ترتیل و تحقیق در کشورمان مکمل یکدیگر نیستند

مهدی دغاغله، داور بین‌المللی قرآن کریم در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، درباره اضافه شدن رشته قرائت ترتیل به مسابقات بین‌المللی قرآن کریم جمهوری اسلامی ایران، اظهار کرد: ترتیل یکی از شیوه‌های مهم برای تلاوت حجمی و کمی قرآن کریم است که معمولاً در موسم‌هایی مثل ماه مبارک رمضان بسیار پرکاربرد، موفق و ضروری است چون کمیت تلاوت از نظر تعداد آیات به اندازه و مطلوب است.

وی گفت: این شیوه از تلاوت قرآن به شیوه تلاوت در صدر اسلام نزدیک‌تر و ریشه‌دارتر است و شاید به لحاظ اصالت، از قرائت تحقیق دارای اصالت بیشتری باشد.

تفاوت‌های ترتیل و تحقیق از لحاظ هندسه تلاوت

دغاغله با بیان اینکه تفاوت‌های ترتیل و تحقیق از لحاظ هندسه تلاوت بسیار زیاد است، گفت: در تلاوت تحقیق حرفه‌ای و تخصصی بار فنی، هنری و زیبایی‌های موسیقایی بیشتر است به همین جهت برای جذب مخاطب تلاوت تحقیق موفق‌تر از ترتیل است چون تنوع در آن بالاتر است. همچنین می‌توان به این نکته اشاره کرد که تحقیق به لحاظ تاریخی نسبت به ترتیل متأخر است و اوج‌های صوتی و کشش صدا در قرائت قرآن به این شیوه، ریشه در عهد حکومت فاطمی در شمال آفریقا دارد؛ همچنین تصوف در نشر و گسترش و تعمق تلاوت تحقیق موثر بوده‌ است چراکه در گرایش صوفی‌گری، نغمات و موسیقی در انواع عبادت کاربرد دارد. آن‌ها موضوعی به نام سماع دارند که با ضرب‌آهنگ و حرکات فیزیکی همراه است و تلاوت قرآن به شیوه تحقیق بی‌شک از گرایش تصوف متأثر بوده اما ترتیل از صدر اسلام وجود داشته است.

این پیشکسوت قرآن کریم افزود: خیلی‌ها نظرشان این است که منشاء تلاوت تحقیق بعد از حکومت فاطمی است و تصوف در آن نقش داشته، به همین دلیل، برخی از علمای اهل سنت تلاوت تحقیق را در اولویت قرار نمی‌دهند و بعضاً در عربستان سعودی حتی بر سر تلاوت‌های تحقیق عبدالباسط و منشاوی اشکال وارد می‌کنند اما هیچ‌گونه اختلافی در مورد ترتیل وجود ندارد.

وی به توضیحاتی درباره تفاوت‌های فنی این دو شیوه تلاوت قرآن کریم پرداخت و گفت: به لحاظ فنی تحقیق کندتر از ترتیل است. رعایت ریتم یا ضرب‌آهنگ در ترتیل بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. قاری در ترتیل در ریتم خاصی می‌خواند اما در تحقیق مقید به رعایت ریتم خاص نیست. همچنین در قالب زمان‌بندی سکوت‌ها در ترتیل نسبت به تحقیق منظم و سر ریتم است. در تحقیق، نامنظمی سکوت‌ها طبیعی است و از اصول آن به شمار می‌رود. اما در ترتیل بی‌نظمی در مدت زمان سکوت‌ها خلل وارد می‌کند. تعداد مقام‌های استفاده شده در ترتیل کمتر از تحقیق است و از لحاظ گستره صوتی، تحقیق انبساط صوتی بیشتری دارد چون قاری در اوج و در پرده‌های صدایی بسیار مرتفع می‌تواند به دو اکتاو هم برسد اما در ترتیل می‌بینیم که منشاوی دو درجه پایین‌تر از یک اکتاو می‌خواند.

دغاغله گفت: برای تلاوت‌های موسمی و مجلس‌گرایانه تحقیق مناسب‌تر است اما جایی که هدف ختم قرآن و خواندن حجم زیادی از آیات باشد، ترتیل ارجحیت دارد. به نظرم اضافه شدن رشته ترتیل به مسابقات بین‌المللی قرآن جمهوری اسلامی ایران برای جذب مخاطب نیست چون اساساً در رشته حفظ قرآن کریم شیوه تلاوت، ترتیل است و عملاً ترتیل از ابتدا در مسابقات بوده است ولی می‌توان گفت از جمله فواید این اقدام این است که تعداد شرکت‌کنندگان بیشتر می‌شود و از طرفی از تعداد داوران بیشتری هم استفاده می‌شود اما تعداد مخاطب خیر.

داور بین‌المللی قرآن کریم گفت: رشته حفظ در مسابقات قرآن 100 امتیاز برای صوت و لحن دارد و به همین دلیل حفاظ برای ارائه ترتیلی زیبا بسیار تلاش می‌کنند.

وی تصریح کرد: یکی دیگر از فواید اضافه شدن رشته ترتیل در مسابقات بین‌المللی این است که با توجه به اینکه شیوه ترتیل‌خوانی در کشور ما ضعیف‌تر از تحقیق است، این اقدام می‌تواند در تقویت مرتلان کشور مؤثر باشد، البته باید گفت ترتیل خواندن به عنوان مسابقه و از روی قرآن خواندن در کشورهای دیگر رایج نیست چون مرتلان معمولاً از حفظ می‌خوانند. در نتیجه باید به این نکته توجه کرد که خود قاریان قرآن باید به این شیوه خواندن (ترتیل) مسلط باشند.

چرا کشورهای دیگر مثل ما به ترتیل نمی‌پردازند؟

دغاغله تصریح کرد: حال این سوال پیش می‌آید که چرا کشورهای دیگر مثل ما به ترتیل نمی‌پردازند؟ چون قاریان آن‌ها حافظ هستند و چون حافظ هستند از ابتدا با ترتیل شروع کرده بودند و پس از آن به سراغ تحقیق رفته‌اند. اما در کشور ما این دو رشته را از هم جدا می‌دانیم. یعنی تحقیق بدون مقدمه حفظ و ترتیل و ترتیل هم به صورت مجزا آموزش داده می‌شود و به همین دلیل این دو رشته در کشور ما متباین یکدیگر هستند و مکمل نیستند.