شب قدر؛ جبر و اختیار

به گزارش ایکنا، رابطه شب قدر و تعیین سرنوشت بندگان و کردار اختیارى آنان، روشن می‌شود. قدر؛ یعنى، پیوند و شکل گرفتن هر پدیده و هر حادثه با سلسله علل خود و در شب قدر، این پیوند به دقّت اندازه گیرى می‌شود؛ یعنى: اولاً، براى امام هر زمان این پیوند معلوم و تفسیر می‌شود. ثانیاً، رابطه این پدیده‌ها با علل خود روشن می‌گردد.

انسان تا زنده است، جاده‌ای دو طرفه در برابرش قرار دارد: یا با حسن اختیار، کمیل بن زیاد نخعى می‌گردد و یا با سوء اختیار حارث بن زیاد نخعى، قاتل فرزندان مسلم می‌شود؛ دو برادر از یک پدر و مادر: یکى سعید و دیگرى شقى.
پس تقدیر الهى؛ یعنى، آن که با حسن اختیار خود به جاده مستقیم رفت، کمیل می‌شود و آن که با سوء اختیار خود، به بیراهه گناه و انحراف پا گذاشت، حارث می‌گردد.
از سوى دیگر در شب قدر، معین می‌شود که هر انسان، بر اساس انتخاب و اختیار خود، کدام راه را انتخاب خواهد کرد و با توجه به دعاها، راز و نیازها و تصمیم‌ها، قابلیت چه نعمت‌ها و یا حوادثى را خواهد داشت.
پس بین تقدیر الهى و اختیار آدمى، هیچ منافاتى وجود ندارد؛ زیرا در سلسله علل و شرایط به ثمر رسیدن کار و ایجاد حادثه، اراده آدمى یکى از علل و اسباب است. آن که با حسن اختیار خود، کردار نیک انجام می‌دهد یا مخلصانه دعایى می‌خواند، نتیجه آن را در این جهان می‌بیند و آن که بر اثر سوء اختیار گناهى مرتکب می‌شود، نتیجه تلخ آن را می‌چشد.
پس اینکه در شب قدر، امور بندگان ـ اعم از مرگ و زندگى، ولادت و زیارت و... ـ تقدیر می‌شود، همگى با حفظ علل و شرایط و عدم موانع است و «اختیار» یکى از علت‌ها و شرایط آن به شمار می‌آید. به این جهت سفارش شده، در آن شب به شب زنده دارى و عبادت و دعا بپردازید، تا این عمل در آن شب خاص ـ که از هزار شب برتر است ـ شرایط نزول فیض الهى را فراهم آورد.
 نکته آخر اینکه خداوند می‌داند، هر چیزى در زمان و مکان خاص، به چه صورت و با توجّه به کدام شرایط و علل تحقق می‌یابد و می‌داند که فلان انسان با اختیار خود، کدام کار را انجام می‌دهد. فعل اختیارى انسان، متعلق علم خداوند است که در شب قدر، حدود آن مشخص می‌شود. این امر با اختیار منافات ندارد و حتى بر آن تأکید می‌کند؛ براى مثال معلم کاردان و مجرب، به خوبى می‌داند کدام یک از دانش آموزانش، به دلیل تلاش فردى و استعداد لازم، با رتبه بالا قبول می‌شود و کدام یک به دلیل تلاش یا استعداد کمتر، در حد متوسط نمره می‌آورد و یا تجدید می‌شود. علم معلم، از راه دانش او به علت‌ها است و نفى کننده تلاش دانش آموزان نیست. در شب قدر همه کردار اختیارى انسان، اندازه گیرى و قالب بندى می‌شود. خداى عالم به علت‌ها، بر اساس نظم موجود در میان اشیاى این جهان، برنامه ریزى می‌کند و «اختیار» انسان یکى از علت‌های مؤثر است. از این جهت تأکید شده است: شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان را به عبادت، دعا و شب زنده دارى مشغول باشیم، تا این اعمال خیر، زمینه آمادگى و توان برتر ما شود و بتوانیم فیض الهى را درک کنیم. اگر عنصر اختیار در میان نبود و هر چه ما می‌کردیم در سرنوشت ما تأثیر نداشت، هیچ دلیلى بر این همه تأکید بر شب زنده دارى و عبادت نبود.