وظایف آحاد مردم در حفظ انسجام جامعه + صوت

به گزارش خبرنگار ایکنا، هفتمین جلسه از سلسله جلسات تدبر در سوره مبارکه توبه(برائت) با عنوان «شناخت عارضه‌های جمعی و شیوه مواجهه با آن» و با موضوع «‌وظایف آحاد مردم در حفظ انسجام جامعه‌» با تدریس هانی چیت‌چیان، عضو هیئت علمی مدرسه دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران شب گذشته، 29 آبان‌ماه در مسجد کوی دانشگاه تهران برگزار شد.

وی در آغاز سخنانش به مروری بر مطالب جلسات قبل پرداخت و گفت: در سوره توبه یک موضوع بسیار جدی مطرح می‌شود و آن اینکه جامعه اسلامی در آستانه یک حرکت جدید و جهانی قرار گرفته و قرار است انقلاب اسلامی پیامبر اکرم(ص) وارد دوران جدیدی از مبارزه شود. حجاز فتح شده و دو سال هم از فتح مکه می‌گذرد، پیامبر(ص) نامه‌نگاری‌هایی به امپراطوری‌های بزرگ عالم مثل ایران و روم کرده است.

وی ادامه داد: در چنین شرایط بسیار مهم و تأثیرگذاری، جامعه اسلامی به دلیل آسیب‌هایی که در درون خودش به وجود آمده و انسجامش سست ‌شده در خطر عدم موفقیت است، یعنی دقیقاً همان موقعی که پیروزی قابل توجهی به دست آمده و امید می‌رود که گام‌های جدیدی در سطح جهادی برداشته شود، ناگهان منویات و گرایشات درونی آدم‌ها در درون جامعه اسلامی موجب سستی آن انسجام می‌شود.

یادگیری روش‌شناسی مطالعه متن دین

چیت‌چیان عنوان کرد: اصرار داریم روش کار کردنمان را بگوییم چون در این جلسات هدف فقط خواندن سوره نیست، اگر چه تدبر در سوره‌ها هدف بسیار بالایی است، ولی برایمان مهم است که فقط نکاتی از سوره را نگوییم،  بلکه می‌خواهیم شیوه خواندن را هم بر اساس روش‌شناسی مطالعه متن دین یاد بگیریم. سوره توبه را با استفاده از استخراج شخصیت‌هایی که سوره به طور واضح به آن‌ها اشاره کرده است، خواندیم. گفتیم که دسته‌ای از آیات خطاب به رسول اکرم(ص) هستند و مأموریت‌های آن حضرت را توضیح می‌دهد.

وی اظهار کرد: یک‌ سری آیه دیگر در مورد گروه‌هایی است که انحراف پیدا کرده‌اند، نوعاً خطابش به پیامبر اکرم(ص) است، یعنی از زاویه رهبری جامعه گروه‌هایی که انسجام جامعه را دچار تزلزل می‌کنند، معرفی می‌کند که این گروه‌ها سه دسته هستند؛ مخلفون (آن‌هایی که منفعت‌های شخصیشان بر منفعت‌های جامعه غلبه می‌کند)، اعراب (آن‌هایی که دینداری‌شان عمیق نمی‌شود و به دلیل سطحی‌ بودن، جامعه را دچار تزلزل می‌کنند) و منافقون (آن‌هایی که از اول دلشان با جامعه اسلامی نبوده و برای اهداف دیگر‌ی وارد شده‌اند) که مفصل در مورد آن‌ها صحبت کردیم. این سه دسته سه عامل اصلی زمین خوردن جامعه اسلامی هستند. یکسری آیات دیگر نیز در مورد مشرکان است و با آن‌ها حرف زده شده است. اینها آن گروهی هستند که قرار است از آن‌ها اعلام برائت شود، در دو جلسه اول در موردشان صحبت کردیم.

مخاطب قرار گرفتن آحاد جامعه اسلامی

چیت‌چیان با ورود به مبحث این جلسه گفت: حال به آیاتی می‌رسیم که خطابش در آیه به مخاطب است. وقتی در سوره مدنی خطاب به مخاطب است یعنی آحاد جامعه اسلامی و عموم مردم مد نظر هستند و این وظیفه‌ای است که آحاد جامعه اسلامی بر عهده دارند. گروه‌های آسیب‌زا را مطالعه کردیم حالا به آیاتی می‌رسیم که خطابشان عمومی است و اینجا همه جامعه اسلامی مد نظر هستند. وقتی می‌گویید همه جامعه اسلامی، فرقی ندارد که مؤمن حقیقی است یا منافق است و ... .

وی بیان کرد: در سوره‌های مدنی آیاتی که خطابش مخاطب جمع است، رسالت جامعه اسلامی را مطرح کرده‌اند. این آیات به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ یا ندا دارند یا ندارند. یعنی گفته «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا‌» یا بدون ادات ندا گفته شده است. وقتی خطاب به عموم جامعه اسلامی باشد نوعاً با «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا‌» است، البته ما نداهای دیگری هم داریم، در سوره‌های مکی نیز «يَا أَيُّهَا النَّاسُ‌» داریم.

این عضو علمی مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران اظهار کرد: در بحث ندا، با مراجعه به کتب معانی بیان، مشخص می‌شود که کار آن تمرکز در توجه است. این کارایی است که برای ندا می‌گویند. یعنی دقیقا با شما هستم. البته بقیه مواردی هم که ادات ندا ندارد به مخاطب اشاره می‌کند، ولی وقتی ادات ندا استفاده می‌کنید، مخاطب را با انگشت نشان می‌دهید، یعنی اجرای حکم را بر مصداق قطعی می‌کنید. یعنی دیگر فرد نمی‌تواند خودش را از ذیل حکم بیرون بیاورد مگر اینکه ادعا کند من «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا‌» نیستم، برای همین آیه‌ای که ندا دارد از نظر تَعیُن در حکم و مصداق بالاتر از آیات عمومی بدون ندا است، به دلیل اینکه کاملاً نشانه‌گذاری شده و گفته که تو این کار را انجام بده.

وی افزود: وقتی هم گفته شده «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا‌» منظور مؤمنین حقیقی نیست، به دلیل اینکه در قرآن داریم «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا» یعنی خود «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا‌» سقف ایمانی خود را پر نکرده است و این آیه را هم داریم که «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ»، چون هم توبیخ در موردشان وجود دارد و هم دستور به ایمان در موردشان آمده است، لذا اصطلاح «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا‌» آحاد افرادی هستند که در درون جامعه اسلامی قرار گرفته‌اند، پس فقط چون یک لباس تنشان هست و در ظاهر مسلمان هستند، ادعای ایمان دارند و به اعتبار این ادعای عمومی «‌يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا‌» اطلاق می‌شود.

چیت‌چیان با بیان اینکه جامعه اسلامی به دستوراتی نیاز دارد که انسجامش محقق شود، این دستورات را برشمرد و عنوان کرد: اولین آیه، آیه 23 سوره مبارکه توبه است، «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمَانِ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد، اگر پدرانتان و برادرانتان كفر را بر ايمان ترجيح دهند [آنان را] به دوستى مگيريد و هركس از ميان شما آنان را به دوستى گيرد، آنان همان ستمكارانند» اولین چیزی که به اینها گفته می‌شود ولی نگرفتن آبا و برادران و ترجیح ندادن کفر بر ایمان است. این اولین مؤلفه است.

وی ادامه داد: اولیا صرفاً به معنای سرپرست نیست، ولایت در لغت به معنای دو چیز است که به همدیگر چسبیده باشند و بینشان رابطه‌ای ناگسستنی برقرار شده باشد، این رابطه هم می‌تواند عرضی و هم طولی باشد. واژه ولایت هم به رابطه من به پدرم گفته می‌شود و هم به رابطه من و برادرم، به هر دوی اینها در فرهنگ قرآن، ولایت گفته می‌شود. ولایت یعنی پیوندی ناگسستنی که حقوقی را بر هم بار می‌کند، ولایت هیچ وقت بدون حق نیست و حتماً حقوق طرفینی دارد. از این آیه فهمیده می‌شود که شما به این دلیل که آدم ولایی هستی یک رابطه ولایی با خدا و رسول داری و اگر کفر را بر ایمان ترجیح دهی آن رابطه ولایی با خدا بالادست این رابطه ولایی است و مبادا رابطه ولایی با آبا و برادران حقوقی بر تو ایجاد کند که آن حقوق بالادستی از بین برود.

چیت‌چیان اظهار کرد: نباید اتخاذ ولایت کنی یعنی مبادا حقوقی بر تو بار شود که از حقوقی که خدا بر گردنت بار کرده، بالاتر برود. در آحاد جامعه اسلامی می‌بایست مراقبت شود که محبت به منافع شخصی و منفعت‌های مادی و منصب‌ها و نسبت‌ها بر محبت به جهاد در راه خدا غلبه نکند.

وی گفت: در آیه 28 که آیه چالش‌برانگیزی است، آمده: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شَاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد حقيقت اين است كه مشركان ناپاكند پس نبايد از سال آينده به مسجدالحرام نزديك شوند و اگر [در اين قطع رابطه] از فقر بيمناكيد پس به زودى خدا اگر بخواهد شما را به فضل خويش بى ‏نياز مى‌گرداند كه خدا داناى حكيم است» نکته بعد نجس دانستن مشرکان و ضرورت دور بودن آن‌ها از مسجد‌الحرام و بعد هم عدم نگرانی نسبت به این موضوع یعنی مقابله است. چون باید مشرک را از مسجدالحرام بیرون بیندازی، این ابتدای دعواست.

یادآور می‌شود، این جلسات یکشنبه‌های هر هفته بعد از نماز مغرب و عشا صرفاً به صورت مجازی در مسجد کوی دانشگاه تهران به نشانی خیابان کارگر شمالی، روبه‌روی خیابان پانزدهم برگزار می‌شود. پخش زنده جلسات نیز از طریق لینک https://www.skyroom.online/ch/elmshahr/madresedoa در دسترس قرار می‌گیرد.