9 نکته مهم برای تولید محتوای قرآنی در فضای مجازی

اسماعیل معنوی، مستندساز و فعال فضای مجازی، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، درباره لازمه‌ تولید محتوای قرآنی مؤثر در فضای مجازی سخن خود را با ذکر مثالی آغاز کرد و گفت: ارائه محتوا در فضای مجازی به ویژه شبکه‌های اجتماعی با رسانه‌های رسمی و یک‌سویه که به صورت سنتی محتوای خود را ارائه می‌دهند تفاوت دارد‎‎؛ تفاوت آن مثل یک سخنرانی رسمی با یک گفت‌وگو در جمعی چند نفره است. قطعاً در سخنرانی‌های رسمی ما کاری به مخاطب نداریم که چقدر به محتوای بیان‌شده توجه می‌کند و هر مخاطب چه واکنش‌هایی دارد. اما وقتی نشست چندنفره تخصصی درباره یک موضوع تشکیل می‌دهیم، این مسائل مهم می‌شود. نمی‌توانیم در جمع نوجوانان درباره علل گرایش به مادی‌گرایی حرف بزنیم، ولی می‌بینیم که در بعضی از سخنرانی‌های رسمی، مقامات رسمی در جمع نوجوانان درباره مسائل کلان کشور حرف می‌زنند و آن دانش‌آموزان هم به مفهوم هیچ توجهی نمی‌کنند.

معنوی به بیان نکات تاثیرگذار بر تولید محتوا در فضای مجازی پرداخت و اظهار کرد: هدفمندی در فضای مجازی نکته‌ای بسیار مهم است؛ یعنی بدانیم محتوایی که تولید می‌کنیم دقیقاً قرار است چه اتفاقی را رقم بزند؟ برای چه مخاطبی است؟ این هدفمند بودن از انتخاب موضوع تا انتخاب مخاطب می‌تواند در کار ما تغییر ایجاد کند. گاهی می‌خواهیم صرفا یک کار ترویجی قرآنی تولید کنیم و یک فضای ایجابی داریم. گاهی هم می‌خواهیم به یک شبهه پاسخ بدهیم. مثلا یک شبکه معاند درباره موضوعی شبهه‌ای ایجاد کرده و می‌خواهیم به مخاطبان، پاسخ این شبهه را بدهیم، فضای این دو کار با یکدیگر متفاوت است. پس باید بدانیم که می‌خواهیم چه تغییری ایجاد کنیم و برای چه کسی حرف می‌زنیم.

وی گفت: نکته دوم اینکه بدانیم قرار است چه چیزی تولید شود. الان با توجه به فضایی که کرونا به وجود آورده، همه مجموعه‌ها فعالیت‌های خود را به سمت فضای مجازی برده‌اند. این یک فرصت است که دستمان در فضای الکترونیک پر باشد، اما از طرف دیگر  یک تهدید هم است؛ اگر شناخت و سواد رسانه‌ای کافی برای تولید محتوا نباشد ممکن است همه در مورد موضوعاتی کار کنند که دیگران آن را تولید کرده‌اند.

 مُدزدگی در تولید محتوا یک تهدید است

این فعال فضای مجازی با تصریح به اینکه مُدزدگی در تولید محتوا یک تهدید است، افزود: اگر این مسئله در فضای مجازی هم پیش بیاید، اثرات بدتری دارد. بنابراین در تولید محتوا خلأها را پیدا کنیم. پاسخ خیلی از چالش‌های فرهنگی را به صورت ایجابی می‌توان در فضای قرآنی و معارفی پیدا کرد؛ بدون آنکه بخواهیم به فضایی مثل پاسخ به شبهات وارد شویم. این محتوا همچون دارویی است که بدون آنکه بیمار متوجه شود، روی زخم او می‌گذاریم.

معنوی ادامه داد: یک اصل مهم دیگر در فضای مجازی ساندویچی بودن محتواست. حرفی که خیلی طولانی باشد، فقط برای مخاطب تخصصی خود و فرد علاقه‌مند مؤثر است. این یک اصل کلی است، همه چیز تا حد امکان باید ساندویچی باشد؛ ولو اینکه مجبور شویم گاهی ارجاع دهیم؛ یعنی یک قالب ساندویچی و فوری از محصول تفصیلی را ارائه دهیم و بعد مخاطبان آن را به محتوای اصلی ارجاع دهیم، ولی حفظ موجز بودن کار خیلی مهم است.

این مستندساز منطقی و متقن بودن محتوا را نکته مهم دیگری در تولید محتوا برشمرد و گفت: شما در نشست‌های دانشجویی نمی‌توانید بدون دلیل حرف بزنید. در محتوایی که قرار است برای فضای مجازی تولید شود احساسی حرف نزدن اهمیت دارد. در حال حاضر بسیاری از محتواها احساسی است. وقتی محتوا را احساسی تولید می‌کنید، تنها کسانی با شما همراه می‌شوند که هم‌حس هستند. اگر محتوا منطقی باشد، دایره مخاطبان شما گسترده‌تر می‌شود. پس احساسی بودن می‌تواند یک آسیب باشد و مخاطبان شما را محدود می‌کند.

قابلیت تعامل محتوا با مخاطب

معنوی ادامه داد: مسئله دیگری که در شبکه‌های اجتماعی به وفور می‌بینیم این است که محتوا در فضای مجازی نباید دستوری، بیانیه‌ای و از جایگاه بالا به پایین باشد. اینکه فکر کنیم نسخه‌ای ارائه داده‌ایم که شفابخش است و هر کس به آن عمل کند رستگار می‌شود، معمولاً مؤثر نیست؛ این محصول می‌خواهد حرف باشد یا محتوای دیگر. محتوا باید قابلیت تعامل با مخاطب را داشته باشد. در شبکه‌های اجتماعی قدرت و اثرگذاری موزاییکی است؛ یعنی آدم‌ها کنار همدیگر ایستاده‌اند و هر کدام در یک بُعد اثرگذارند؛ اینطور نیست که جایگاه بالا و پایین داشته باشند. پس محتوایی که تولید می‌کنید باید قابلیت تعامل با مخاطب را داشته باشد؛ یعنی مخاطب احساس کند با او در حال حرف ‌زدن هستید و به او دستور نمی‌دهید.

معنوی استفاده از ابزار هنر را نکته مهم دیگری در تولید محتوا دانست و افزود: به فرموده مقام معظم رهبری «هنر بهترین وسیله انتقال اندیشه‌ها است.» این نکته بسیار کلیدی است که متأسفانه در کارهای ترویجی مذهبی خود، کمتر از این ابزار استفاده می‌کنیم. سلیقه و خلاقیت، کارها را نو و زنده می‌کند. خیلی‌ اوقات ما هزینه و محتوای غنی تولید می‌کنیم؛ اما شکل و ویترین خوبی ندارد و نتوانسته در دل مخاطب جا باز کند. بنابراین استفاده از ظرفیت‌های هنری و خلاقیت در توزیع کار مهم و مؤثر است. بحث دیگر در زمینه هنر، استفاده از زبان تصویر به طور خاص است. به گفته روانشناسان هر عکس می‌تواند به اندازه هزار کلمه و معادل یک ساعت سخنرانی محتوا منتقل کند. جریان‌های زیادی در رسانه و فضای مجازی دیده‌ایم که با یک عکس شکل گرفتند. حوادث امروز آمریکا از یک قطعه فیلم آغاز شده است. استفاده از ظرفیت زبان تصویر خیلی اوقات می‌تواند بخش زیادی از استدلال‌های ما را تأیید کند و پیش ببرد.

این فعال فرهنگی گفت: موضوع مهم دیگر شناخت جریان‌های موجود در فضای مجازی است. اگر می‌خواهیم در توییتر، اینستاگرام یا دیگر پیام‌رسان‌ها محتوا تولید کنیم باید جریان‌های موجود در این فضاها را بشناسیم؛ یعنی بدانیم مثلاً در اینستاگرام چه مسائلی و چه آدم‌هایی مهم هستند؟ مخاطبان چه دغدغه‌ای دارند؟ به طور مثال فضای توییتر عموماً سیاسی است اما اینستاگرام موضوعات عام‌تر را دربرمی‌گیرد و بازخوردها در این دو فضا با یکدیگر فرق دارد. 

آینده‌پژوهی در رسانه

معنوی نکته مهم دیگر را آینده‌پژوهی در رسانه دانست و تصریح کرد: این رویکرد مناسب نیست که یک قالب و یک زبان جدید بین کاربران رایج شود و بعد فعالان قرآنی، فرهنگی و مذهبی تازه برای آن شروع به تولید محتوا کنند. اگر چند سال زودتر از طریق آینده‌پژوهی متوجه می‌شدیم اینستاگرام قرار است این قدر در کشور ما فراگیر شود، طبیعتاً خیلی از مجموعه‌ها در تولید محتوا سرمایه‌گذاری بیشتری می‌کردند و به دستاوردهای بهتری می‌رسیدیم.

وی گفت: ما اجازه می‌دهیم یک زبان جدید در جامعه جا باز کند، بعد به فکر می‌افتیم باید برای این موضوع محتوا تولید کنیم. آینده‌پژوهی در رسانه امروز یک علم در دنیاست. باید شناسایی کنیم در آینده چه موضوعاتی در رسانه و فضای اجتماعی طرح می‌شود و از الان به فکر آن باشیم؛ مثل انرژی هسته‌ای است که رسیدن به آن سال‌ها زمان می‌برد. در این حوزه باید چنین نگاهی داشته باشیم. اگر سال‌ها پیش می‌دانستیم پیام‌رسان‌ها این‌قدر متداول می‌شوند از بیست سال پیش که موشک‌های نقطه‌زن خود را کلید زدیم، پیام‌رسان‌های داخلی خود را هم کلید می‌زدیم. مطمئن باشید، الان هم محققانی نشسته‌اند و درباره ایده‌ها و زبان‌های جدید حرف می‌زنند و کار می‌کنند که ما چند سال دیگر با آنها مواجه خواهیم شد؛ اگر در این زمینه اقدامی نکرده باشیم منفعل می‌شویم.