آیا اسباب معنوی نقشی در دفع و رفع بلایای طبیعی دارند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم ترخان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در مطلبی به تبیین نقش اسباب معنوی در رفع و دفع بلا پرداخت که به شرح زیر است:

آیا اسباب معنوی نقشی در دفع و رفع بلاهای طبیعی دارند؟ اگر آری آیا شرطی برای تأثیر این اسباب وجود دارد؟ و اساساً چگونه اینگونه از اسباب در جهان طبیعت نقش‌آفرینی می‌کنند؟ نوشتار حاضر با طرح سه دیدگاه انکارگرایی، نفی کارکرد حداکثری و نفی کارکرد حداقلی و گزینش دیدگاه اخیر به نقش‌های دوگانه اسباب معنوی پرداخته و عاملیت و مانعیت اسباب معنوی در پیدایی و مانایی بلایای طبیعی و همچنین نقش مقدمی- ذی‌المقدمی‌، اقتضایی- قطعی و مانایی و جامعیت اسباب معنوی را ارائه کرده است. البته این تأثیرگذاری را بدون شرط نمی‌داند و معیت با اسباب مادی، معنوی و مصلحت را از شرایط آن تلقی می‌کند.

نقش این اسباب زمانی مدلل خواهد شد که به ماهیت و چگونگی تأثیر این گونه از اسباب اشاره شود. این مطلب در ضمن چهار نکته طول‌انگاری، حکومت اسباب معنوی و تأثیر از طریق استخدام علل طبیعی و در قالب منظومه سنت‌های الهی مورد امعان نظر قرار گرفته است.

۱-  درباره نقش و کارکرد اسباب معنوی به نتایج زیر دست یافته است:

الف. اسباب معنوی می‌توانند عامل و مانع پیدایی و مانایی بلایای طبیعی باشند. توجه به گستره وسیع این گونه از اسباب در متون دینی می‌تواند تأییدی بر دیدگاه اخیر تلقی شود.

ب. نوع اسباب معنوی از دو نقش مقدمی ـ ذی‌المقدمی برخوردارند‌، از سویی وسیله‌ای برای حوایج‌اند و از سویی دیگر خود عبادت تلقی می‌شوند و رشد و کمال انسان را فراهم می‌سازند.

ج. اینگونه از اسباب گاهی کارکرد اقتضایی و زمانی قطعی دارند. تأثیر در حالت اقتضایی مشروط به عدم مزاحمت عامل دیگری است.

د. از ویژگی‌های اسباب معنوی آن است که کارکرد مانا و جامع دارند. از این‌رو اکتفا به اسباب مادی در دفع و رفع بلا خصوصاً در مواردی که بلا از سبب معنوی پدید آمده است، همه آثار و ابعاد بلا را دربر نمی‌گیرد، علاوه بر اینکه موقتی خواهد بود. لازمه این سخن آن است که برای نائل شدن به توسعه پایدار لحاظ اسباب معنوی ضروری خواهد بود.

۲- تأثیرگذاری این گونه از اسباب آن گاه که در نقش مقدمی ظاهر می‌شوند، مشروط به شروط زیر است:

الف. در اسباب اقتضایی تأثیر مشروط به معیت با اسباب مادی است. در این صورت نباید سبب معنوی جانشین سبب مادی شود.

ب. در اسباب اقتضایی تأثیر مشروط به معیت و عدم مزاحمت با اسباب معنوی دیگر است.

ج. شرط تأثیر در اسباب اقتضایی و قطعی وجود مصلحت است.

۳-  چگونگی تأثیر این گونه از اسباب را باید در ضمن چهار نکته مورد امعان نظر قرار داد.

الف. اسباب معنوی در طول اسباب مادی اثر می‌کنند و از این جهت نباید آنها را جایگزین و در عرض اسباب مادی به شمار آورد.

ب. اسباب معنوی بر اسباب مادی حکومت دارند؛ یعنی به عنوان عامل قاهر بر علل مادی سلطه داشته و می‌توانند جریان عالم را عوض کنند.

ج. براساس اصل سنخیت، تأثیر اسباب معنوی بر عالم طبیعت از طریق استخدام علل طبیعی است.

د. تأثیر اسباب معنوی در قالب منظومه سنن الهی است و نباید آن را خارج از دایره سنن مشروط و مطلق الهی ارزیابی کرد.