حقیقتی بر سر نیزه + فیلم

برخی رخدادها در تاریخ بشریت به اندازه‌ای برجسته هستند که بازگویی چندباره آن هیچگاه از جذابیت و تأثیرگذاریش کم نمی‌کند. یکی از این اتفاقات در جهان اسلام، عاشوراست که حتی در جامعه غیر مسلمان نیز شاهد تأثیرات آن هستیم. برای مثال نقل قول‌هایی که افرادی نظیر؛ گاندی، دیکنز و... پیرامون امام حسین(ع) دارند، گواه بارز این مطلب است. پیام عاشورا درس آزادگی و عدالت خواهی است و در هر مقطع تاریخی می‌توان از این مهم بهره برد به‌ویژه در سینما انتظار می‌رود این موضوع الهام‌بخش فیلم‌های بسیار باشد.

در این راستا و در ایام  اربعین حسینی تلاش داریم به مشهورترین آثار هنری که پیرامون عاشورا ساخته شده است بپردازیم؛ آثاری که متأسفانه تعدادشان چندان زیاد نیست!

فیلمنامه

در دومین قسمت از پرونده عاشورا بر پرده نقره‌ای، فیلم سینمایی «روز واقعه» ساخته شهرام اسدی را مدنظر قرار می‌دهیم. این فیلم محصول سال 1373 است؛ کاری که در سیزدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، سیمرغ بهترین کار را دریافت کرد. مهمترین نکته در این فیلم سناریوی بسیار زیبای بهرام بیضایی است که روایتی زیبا و دلنشین از عاشورا دارد.

بیضایی فیلمنامه «روز واقعه» را سال ۱۳۶۱ نوشت و سال ۱۳۶۳ در انتشارات ابتکار چاپ کرد. داستان درباره عبدالله، جوانی مسیحی است که تازه به اسلام روی آورده و دل در گرو عشق راحله دختر زید دارد. وی در جریان عروسی با راحله، ندایی می‌شنود که او را به یاری فرا می‌خواند، عبدالله بیابان به بیابان، واحه به واحه به سمت کربلا می‌تازد و هنگام عصر عاشورا به آنجا می‌رسد و در آن زمان «حقیقت» را بر سر نیزه می‌بیند.

ساختار

فیلم «روز واقعه» یکی از کارهای پرهزینه سینمای ایران است که از وجود بازیگران مطرح سود می‌برد. حضور عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، علی‌رضا شجاع نوری و... نشان از غنای کار دارد. این کار جدا از سرمایه‌گذاری که برای آن شده توانست نظر منتقدان را جلب کند، زیرا یک فیلمنامه قوی در کنار کارگردانی خوب توانست از این کار، اثری ماندگار در سینما رقم زند.

«روز واقعه» با 70 میلیون تومان تولید شد؛ رقمی که در آن زمان بسیار زیاد بود اما برای سینمای امروز پول یک بازیگر هم نیست! نکته عجیب درباره این فیلم، فروش ناموفق آن در گیشه است چون کار توانست فقط 27 میلیون در گیشه فروش داشته باشد. پیرامون چرایی این اتفاق نظرات متفاوتی مطرح است اما مطمئناً عدم تبلیغات مناسب یکی از دلایلی بود که این اتفاق را رقم زد. البته فقط منتقدان نبودند که «روز واقعه» را تحسین کردند بلکه هنرمندانی نظیر؛ رسول صدرعاملی، فؤاد نور، محمد جعفری، سیامک اطلسی، بیتا فرهی، افشین شرکت، جلال مقامی، گوهر خیراندیش، جمشید اسماعیل‌خانی، مهدی هاشمی، کمند امیرسلیمانی، سعید امیرسلیمانی، اصغر رفیعی‌جم، گلاب آدینه، محمدرضا شریفی‌نیا، فرهاد صبا، فاطمه گودرزی، پروانه پرتو، سیروس الوند، غلامرضا آزادی، ماهایا پطروسیان، فریال بهزاد و... این کار را از آثار فاخر سینمای ایران دانستند.

مفاهیم محتوایی

«روز واقعه» جدا از ساختار بسیار حرفه‌ای سرشار از مفاهیم ارزشمند است. در آغاز داستان اشاره به مسلمانی عبدالله که به تازگی به دین اسلام گرویده، می‌شود. قصه می‌گوید مهم نیست از پدر و مادری مسلمان متولد شده باشید یا خیر اما وقتی اسلام را پذیرفتی، آنچه اهمیت دارد مسلمان بودن راستین است. این نکته را عزت‌الله انتظامی (بازیگر نقش پدر راحله) در بخشی از فیلم به پسران خود می‌گوید. او خطاب به فرزندانش می‌گوید؛ «شما به واسطه پدرانتان مسلمان هستید اما عبدالله خود این گنج را به دست آورده است.»

مطلب بعدی بحث یاری مظلوم است. عبدالله در روز عروسی خود ندای «هَلْ مِنْ ناصِرٍ یَنْصُرُنیِ» را می‌شنود. برای همین به سوی صدا حرکت می‌کند تا ندای حق را دریابد. این اتفاق در زمان حال نیز می‌تواند رخ دهد چون هر جا مظلومی وجود داشته باشد می‌شود حرکتی عاشورایی انجام داد.

بیشتر بخوانید:

تبلیغ حقانیت امام حسین(ع) تا لحظه شهادت

درباره تصویرسازی از عشق در فیلم نیز باید گفت که عشق زمینی در خدمت عشق آسمانی قرار می‌گیرد و این همان اتفاقی زیبایی است که معمولاً در سینمای کشورمان کمتر شاهد آن هستم. راحله همسر عبدالله وقتی از حال و روز همسر خود خبردار می‌شود و می‌‌فهمد همسرش در پی رسیدن به حقیقت عروسی را ترک کرده با او همراه شده و اجازه به کمال رسیدن را به عبدالله می‌دهد.

مسیر این مرد نصرانی تازه مسلمان شده برای رسیدن به کوفه، بی‌شباهت به عزیمت عیسای ناصری به اورشلیم نیست. او همچنین ندایی را می‌شنود که از جانب حسین بن علی(ع) است که می‌گوید آیا کسی هست که مرا یاری رساند؟ او همچنین می‌شنود که ندایی می‌گوید فردا مسیح را در کربلا به صلیب می‌کشند! شنیده شدن این ندا در فیلم به دو صورت توجیه می‌شود. اول آن‌که یک بار عبدلله خوابی می‌بیند که این ندا خطاب به او گفته می‌شود و دوم زمانی که در مجلس عقد راحله، در کنار سران قبیله عرب نشسته است. این تشابه یک نکته را در پی دارد. پیام عاشورا تنها برای مسلمانان نیست بلکه همه آزادگان جهان را مورد خطاب دارد.

زیباترین بخش فیلم پایان آن است؛ آنجایی که عبدالله عصر عاشورا به کربلا رسیده و سر امام(ع) را بالای نیزه می‌بینید. برای همین در کلام آخر خود وقتی نزدیک خانواده باز می‌گردد می‌گوید «من حقیقت را سر نیزه دیدم».

به قلم داوود کنشلو