چهار اقدام سیدالساجدین(ع) برای آموزش دین / امامت بدون کرسی درس و منبر و اجازه وعظ

عبدالحسین طالعی، عضو هئیت علمی دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان با بیان اینکه برای شهادت امام سجاد(ع) دو قول وجود دارد که یکی 12 محرم و دیگری 25 محرم است، به بیان شرایط دوره امامت امام سجاد(ع) و اقدامات ایشان در این دوره پرداخت و گفت: در حدیث معتبر می‌خوانیم که «ارتّد الناس بعدالحسین علیه السلام الّا ثلاثه(او اربعه) ... » همه افراد بعد از شهادت امام حسین(ع) مرتد شدند مگر تعداد محدودی که از این بین جابربن عبدالله‏‏، ابوخالد کابلی ـ‌ که از اصحاب خواص امام سجاد(ع) بود ـ را نام برده‌اند.

وی اظهار کرد: سیدالساجدین به عنوان امام زمان بدون هیچ یار و یاوری باقی مانده بودند‏ مگر همین افراد بسیار اندک. به امواج زوگذر سیاسی نگاه نکنید. قیام توابین و حرکت مختار امواج زودگذر بودند و مبتنی بر معرفت ائمه(ع) نبودند. امام سجاد(ع) در این فضا، امامت را شروع کرده‌اند. در فضایی که بنا به سخنی که ابن ابی‌الحدید در کتاب خود نقل کرده است، امام سجاد(ع) فرمودند: «مَا بِمَکَّةَ وَ المَدِینَةَ عِشرُونَ رَجُلاً یُحِبُّنَا» در تمام مکه و مدینه 20 نفر محب اهل‌بیت(ع) پیدا نمی‌کنم. امام سجاد(ع) نفرمودند در شام در مصر یا جاهای دوری که مردمش با فتوحات خلفا و بنی‌امیه وارد دین شدند و دینشان سقیفه‌ای و خلیفه‌ای است، صحبت از مکه و مدینه است که خاندان پیامبر(ص) در این دو شهر حضور داشتند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: تعبیر دیگر امام در این سخن «یحبنا» است. یعنی دوستدار اهل‌بیت(ع) پیدا نمی‌کنم. محبت اهل‌بیت(ع) غیر از معرفت به مقام امامت و اطاعت از امامت است و کمترین انجام وظیفه نسبت به اهل‌بیت(ع) است و برای این کمترین، امام فرمودند 20 نفر پیدا نمی‌کنم. حدیث دیگری داریم که معصوم می‌فرماید: روز قیامت هر امامی با حواریون خود ـ یعنی اصحاب و شاگردان خاص خود می‌آید ـ و در بین این ائمه که با اصحاب خود می‌آیند «اقل منهم عددا» دارای کمترین تعداد یاران خاص، حضرت سیدالساجدین(ع) است. بنابراین اگر امروز از ایشان نام می‌بریم اولاً عنایت امام عصر(عج) و دیگر تلاش محدثان و بزرگان امامیه است که معارف سیدالساجدین(ع) را به ما رساندند تا ما معرفتی به ایشان داشته باشیم.

سردبیر مجله کتاب‌شناسی شیعه خاطرنشان کرد: در چنین شرایطی که امام هیچ‌کس را ندارد، گروهی آمدند و به امام گفتند چرا جهاد نمی‌کنید و آیه 111 سوره توبه را برای ایشان خواندند: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ»؛ ‏«خدا از مؤمنان جان و مالشان را به اينكه بهشت براى آنان باشد خريده است همان كسانى كه در راه خدا مى ‏جنگند و مى ‏كشند و كشته مى‌‏شوند ... .» یکی از انواع تفسیر به رأی و تحریف‌های معنوی این است که آیه خوانده شود و در غیر زمان خود به آن عمل شود. همچنان‌که برخی عبادت‌ها زمان خاص خود را دارد مانند نماز یا روزه که در غیر زمان خود پذیرفته نیست، جهاد نیز چنین است.

وی با ذکر مثالی توضیح داد: روزه برای مسافری که قصدش اقامت کمتر از ده روز است حرام است، در جهاد نیز چنین است. جهاد قبل از موقع به بهانه جهاد گناه است. جهاد یک عبادت است، زمان خاص خود را دارد. این نکته از ابتکارات آیت‌الله شیخ محمدرضا نجفی است. اگر در غیر زمان خود نبود و جنگی به راه انداختید نه تنها عبادت نیست؛ بلکه بدعت و گناه است. بحث دفاع چیز دیگری است؛ اینجا صحبت جهاد ابتدایی است. امام در پاسخ آنها فرمودند: آیه بعد از این آیه را هم بخوانید(یعنی آیه 112 سوره توبه) این آیه صفاتی را برای مجاهدان در راه خدا برمی‌شمارد: «التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ» امام سجاد(ع) فرمودند: «کسی که واجد این خصوصیات باشد نشان بدهید تا جهاد کنم.» خاصیت کسانی که تفسیر به رأی می‌کنند این است که یک آیه را می‌گیرند و می‌گویند همه دین همین آیه است.

وی درباره اقدامات امام سجاد(ع) در دوره امامت خود گفت: حضرت سیدالساجدین(ع) چهار اقدام انجام دادند که طرح آنها پاسخ به برخی شبهات است. یکی از اقدامات امام خرید برده و کنیز است. امام در آن دوره کرسی تفسیر و منبر و اجازه وعظ و خطابه نداشتند این در شرایطی بود که بدعت‌های زیادی به وجود آمده بود و حقایق زیادی باید گفته می‌شد. امام طبق ضوابط حقوقی آن زمان، برده می‌خریدند. برده‌ها در آن زمان مانند کالا بودند؛ اما وقتی وارد خانه امام می‌شوند، از آنها مکرراً نقل شده است که امام به آنها دستوری نمی‌دهد؛ بلکه فقط به آنها تعلیم دین می‌کرد؛ آنها را تربیت اهل‌بیتی می‌کرد. در آنجا کنیز با برده ازدواج می‌کرد و یک خانواده اهل‌بیتی بنیان می‌گذاشت و بعد از مدتی آنها را آزاد می‌کرد. وقتی مالک برده او را آزاد می‌کرد از نظر حقوقی مثل این بود به فردی کسب و کار مستقلی بدهند و دیگر زیردست دیگران نباشد.

طالعی ادامه داد: سیستم خرید برده و آزادکردن برای امام سجاد(ع) به منزله مدرسه‌ای بود که ضوابط حقوقی آن زمان به ایشان اجازه می‌داد از این طریق خدمت بزرگی کنند و در مکه و مدینه‌ای که 20 نفر محب اهل‌بیت(ع) ندارد، زمینه‌ای ایجاد شود که بعدها امام باقر(ع) بتواند بساط نشر علم اهل‌بیت(ع) را بگستراند و به امام صادق(ع) بسپارد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه قم گفت: دوره امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، دوره طلایی تعلیم علوم اهل‌بیت(ع) بود. بین دوره عاشورا تا دوران امام باقر(ع)  که حدود 30 سال است، خدمات امام سجاد(ع) را داریم. طبیعتاً جناب جابربن عبدالله، محمد حنیفه و ... در خدمت ایشان بودند.

این پژوهشگر دینی، سفرهای حج امام سجاد(ع) را از دیگر اقدامات ایشان عنوان کرد و گفت: حضرت سیدالساجدین(ع) که مجالی برای بیان حقایق نداشتند از سفر حج که حدود 2 ماه طول می‌کشید به عنوان فرصتی برای تعلیم دین به مردم در طول راه و در مقصد استفاده می‌کردند. همچنین با عمل و رفتار متواضعانه خود در خدمت کاروان‌ها بودند. برخی از این کاروان‌ها بعدها متوجه می‌شدند کسی که بار آنها را برمی‌دارد، نوه رسول‌الله(ص) است. امام عملاً و در رفتار، دین را به مردم نشان می‌داد؛ در حالیکه خلیفه با جاه و جلال وارد می‌شد، نوه پیامبر(ص) خاضعانه و متواضعانه در خدمت بقیه بودند. اما در کنار این خدمات، اخلاق را می‌آموختند، بدعت‌ها را نشان می‌دادند و با بیان حکمت‌آمیز وجه صحیح معانی آیات را بیان می‌کردند.

سردبیر مجله کتاب‌شناسی شیعه افزود: مطلب سوم این است که امام سراسر عمرش در مصیبت پدر بزرگوارش حضرت سیدالشهدا(ع) گریستند. این گریه‌ای که ما الان داریم و درباره آن از ما سؤال می‌کنند ادامه همان گریه‌ها است. با همان گریه‌ها و خشم و خروش‌ها است که الان در سراسر دنیا علامت سؤال ایجاد شده است که شیعه چه کسانی هستند. ما این روش‌ را از امام سجاد(ع) یاد گرفته‌ایم. مکرر شنیده‌ایم امام سجاد(ع) حدود 30 سال متصل گریه می‌کردند. در روایات داریم 5 نفر هستند که از اول خلقت خیلی گریه کردند که یکی از آنها سیدالساجدین(ع) است.

وی، صحیفه سجادیه را از دیگر خدمات و اقدامات حضرت علی‌بن حسین(ع) برشمرد و گفت: این کتاب کم‌برگ و پربار شامل 54 دعا است. در منابع دیگر 270 دعا برای حضرت سیدالساجدین(ع) ذکر کرده‌اند اما در صحیفه سجادیه تنها 54 دعا ذکر شده است. فرقه‌های زیدیه، اسماعیلیه و حنفیه، صحیفه سجادیه را با 54 دعا به عنوان یک کتاب معتبر روایت کرده‌اند.

طالعی با تصریح به اینکه این کتاب مهجور و غریب افتاده است، گفت: برخی با کینه و تعمد، بعضی از آثار اهل‌بیت(ع) را تخریب کردند، برخی هم با بی‌توجهی و غفلت از علوم و معارف اهل‌بیت(ع) آنها را به حاشیه غربت راندند.

وی در پایان با اشاره به یکی از آموزه‌های صحیفه سجادیه گفت: دعای 47 صحیفه دعایی است که امام سجاد(ع) در روز عرفه آن را خواندند. این دعا بسیار پرمطلب است و الزامی نیست حتماً روز عرفه خوانده شود. بخشی از این دعا طرح موضوع امامت است. ایشان در این دعا عرضه می‌دارند: «اللَّهُمَّ إِنَّک أَیّدْتَ دِینَک فِی کلِّ أَوَانٍ بِإِمَامٍ أَقَمْتَهُ عَلَماً لِعِبَادِک»؛ «بار خدایا تو دین خود را در هر زمان و روزگاری به وسیله امام و پیشوایی که او را برای بندگانت علامت(راهنما) و در شهرهایت نشانه است، بر پا داشته‌ای.» بعد برای امام عصر(ع) دعا می‌کنند. سیدالساجدین در زمانی که حداقل 150 سال تا تولد امام عصر(ع) باقی مانده است برای ایشان دعا می‌کنند: خدایا کتاب و سنت پیامبرت را به دست او احیا کن و آنچه را ظالمان از دین تو نابود کرده‌اند به دست او احیا کن. در ادامه برای یاران امام عصر(ع) دعا می‌کنند: خدایا کار آنها را به تقوی سامان ببخش، گناهان اینها را ببخش. این خیلی مهم است که امام سجاد(ع) برای یاران امام عصر(ع) دعا می‌کنند و این برای ما فرصتی عالی است که با یاری امام عصر(عج)، مشمول نعمت فوق‌العاده دعای خیر امام سجاد(ع) بشویم.