معرفی اجمالی تفسیر نورالثقلین / منبعی مهم در تفاسیر روایی شیعی

حجت‌الاسلام رضا حیدری‏، استاد حوزه علمیه در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان در بخش پایانی معرفی میراث تفسیری علمای خوزستان به معرفی تفسیر «نور الثقلین» پرداخت و گفت: این اثر ماندگار به قلم محدث خبیر علامه شیخ عبدعلی بن جمعه العروسی الحویزی است. تحصیل، تدریس و افادات او در شیراز و حویزه بوده است. ولادت او را بدون ذکر تاریخ در حویزه نوشته‌اند، ولی زمان وفات و محل تدفین او معلوم نیست هر چند گمانه‌زنی‌هایی در این‌باره وجود دارد.

وی اظهار کرد: تألیفات بسیار در علوم مختلف اسلامی، و تربیت شاگردان عالم در حویزه (هویزه) از ثمرات مجاهدت‌های پر برکت این فقیه، مفسر، ادیب و محدث خوزستانی است.

حیدری با بیان اینکه تألیف تفسیر «نورالثقلین» به زبان عربی بیش از سیصد سال پیش در حویزه انجام شده است، توضیح داد: این کتاب 5 جلدی، نوعی تفسیر ترتیبی قرآن است که از ابتدای قرآن شروع می‌شود و تا انتهای آن ادامه می‌یابد، اما از آنجا که به روش روایی (مأثور) نوشته شده است، تنها آیاتی را ذکر و تفسیر کرده که در رابطه با آن حدیثی رسیده است. چنانکه در مقدمه مفسر مذکور است از بحث‌های استدلالی، نظرات اجتهادی، بحث‌های ادبی، کلامی و...برکنار است و تلاش کرده 13 هزار و 422 حدیث از بیانات اهل بیت(ع) را ذیل آیات گرد آورد تا آیندگان در آن بیندیشند، لذا چنانکه تصریح کرده است، لزوما آرای مفسر را نمایندگی نمی‌کند.

بیشتر بخوانید: 

• عرضه پیام قرآن برای بهبود زندگی در تفسیر علامه کرمی 
• مصباح‌الهدایه؛ تفسیر موضوعی آیات ولایت امیرالمؤمنین
• نگاهی بر تفسیر «صوافی الصافی» علامه بختیاری

  ---

وی با بیان اینکه این کتاب از منابع مهم تفسیر مأثور شیعی شناخته می‌شود، اظهار کرد: از آنجا که این کتاب دربرگیرنده نور ثقل اکبر(قرآن) و نور ثقل اصغر(احادیث اهل‌بیت) است لذا «نورالثقلین» نام نهاده شد.

به گفته حیدری، روش مؤلف در نقل احادیث در ذیل آیه به ترتیب؛ احادیث تبیین و توضیح آیه، احادیث بیان شأن نزول، احادیثی که به نظر می‌رسد تفسیر و ترجمانی بر آیه هستند، هرچند به انگیزه تفسیر آیه از امام معصوم صادر نشده باشد، احادیث بیانگر تأویل و مصداق  یا تطبیق آیات هستند. 

این استاد حوزه علمیه ادامه داد: در طول چهار سده‌ای که از تألیف این تفسیر می‌گذرد، به صورت‌های مختلف در قم، نجف، تهران، بیروت، دمشق... به چاپ رسیده است. یکی از چاپ‌های آن با افزایش تحقیقات و ویرایش جدید با مقدمه علامه طباطبایی صاحب المیزان، در سال ۱۳۸۳ قمری در قم توسط المطبعه العلمیه چاپ شده است. برگردان فارسی آن نیز به همت عقیقی بخشایشی و همکارانش به چاپ رسیده است.

وی گفت: از جهت روش، به آثاری از قدما مانند تفسیرهای فرات کوفی، قمی، عیاشی و اثر تفسیری بعد از آن همچون البرهان اثر سید هاشم بحرانی شباهت دارد. 

حیدری اظهار کرد: یک نسخه خطی آن در کتابخانه آستان قدس رضوی به شماره ۸۰۵۵ و نسخه‌ای در کتابخانه شخصی عبدالحسین شهید صالحی نگهداری می‌شود.