتگی قرآن داشتیم و سال‌ها کودکان در جلسات حضور می‌یافتند و مادرم به آنها آموزش می‌داد». 

در میانه جلسه «محمدعلی خواجه‌پیری» که در راه‌بندان حماسه مردم در محکومیت اغتشاشات اخیر مانده است نیز به جمع اضافه می‌شود. ورود مهمان جدید همزمان شده است با گرم شدن فضای دیدار، این حضور با درخواست ایشان برای تلاوت زنده استاد صحاف همزمان می‌شود و استاد که گویی از قبل انتظار چنین درخواستی را داشته است بدون هیچ مقاومتی شروع می‌کند به تلاوت ... «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ، يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» نوایی پرطنین که خشی به درازای ۸۰ سال بر زیبایی آن افزوده است، تلاوتی که مهمانان را به معنویتی ناب دعوت می‌کند. استاد که تازه تارهای صوتی‌اش سر حال آمده‌اند چند آیه را هم به سبک عراقی تلاوت می‌کند تا برای مهمانان خود سنگ تمام گذاشته باشد.

سپس از تلاوت‌های ضبط شده استاد و آرشیو‌ این تلاوت‌ها که گرد‌آوری شده است یا خیر سؤال می‌شود که ایمان صحاف به تلاش‌هایی در این مورد اشاره می‌کند. «سال‌ها تلاش شد تا تلاوت‌های استاد جمع‌آوری شود، اما ممکن نشد تا اینکه دو سال قبل و با تلاش‌های استاد ابوالقاسمی حدود ۶۰ تلاوت از استاد جمع‌آوری شد و به ما دادند؛ یکی از ویژگی‌های تلاوت استاد صحاف بداهه‌خوانی ایشان است، یعنی به دنبال چینش مقامات نیست و کاملاً دلی تلاوت می‌کند. برای همین شاید نتواند دو تلاوت را شبیه هم انجام دهد».

در ادامه به حضور استاد صحاف در مسابقات قرآن و علاقه‌ای که ایشان به حضور در مسابقات داشته و دارند اشاره می‌شود. خانواده استاد از علاقه ایشان به حضور در مسابقات حتی در این سن و سال تأکید می‌کنند. هر جا سخن از مسابقه می‌شود لبخندی روی لبان استاد نقش می‌بندد تا نشان دهد خاطرات خوشی از حضور در مسابقات برای خود به یادگار گذاشته است. «آخرین سالی که در مسابقات حضور داشتم، مسابقات کرمانشاه بود. سال ۱۳۶۶ در مسابقات کشوری که در آمل برگزار شد رتبه سوم را به دست آوردم و چندین بار هم در مسابقات قرآن استان تهران حائز رتبه شدم. کلاً علاقه بسیار زیادی به مسابقات دارم و اگر بگذارند، الان هم در مسابقات شرکت می‌کنم».

بحث در مورد مسابقات قرآن که اوج می‌گیرد «مرتضی خدمتکار» پیشنهاد راه‌اندازی مسابقات قرآن پیشکسوتان برای برگزاری دورهمی‌های اساتید قرآنی و نزدیک‌تر شدن قاریان پیشکسوت را ارائه می‌دهد که مورد توجه حاضران قرار می‌گیرد.

شاید طلایی‌ترین بخش صحبت‌های استاد صحاف، نقل قولی از استاد شعیشع است که در لابه‌لای صحبت‌هایش نثار مهمانان می‌کند. «زمانی که استاد شعیشع به ایران آمدند نزد ایشان تلاوتی داشتم و شناختی بین من و ایشان شکل گرفته بود. در یک جلسه از من خواستند تلاوت کنم. بعد از تلاوت به من گفت: "بهترین هدیه‌ای که در ایران از خودم به یادگار گذاشته‌ام شما بوده‌اید. با اینکه سبک بیشتر قاریان را تقلید می‌کردم، اما بیشتر به سبک شعیشع تلاوت داشتم».

به اواخر دیدار که نزدیک می‌شویم از آخرین تلاوت‌های رسمی استاد نیز سؤال می‌شود. تلاوتی که حدود سه یا چهار سال پیش در «بیت‌الزهرا» برای صدا و سیما ضبط شده آخرین تلاوت‌های رسمی استاد است. تلاوت در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی از جمله تلاوت‌های ماندگار استاد صحاف است که خود استاد نیز به آن اشاره می‌کند.

استاد در پایان صحبت‌های خود چند بار از استفاده نشدن از تجربه پیشکسوتان گلایه می‌کند و بر استفاده بسیار زیاد از جوانان هم؛ به جلسه آموزشی که ۲۰ سال قبل داشت نیز اشاره می‌کند. دو جلسه در میدان امام حسین(ع) و منیریه داشتند که زمانی افرادی همچون «حسن رضاییان» و «میردامادی» به آن رفت و آمد می‌کردند، اما تعطیل شد.

پایان‌بخش این دیدار دو ساعته اقامه نماز مغرب و عشا و بعد هم اهدای لوح‌های یادبود از طرف برخی نهادها به استاد بود تا به این ترتیب یکی دیگر از برنامه‌های طرح تحیت خبرگزاری ایکنا با بزرگداشت استاد حبیب صحاف و همراهی نهادهایی همچون شورای عالی قرآن، معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور به پایان برسد.

گزارش تصویری را اینجا ببینید.

گزارش از تیمور کاکایی