استادان جلسات قرآن برای طیف‌های مختلف جامعه برنامه داشته باشند

بخش نخست گفت‌وگو با مسعود عنایتی‌مقدم، قاری بین‌المللی با تیتر «دغدغه کم‌رمقی جلسات آموزش قرآن را نداریم» منتشر و در آن مسابقات را از عوامل خلوت شدن جلسات قرآن برشمرده شد. در ادامه بخش دوم آن را می‌خوانید؛

ایکنا- به نوعی استاد جلسه مهم‌ترین نقش را در نحوه برگزاری دارد. در این باره توضیح بدهید. چه اینکه اگر او به دقت قرآن‌آموز را خط‌دهی کند، شاید برای قاری انتظارات نابجا از خودش به وجود نیاید و سرخورده نشود.

بله، همین‌طور است و از نقش بسیار مهم استاد جلسه نمی‌توان چشم‌پوشی کرد، اما متأسفانه بسیاری از اساتید قرآن این حوصله را ندارند که بخواهند با قرآن‌آموزان شرکت‌کننده در جلسات قرآن به فراخور نیاز کار کنند. شیوه جلسات بسیاری از اساتید به نحوی است که اگر کسی وارد جلسه شود و سطح تلاوت خوبی نداشته باشد، طرد می‌شود و به او می‌گویند نمی‌توانید با ما همراه شوید، مگر اینکه در کلاس‌های دیگری شرکت کند.

در اینجا کسی که برای فراگیری قرآن با شور و اشتیاق خاصی وارد جلسه قرآن می‌شود وقتی این برخورد را ببیند، اگر در توانش باشد باید به مؤسسات قرآنی مراجعه کند. ممکن است بسیاری از افراد نتوانند با این موسسات ارتباط برقرار کنند و بر همین اساس می‌بینند نه می‌توانند به جلسه قرآن بروند و نه در مؤسسات فراگیری قرآن را دنبال کنند. از این رو ممکن است که این افراد دیگر در جلسات قرآن شرکت نکنند و راهشان را تغییر دهند.

برخی قاریان می‌توانند به خوبی قرآن را تلاوت کنند، اما در تدریس کم توفیق‌اند. دلیل اینکه نمی‌توانند آموزش دهند این است که تک‌بعدی کار کرده‌اند و صرفا به دنبال این بوده‌اند که خودشان یاد بگیرند

به نظر می‌رسد اساتید قرآن باید با یک سعه صدر خوبی بتوانند در خدمت مخاطبان خود باشند. ایرادی ندارد که در یک جلسه قرآن همه سنین و همه اقشار جامعه با اهداف مختلف حاضر شوند؛ چه‌ اینکه بنده هم در این سال‌ها همین رویه را دنبال کرده‌ام. هدف من این بوده که هر کسی وارد این جلسه می‌شود، فارغ از اینکه در چه سن و سطحی قرار دارد، باید مورد آموزش متناسب با نیازی که دارد قرار بگیرد.

بر همین اساس، در جلسات بنده افرادی حضور می‌یابند که اشکالات ابتدایی دارند، اما با صبر و تحمل با آنها کار می‌کنیم و به آنها برنامه ارائه می‌دهیم. آنها هم رفته‌رفته کار می‌کنند و سطح تلاوتشان بالا می‌آید و به مباحث تجوید و... می‌رسند که در این زمینه نیز مباحث را آموزش می‌دهیم. این کار صبر و تحمل زیادی می‌خواهد و استاد جلسه باید به قدری این مباحث را مطرح کند که سطح قرآن‌آموزان بالا بیاید.

متأسفانه شاید برخی اساتید قرآن این حوصله را ندارند یا ممکن است مخاطبانی که در جلسه حاضر می‌شوند این حوصله را نداشته باشند؛ یعنی ممکن است سطح تلاوت برخی قاریان حاضر در جلسه بسیار بالا باشد و نتوانند چند ساعت بنشینند تا نوبتشان فرابرسد و به استماع تلاوت افرادی بپردازند که سطح تلاوتشان پایین است و تازه می‌خواهند روخوانی و روان‌خوانی و... را بیاموزند. از طرفی استاد جلسه قرآن می‌خواهد همه مخاطبان را راضی نگه دارد و جلسه باید پررونق و شلوغ باشد و باید قاریان خوش‌خوان و خوب در آن شرکت کنند. از این رو، رفته‌رفته نحوه مدیریت استاد جلسه به این سمت می‌رود که رضایت قاریان حرفه‌ای را جلب کند و این کار موجب از دست رفتن مخاطبانی می‌شود که سطح تلاوتشان پایین‌تر است. بنابراین، استاد قرآن نقش بسیار جدی دارد و باید بتواند به همه افرادی که وارد جلسه می‌شوند آموزش‌های لازم را ارائه کند. البته این کار نیازمند برنامه‌ریزی است تا کسی از جلسه طرد نشود و همه بتوانند همواره در جلسه حضور یابند.

ایکنا- با این اوصاف مفهوم استاد تقلیل یافته است. یعنی استاد تعریف خاصی دارد و مراد ما معنای دیگری از آن است، یعنی تصور می‌کنیم که اگر کسی فنون تلاوت را خوب یاد گرفت، استاد است، اما ظاهرا این‌گونه نیست. از طرفی جلسات قرآن محدود به آموزش‌های تخصصی شده‌اند و حتی گاهی اوقات از مرحله آموزش عبور کرده‌اند و بستری برای تلاوت‌اند تا آموزش. تحلیل شما چیست؟

بسیاری از اساتید قرآن این حوصله را ندارند که بخواهند با قرآن‌آموزان شرکت‌کننده در جلسات قرآن به فراخور نیاز کار کنند. شیوه جلسات بسیاری از اساتید به نحوی است که اگر کسی وارد جلسه شود و سطح تلاوت خوبی نداشته باشد، طرد می‌شود و به او می‌گویند نمی‌توانید با ما همراه شوید، مگر اینکه در کلاس‌های دیگری شرکت کند

اینکه جلساتی برای آموزش فنون تلاوت قرآن یا صرف خواندن قرآن باشند، ایرادی ندارد. جلسات قرآن باید رونق داشته باشند و لازم است که تلاوت‌های زیبا و تأثیرگذار هم در جلسات اجرا شود و افرادی که وارد جلسه می‌شوند، باید با یک تلاوت بسیار زیبا و جذاب جذب شوند. پس این رویه خوب است، اما استاد قرآن باید بتواند مسیر جلسه قرآن خود را به این سمت پیش ببرد که ضمن اینکه در جلسه، قرآن خوانده می‌شود آموزش هم با صبر و تحملی وجود داشته باشد تا افرادی که دوست دارند، سطح تلاوت خود را ارتقای دهند بتوانند در جلسه به تلاوت بپردازند. این بهترین رویه‌ای است که می‌توان از آن استفاده کرد تا جلسات با رونق بیشتری برگزار شوند.

ایکنا- یکی دیگر از مسائل، حمایت مسئولان قرآنی و فرهنگی از جلسات قرآن است. شما در این باره چه تحلیلی دارید؟

در طول این سال‌هایی که فعالیت قرآنی داشته‌ام، اعم از هنگامی که آموزش می‌دیدم و حالا که در حال آموزش دادن هستم به این نتیجه رسیده‌ام که نمی‌توان حساب چندانی را روی حمایت‌های مسئولان رده‌بالا و نهادهای فرهنگی باز کرد. جلسات قرآن مردم‌نهاد هستند و این جلسات مردمی موفق‌تر هستند و به صورت خودجوش حمایت می‌شوند. بر این اساس، مساجد، حسینیه‌ها و برخی مؤسسات، که صرفاً کارشان آموزش قرآن است، موفق هستند.

اگر بخواهیم منتظر بمانیم که فلان وزارتخانه یا سازمان که مسئولیت فرهنگی دارند وارد میدان شوند و کار کنند، صحیح نیست و من هم تا امروز هیچ حرکتی در این زمینه ندیده‌ام. مگر اینکه مسئول مربوطه دغدغه کار فرهنگی و قرآنی داشته باشد و راه‌هایی را باز کند که بتواند مشوق باشد و به بحث آموزش و ارتقا و رونق جلسات قرآن کمک کند. به طور کلی سهم پشتیبانی‌ مردمی در برپایی جلسات قرآن 99 درصد و سهم مسئولان فرهنگی یک درصد است.

ایکنا- راهکار شما برای اصلاح وضع موجود چیست؟ به بیان دیگر جامعه قرآنی چگونه باید به خوداصلاحی بپردازد؟

باید جلسات قرآن و آموزش‌های مربوطه به سمت و سویی پیش برود که اگر شخصی وارد جلسه قرآن می‌شود، قرآن را فقط برای قرآن یاد بگیرد و بخواند. بر این اساس لازم است که انگیزه‌ها را اصلاح کرد. من هم در حد توان همین بنا را دارم و سعی می‌کنم به افرادی که وارد جلسه قرآن می‌شوند بگویم که انگیزه‌های معنوی داشته باشند تا دنیوی؛ زیرا انگیزه‌های دنیوی محدود هستند و متوقف می‌شوند و اگر کسی هدفش صرفاً این باشد که به مسابقات قرآن برسد و رتبه کسب کند، بالاخره پس از چند سال تلاش به این مرتبه می‌رسد.

از طرفی، چون تنها هدف این قاری موفقیت در مسابقات بوده، فعالیتش هم متوقف خواهد شد. اگر کسی انگیزه معنوی داشته باشد که هر کسی باید به فراخور حال و ظرفیت وجودی‌اش این انگیزه را برای خودش ایجاد کند، اگر تا آخر عمرش هم با تمام توانش حرکت کند، شاید باز هم کارش به اتمام نرسد و جا داشته باشد که با هیجان حرکت کند و هیچ وقت شور و شوق خودش را از دست ندهد.

جلسات قرآن مردم‌نهاد هستند، زیرا به صورت مردمی تحت پوشش قرار می‌گیرند و این جلسات مردمی موفق‌تر هستند و مردم به صورت خودجوش از جلسات پشتیبانی می‌کنند و هنوز هم همینطور است. بر این اساس، مساجد، حسینیه‌ها و برخی مؤسسات، که صرفاً کارشان آموزش قرآن است، موفق هستند

اساتید قرآن باید قرآن‌آموزان را راهنمایی کنند تا برای خودشان انگیزه‌های معنوی ایجاد کنند. در این صورت افراد تا آخر عمرشان با هدف و انگیزه مشخص وارد جلسات قرآن می‌شوند و دیگران را نیز ترغیب می‌کنند تا وارد جلسات شوند. اگر قرار باشد قاریان وارد مباحث سطح پایین و دنیوی و رتبه‌ها شوند و فقط حول محور همین مباحث حرکت کنند، خیلی زود رو به افول می‌روند و جلسات سرد می‌شود و مخاطبان از دست می‌روند. یکی از رسالت‌های استاد قرآن این است که قرآن‌آموزان را اخلاق‌مدار تربیت کند. به بیان دیگر، قرآن را با این هدف نمی‌خوانیم که بتوانیم در نهایت به رتبه، شهرت و... برسیم، بلکه اهداف بالاتری وجود دارد. مردم از یک قاری انتظاراتی دارند و اگر قاری اخلاق حسنه نداشته باشد، قطعاً اگر بهترین صوت و لحن را نیز داشته باشد و در جلسات بهترین تلاوت‌های روزگار را انجام دهد، مورد قبول مردم قرار نخواهد گرفت. بر این اساس باید به این سمت حرکت کنیم که اخلاق اجتماعی را از آیات قرآن بیاموزیم و به آنها عمل کنیم. اگر این اتفاق بیفتد، خداوند نیز توفیقاتش را بیشتر می‌کند و دست ما را می‌گیرد تا بتوانیم با موفقیت کامل در این مسیر پیش برویم.

ایکنا- در این سال‌ها جلسات قرآن از حیث کمی و کیفی رشد خوبی داشته‌اند. پرسش من ناظر به خروجی جلسات قرآن است. آیا این جلسات در تربیت قاریان حرفه‌ای موفق بوده‌اند؟ همچنین، قاریانی که تلاوت‌های حرفه‌ای ارائه می‌کنند چه افق‌هایی را پیش رو دارند؟

سطح تلاوت‌ها به خوبی در حال رشد است. وقتی در مسابقات کشوری داوری می‌کنم، می‌بینم که قاریان رشد بسیار خوبی داشته‌اند که اینها حاصل جلسات قرآن است و قطعاً جلسات توانسته نقش مؤثری را ایفا کند. پس در این زمینه تردیدی نیست و کاملا مسئله واضح است.

باید به این سمت برویم که افرادی که دارند سطح تلاوت خود را به استانداردها نزدیک می‌کنند به این سمت و سو حرکت کنند که غیر از مباحث فنی از لحاظ اخلاقی هم ارتقا یابند و خودشان یک مبلغ و الگو شوند؛ زیرا اینها خودشان می‌توانند اساتید آینده شوند.

امروزه برخی قاریان می‌توانند به خوبی قرآن را تلاوت کنند، اما در تدریس کم توفیق‌اند. دلیل اینکه نمی‌توانند آموزش دهند این است که تک‌بعدی کار کرده‌اند و صرفا به دنبال این بوده‌اند که خودشان یاد بگیرند. حال اگر بخواهند این آموخته‌ها را به دیگران ارائه کنند، مستأصل می‌شوند. بر این اساس، اساتید باید قاریان را به نحوی آموزش دهند که در آینده غیر از اینکه قاریان بسیار خوب جامعه باشند، خودشان اساتید موفقی شوند و دیگران را تعلیم دهند و بتوانند افراد حاضر در جلسات قرآن خود را از حیث اخلاقی نیز آموزش دهند، یعنی در نهایت افرادی متخلق به اخلاق قرآنی تحویل جامعه داده شوند.

ایکنا- در پایان اگر نکته‌ای باقی مانده بفرمایید.

از شما و همکارانتان تشکر می‌کنم و آرزو دارم که جلسات قرآن روزبه‌روز رونق بیشتری پیدا کنند و همان شور و نشاطی که در ابتدای تشکیل جلسات قرآن بود، مجدداً حاکم شود. بسیاری از قاریان خوب را داریم که قبلاً وارد جلسات می‌شدند، اما از دست رفتند و افراد بسیاری را می‌شناسم که اگر ادامه می‌دادند، می‌توانستند از بهترین قاریان باشند. آرزو می‌کنم جلسات قرآن به جایی برسند که اساتید قرآنی تحویل جامعه بدهند؛ زیرا این کار باقیات‌الصالحاتی برای آن‌هاست و رضایت خدا را جلب می‌کند.

گفت‌وگو از مرتضی اوحدی