بررسی خلط غایت نزول قرآن در یک همایش؛ هدف از نزول وحی، هدایت است یا تدبر؟

به گزارش ایکنا، علیرضا کچوئیان، مدیر مؤسسه قرآن و نهج‌البلاغه تهران طی یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است، به نقد مطالب و سخنان هانی چیت‌چیان، یکی از اعضای علمی مدرسه قرآن و عترت دانشگاه تهران طی همایش «باران ذکر» پرداخته است. این همایش با عنوان «چرا قرآن در زندگی ما جدی نیست» بر روی خروجی ایکنا قرار گرفته است. متن این یادداشت در ذیل آمده است؛

«دلیل اصلی از نگارش این مرقومه، نقد و رد مطالب و سخنان جناب آقای هانی چیت‌چیان، یکی از اعضای علمی مدرسه قرآن و عترت دانشگاه تهران است که اخیراً در همایشی با عنوان «باران ذکر» در دارالقرآن کریم اهواز ایراد فرمودند.

ایشان در این همایش طی آسیب‌شناسی از وضع موجود جامعه در رابطه با انس با قرآن و در واقع مهجوریت آن در بین مردم، ضمن ایراد نقد مراجعه مردم به علما در استفهام کلام الهی با اشاره و استفاده از آیه ۲۹سوره مبارکه ص، هدف غایی نزول قرآن را تدبر در قرآن معنا کرده و تدبر را اینگونه تعریف می‌کنند «تدبر این است که معنای یک آیه از قرآن را از تفسیر المیزان بخوانیم، در آن فکر کنیم و بدانیم براساس این پیام، در زندگی خود چه رویه‌ای را در پیش بگیریم. این دیگر کار مفسر نیست.

تدبر در آیات، قفل قلب را باز می‌کند؛ یعنی اگر کسی در قرآن کریم تدبر نکند، قفل قلب او گشوده نمی‌شود. به واسطه تدبر است که تفسیر وارد زندگی انسان مي‌شود».

با توجه به این سخنان، لازم است نکاتی چند را متذکر شوم:

۱. رجوع صرف به آیات قرآن، انحصار در تعریف یک منبع و مرجع خاص یعنی تفسیر شریف المیزان و استفاده از ظاهر بجهت تدبر در آیه بدون در نظر گرفتن مستندات روایی و کلام نورانی اهل‌بیت(ع)، قرآن بسندگی و ‌نوعی ورطه مهلک تفسیر به رأی را به ذهن متبادر می‌کند در حالی که جدایی ناپذیری و این همانی ثقلین شریفین در زمره اصول محکم و از جمله معتقدات راسخ و‌جازم است.

اینکه قرآن کریم در سوره بقره آیه ۱۸۹می فرماید «وَأْتُواالْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها» (برای هر کاری از درگاهش باید وارد شوید) برای استفهام قرآن و آیاتش نیز باید از باب و ‌مسیرش یعنی اهل‌بیت(ع) و فرمایشات ایشان وارد شد. در زيارت جامعه كبيره و در همين باره آمده است و «آيَاتُ اللَّهِ لَدَيْكُمْ» به يك معنا يعنی آيات خدا نزد شماست و ما برای استفسار آن ناچار از رجوع به شما هستيم. در روایتی و در ضرورت و اهمیت این معنا می‌خوانیم؛

الصادق(ع) - محمّدبن فضیل قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ قَالَ هُمُ الْأَئِمَّهْ (ع) خَاصَّهْ.

امام صادق(ع) - محمد بن فضیل گوید: شنیدم که امام صادق(ع) درباره آیه «بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ» فرمود «آنان اختصاصاً امامان(ع) هستند.

البته ظاهر قرآن، حجیت دارد اما این نباید به معنای استغناء از مبانی روایی و رجوع به تراث شیعی نظیر تفاسیر با رویکرد روایی و مستند باشد که البته شرایط و تحصیل مقدمات آن لازم و بایسته است.

۲. نکته بعدی بی‌توجهی ایشان به تفاوت اصالی یا طریقی بودن مقوله هدایت قرآن و تدبر و تفسير قرآن  است. به صراحت آیات (مانند هدیً للناس، هدیً للمتقین)، قرآن جز برای هدایت خاصه و عامه انسان و در واقع ایصال به مطلوب کمال و قرب الی‌الله نازل نشده. در واقع آنچه از غایت نزول موضوعیت دارد هدایت است اما مشروط به لطف فهم و درک آیات که یکی از طرق و نه همه آن تدبر در قرآن است.

در همين راستا و در ذیل آیه ۹سوره اسرا می‌خوانیم

السجاد(ع) عَنْ عَبَّاسِ‌بْنِ‌یَزِیدَ‌بْنِ‌الْحَسَنِ الْکَحَّالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ قَال الْإِمَامُ مِنَّا لَا یَکُونُ إِلَّا مَعْصُوماً وَ لَیْسَتِ الْعِصْمَهْ فِی ظَاهِرِ الْخِلْقَهْ فَیُعْرَفَ بِهَا فَلِذَلِکَ لَا یَکُونُ إِلَّا مَنْصُوصاً فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ‌اللَّهِ (فَمَا مَعْنَی الْمَعْصُومِ فَقَالَ هُوَ الْمُعْتَصِمُ بِحَبْلِ اللَّهِ وَ حَبْلُ اللَّهِ هُوَ الْقُرْآنُ لَا یَفْتَرِقَانِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهْ وَ الْإِمَامُ یَهْدِی إِلَی الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ یَهْدِی إِلَی الْإِمَامِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ)

از امام سجاد(ع) روایت است که فرمود «امامان (از خاندان ما همه معصوم هستند و عصمت در چهره و ظاهر نیست تا شخص به‌ واسطه‌ی آن شناخته شود و معصوم فقط از جانب خدا معین و مشخص می‌شود. سؤال شد: ای فرزند رسول خدا(ص)! معصوم یعنی چه؟ فرمود: معصوم کسی است که به ریسمان الهی چنگ زده و ریسمان خدا همان قرآن است و آن دو، تا روز قیامت از هم جدا نمی‌شوند و امام به‌سوی قرآن هدایت می‌کند و قرآن به‌سوی امام هدایت می‌کند و این معنی کلام خداست که می‌فرماید: إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ اقوم».

از سوی ديگر چه بسا تدبر مستقل فرد و بدون در نظر گرفتن مبانی و مقدمات سبب ساز خسران و ضلالت فرد بشود، مانند گروهك‌های تكفيری كه با دستاوردهای آيات قرآن شنيع‌ترين و فجيع‌ترين جنايات را رقم می‌زنند. كما اينكه قرآن در آيه ٨٢ سوره مباركه اسرا فرمود: «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ ۙ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا»

در پايان ضمن اجر نهادن به تلاش‌ها و زحمات ايشان و مجموعه مدارس تخصصی قرآن و عترت دانشگاه تهران به جهت شفافيت مبانی سخنان ايراد شده و احياناً تصحيح آنها به بسط و گسترش نقد سازنده و پويايی محافل و مجالس قرآنی همت گمارند.

عليرضاكچوئيان، مدیر مؤسسه قرآن و‌نهج‌البلاغه تهران»