مسند امام صادق(ع)؛ اولین اثر تلخیص شده از مجموعه مسانید اهل بیت(ع)

به گزارش ایکنا از خوزستان، مسند امام صادق(ع) یکی از آثار مرحوم آیت‌الله عزیزالله عطاردی و مسندی از مجموعه مسانید اهل بیت(ع) این محقق بزرگ شیعه است. این مسند در ۲۲ جلد و به زبان عربی منتشر شده و سال گذشته به سفارش انتشارات نبأ تلخیص و جلد نخست آن با نام «زندگانی، سیره، فرزندان و اصحاب امام صادق(ع)» انتشار یافت.

نفیسه عطاردی، فرزند علامه عطاردی، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان گفت: مجموعه مسانید اهل‌بیت(ع) 70 جلد است که علامه عطاردی آن را تألیف کرده‌اند. یکی از این مسانید، مسند امام صادق(ع) و 22 جلد است. کتابی که توسط انتشارات نبأ انتشار یافته برگرفته از این مسند 22 جلدی است و خلاصه تمام مطالب مسند نیست؛ چون در این مجموعه تمام احادیث امام صادق(ع) در موضوعات مختلف اخلاقی، عرفانی، فقهی، احکام و ... گردآوری شده است.

وی با بیان اینکه این کتاب توسط مؤسسه نبأ و زیر نظر دکتر طالعی تدوین شد، افزود: این کتاب چنانکه از عنوانش برمی‌آید به زندگانی، سیره، فرزندان و اصحاب امام صادق(ع) پرداخته و اطلاعات خوبی را درباره زندگی امام صادق(ع) از ولادت تا شهادت ارائه کرده است. ویژگی‌ها و کرامات امام صادق(ع)، نحوه تعامل امام صادق(ع) با برخی از هم‌عصران ایشان مثل زید شهید، منصور دوانیقی، ابوحنیفه و ... در این کتاب مطرح شده که حاوی اطلاعات خوبی است. در بخش آخر کتاب، اصحاب امام صادق(ع) و کسانی که در محضر امام بودند معرفی شدند. از این جهت کتاب یک شمای کلی از زندگی امام صادق(ع) و فضای اجتماعی که در آن می‌زیستند، به دست می‌دهد.

وی بیان کرد: در مقدمه کتاب نیز اطلاعات کلی در مورد نویسنده مسانید، تحقیقات، سفرها و آثار ایشان ذکر شده و این اولین مسند از مسانید اهل بیت(ع) محسوب می‌شود که تلخیص شده است.

سمیه خلیلی آشتیانی، استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران، نیز که تلخیص و تدوین این اثر را بر عهده داشت، در معرفی این اثر در گفت‌و‌گو با ایکنا از خوزستان گفت: عنوان کتاب «زندگانی، سیره، فرزندان و اصحاب امام صادق(ع)» برگرفته از مسند امام صادق(ع) است. این کتاب را انتشارات نبأ در سال 98 در 144 صفحه چاپ کرده و این کتاب نخستین جلد از یک مجموعه و قرار است با موضوعات متنوع از مسند امام صادق(ع) به صورت تلخیص چاپ شود. منبع اصلی ما مسند امام صادق(ع) تألیف آیت‌الله عزیزالله عطاردی است. ایشان برای هر یک از معصومان(ع) مسندی تهیه کرده‌اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران ادامه داد: تلخیص این روایات بر اساس ترجمه‌ای که حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا عطایی در زمان حیات آیت‌الله عطاردی انجام دادند، صورت گرفت. کار تلخیص و انتخاب روایات را آقای سیدمجید نبوی در مرحله اولیه انجام دادند و بعد از آن تلخیص ایشان را با اصل خلاصه‌ای که در اختیار ما بود مقایسه کردم و در برخی جاها روایاتی حذف و روایات دیگری جایگزین شد. همچنین پاورقی‌ها تکمیل شد چون برخی ارجاعات اشکال داشت و هر کدام از این جلدها به فراخور موضوع خود، یک مقدمه اختصاصی برای خود دارند.

این پژوهشگر در توضیح بخش‌های مختلف کتاب اظهار کرد: این کتاب به زندگانی، سیره فرزندان و اصحاب امام صادق(ع) بر اساس روایاتی از ایشان و صحابه‌شان پرداخته است. کتاب 5 فصل دارد؛ موضوع فصل اول از ولادت تا شهادت امام صادق(ع) است. فصل دوم ویژگی‌ها و کرامات امام صادق(ع)، فصل سوم امام صادق(ع) و معاصران، فصل چهارم خانواده امام صادق(ع) و فصل پنجم اصحاب امام صادق(ع) نام دارد. برخی فصل‌ها به فراخور موضوع مفصل‌تر و برخی کم‌تر است. قسمتی از کتاب نیز به زندگی‌نامه آیت‌الله عطاردی اختصاص یافته که توسط مرکز فرهنگی خراسان، که با انتشارات نبأ در نشر این کتاب همکاری کرده، تهیه شده است.

خلیلی آشتیانی با بیان اینکه تلخیص مسند امام صادق(ع) به سفارش انتشارات نبأ انجام شد، درباره هدف از تلخیص این اثر گفت: ترجمه این کار در ابتدا به دلیل مشکلات مالی و حجم گسترده‌ای که مسند دارد، به چاپ نرسید. این ترجمه مغفول باقی ماند در حالی که مترجم برای احیای این کار خیلی زحمت کشیده بود. در دوره حاضر چند مشکل برای استفاده از کتب حدیثی داریم؛ یکی ناآشنایی مخاطب و عموم مردم به زبان عربی و مشکل بعدی کمبود وقت است. کتاب‌های مفصل این چنینی را عامه مردم نمی‌توانند وقت بگذارند و بخوانند هر چند به زبان عربی مسلط باشند.

وی افزود: دیگر اینکه، برخی اصطلاحات در احادیث تخصصی است. این احادیث برای عامه مردم قابل استفاده نیست، چون به فقه‌الحدیث مفصلی نیاز دارد و برخی عبارات مشکل باید توضیح داده شوند. به طور کلی عدم تسلط بر زبان عربی، کمبود وقت و اصطلاحات تخصصی در احادیث باعث شده که روی آوردن به مطالعه کتب حدیث به زبان عربی‌ کاهش یابد. هدف دیگر ما احیای اثر آیت‌الله عطاردی است. چون با آن حجم گسترده برای مخاطب عام قابل استفاده نیست. علاوه بر این، با این کار یک دسترسی آسان‌تر به احادیث امام صادق(ع) برای عموم به وجود می‌آید.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در میان ائمه(ع) میزان روایات چند تن از بقیه بیشتر است و یکی از این ائمه، امام صادق(ع) است، درباره مُسندنگاری توضیح داد: مسندنگاری یکی از شیوه‌های نگارش در کتب حدیثی بوده است؛ یعنی شیوه‌ای که محدث روایت را جمع می‌کرد و باعث نامگذاری کتاب‌های حدیثی شده است. مُسندنگاری اول بین اهل سنت رواج پیدا می‌کند و بعد چند کتاب مسند در بین شیعیان هم نوشته می‌شود. این روش در ابتدا به دلیل دشواری دسترسی به متن حدیث خیلی با اقبال مواجه نمی‌شود. در این روش بر اساس نام صحابی روایات گردآوری می‌شود؛ برای مثال تمام روایاتی که ابوذر از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده است ذیل نام او جمع‌آوری می‌شود. به طور مثال اگر مسند ابن‌حنبل را ببینید، برای استفاده از این اثر باید اسم راوی را بدانیم تا بتوانیم به متن حدیث دسترسی پیدا کنیم. کم‌کم شکل این کار تغییر کرد و در مسند آیت‌الله عطاردی، ایشان روایات هر یک از معصومین را از کتاب‌های متعدد گردآوری کرده است.

خلیلی آشتیانی افزود: شیوه آیت‌الله عطاردی در مسند امام صادق(ع) و در سایر مسانید به این شکل است که چند باب اولیه مسندها را به معرفی سیره معصومان(ع)، شناساندن فرزندان و یاران ایشان اختصاص داده است. این مسند 22 جلد و به زبان عربی است که توسط حجت‌الاسلام والمسلمین عطایی ترجمه شد اما با توجه به گستردگی کار هنوز منتشر نشده است. برای اینکه برای استفاده مردم مناسب باشد در تلخیص آن ابواب فقهی نقل نشده‌اند و میان احادیثی که مضمون مشابه داشتند، گزینش کردیم. سبک این اثر با بقیه آثاری که در حوزه سیره امام صادق(ع) نوشته شده متفاوت است. آنچه به عنوان سیره در اثر ذکر شده از زبان خود امام یا صحابه ایشان است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران در پایان بیان کرد: اهتمامی که انتشارات نبأ به نشر احادیث ائمه(ع) داشت و همکاری مرکز خراسان موجب شد این مجموعه اثر با جلد سیره شروع شود. در ادامه تلخیص مسند 4 یا 5 جلد دیگر نیز آماده می‌شود و در اختیار عموم قرار می‌گیرد.