تفاوت‌های دعاخوانی، مداحی و روضه‌خوانی

حجت‌الاسلام سیدنزار موسوی، دعاخوان و مبتهل خوزستانی کشورمان در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان درباره دعاخوانی و تفاوت آن با روضه‌خوانی و مداحی، گفت: دعاخوانی به معنای انتخاب دعای مناسب در زمان مناسب، مکان مناسب و برای مردم مناسب است؛ این چهار کلمه خیلی مهم هستند. در ابتدا باید دعای مناسب را انتخاب کنیم. نمی‌شود هر جایی و هر زمانی، هر دعایی را خواند و باید دعا با زمان مناسبت داشته باشد مثلا نمی‌شود در ایام شب‌های قدر دعایی که با این شب‌ها مرتبط نیست خوانده شود و مکان باید مناسب باشد مثلا در روز عرفه باید دعای عرفه خوانده شود نه دعای دیگری. همچنین بعضی وقت‌ها مردمی در مکانی هستند که اهل دعا خواندن نیستند و نمی‌شود برای آنها دعا خواند چون برخی از مجالس آماده برای دعاخوانی نیستند. 

وی گفت: به تعداد قاریان دعا، شیوه دعاخوانی وجود دارد اما شیوه‌های کلی شامل شیوه دعاخوانی به لهجه عربی، سبک زبان فارسی، سبک هندی، سبک خلیجی، سبک شام(سوریه و لبنان) و شیوه عراقی است. 

موسوی گفت: دعاخوانی با روضه‌خوانی و مداحی متفاوت است. حتی روضه‌خوانی هم با مداحی متفاوت است. در حال حاضر استادان در خوانش‌ها به قدری متفنن شدند که برای هر کدام روش‌های مختلفی را اجرا می‌کنند. دعاخوانی از یک ریتم خاصی استفاده می‌کند مثلا در دعاخوانی مثل مداحی نمی‌شود اوج گرفت. در روضه‌خوانی و در بخش اوج مصیبت، مداح باید آن را فریاد بزند. اما دعاخوانی یک نوع مناجات است همانطور که موسی گفت: «إِنَّ مُوسَى عَلَيْهِ السَّلَامُ لَمَّا نَاجَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ: يَا رَبِّ، أَ بَعِيدٌ أَنْتَ مِنِّي فَأُنَادِيَكَ أَمْ قَرِيبٌ فَأُنَاجِيَكَ؟ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ: أَنَا جَلِيسُ مَنْ ذَكَرَنِي، فَقَالَ مُوسَى: يَا رَبِّ، إِنِّي أَكُونُ فِي حَالٍ أُجِلُّكَ أَنْ أَذْكُرَكَ فِيهَا، فَقَالَ: يَا مُوسَى، اذْكُرْنِي عَلَى كُلِّ حَالٍ‎؛ موسى در مناجات خود به خداوند گفت: خداوندا، آيا از من دورى تا تو را با آواز بلند صدا كنم و يا اين كه نزديک هستى كه با صداى آهسته با تو مناجات نمايم؟ خداوند به وى فرمود: من همنشين كسى هستم كه مرا ياد كند. موسى عرض كرد: خداوندا، من بايد در حال مخصوص تو را ياد كنم؟ خداوند فرمود: اى موسى، در همه حال مى ‏توانى مرا ياد كنى.»

این مبتهل کشورمان ادامه داد: بنابراین در دعاخوانی از طبقات پایین یا از یک اکتاو کامل استفاده نمی‌کنیم بلکه از گام‌های مشخصی استفاده کرد. یعنی پرده 4، 5 و 6 برای دعاخوانی مناسب هستند اما پرده 7 مناسب نیست چون دارای اوج زیادی است اما مداح در روضه‌خوانی و مداحی می تواند اوج بگیرد. نوحه‌خوانی ریتم دارد اما در دعاخوانی ضرب و تمپو نداریم. 

دعاخوان منتخب چهارمین جلسه ارتقا دعاخوانان گفت: تقلید در دعاخوانی برای هر کسی که می‌خواهد این مسیر را شروع کند لازم است چون چهارچوب‌هایی در دعاخوانی هست که یا با کلاس آموزشی آنها را باید آموخت یا از استادان معروف ـ استادانی که دعا را صحیح و سالم بدون اضافات می‌خوانند ـ تقلید کند. من چون مبتهل بودم، ابتهال را از استادان مختلفی آموختم و تقلید کردم. اما برخی از دعاها و فرازها را از مرحوم صالحی و مرحوم موسوی‌قهار تقلید کردم. اما به طور کلی در دعاخوانی خیلی کم تقلید کرده‌ام و بیشتر در آن زمینه‌ای که در ابتهال کار می‌کردم خودم خوانده‌ام.

موسوی بیان کرد: در دعاخوانی این مهم است که ما بلد باشیم چگونه دعا را صحیح و سالم بخوانیم یعنی کار اضافه نداشته باشیم که البته اگر اینگونه خوانده شود باعث تکرار مکررات می‌شود پس بنابراین باید یکسری ابداعات و تنوع بخاطر معانی دعا در آن وارد کنیم لذا حالت بسیار حساسی در مورد دعاخوانی هست که نه تکراری و ملال‌آور باشد و از طرف دیگر مقداری کارهای زیبا در آن انجام شود که ابداع و نوآوری هم باشد. اما این خیلی مهم است که نباید کارهای اضافه زننده‌ای انجام شود. مثلا تحریرهای نابجا، آهنگ نامناسب با دعا نباید در دعا خوانده شود و بنابراین برای هماهنگی آهنگ با معانی دعا باید دقت زیادی شود. 

این دعاخوان برتر کشور تصریح کرد: دعاخوانی در میان اهل سنت هم وجود دارد حتی در ادیان دیگر هم وجود دارد. اما واقعا دعاهای شیعیان گنجینه حیرت‌آوری است. مثلا صحیفه سجادیه یک گنجینه نهفته است و ما شیعیان هم در حق آن جفا کردیم و جا دارد که هر روز نیم یا یک صفحه از آن خوانده شود.

وی افزود: می‌توانم بگویم که بهترین دعاخوانان بخاطر دعاهای پر مضمون شیعیان از کشور ما هستند. هر روز هم ما شاهد چهره‌های جدید هستیم و امیدواریم به آمار آنها افزوده شود و صدا و سیما از این دعاخوانان استفاده خوبی کند و در تعقیبات نمازها از آنها استفاده شود.

موسوی بیان کرد: نکته مهمی که باید در دعاخوانی به آن اشاره شود این است که قاری دعا را با معنا بخواند یعنی آهنگ، لحن و مقامات را طوری انتخاب کند که بر روی آن معنا بنشیند. البته وقف و ابتدا در دعاخوانی بسیار مهم است. در قرآن کریم حرکاتی وجود دارد که قاری کمتر دچار انحراف در وقف و ابتدا می‌شود اما دعاخوان در دعا این حرکات را ندارد لذا دعاخوانانی موفق می‌شوند که بدانند وقف را در کجا استفاده کنند و اصلا در کجا دعا را تکرار کنند، کجا صدای جمعیت را با خود همراه کند، کجا حزین و باامید بخواند.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا این شیوه دعاخوانی که ما در کشورمان می‌شنویم صحیح است و اصل و اساس دعاخوانی به همین شیوه است؟ گفت: به خاطر اینکه مردم ما فارس هستند برای شنیدن دعا با لهجه فارسی راحت‌تر هستند. اما دعاخوان باید به این نکته توجه کند که می‌تواند به لهجه فارسی دعا بخواند اما صفات حروف را تغییر ندهد. شیوه خواندن از طرفی به لهجه و از طرف دیگر به نحوه اجرا برمی‌گردد. نحوه اجرای دعا به چند شکل است؛ مثل شیوه مجلسی یعنی مردم جمع می‌شوند دعای کمیل و ندبه می‌خوانند. یک شیوه استودیویی و تلویزیونی است که پخش می‌شود و مردم گوش می‌دهند. هر دو شیوه اینها نیاز هست که روی آن کار شود. شیوه‌هایی که ما در کشورمان داریم خوب هستند اما دعاخوانان کشورمان نیاز به تمرین بیشتر و درک و فهم معانی دعا دارند و اگر این کار را انجام دهند سطح دعاخوانی در کشور بالاتر از این خواهد بود.