استفاده از مقام‌ها در تلاوت چگونه باشد

به گزارش ایکنا از خوزستان، ناصر دغاغله، سازنده الحان گروه‌های تواشیح و قاری قرآن کریم، در برنامه جمعه‌ شب‌های مؤسسه قرآنی امام رضا(ع) که شب گذشته 27 تیرماه به‌صورت زنده از صفحه اینستاگرام این مؤسسه پخش شد، درباره انتخاب مدل مناسب برای تلاوت از سوی قاریان اظهار کرد: قاریان از نظر لحنی متفاوت هستند و برای انتخاب شیوه مناسب تلاوت خود یک مدل آن است که به کمک استادان بخوانند و همین طور پیش روند تا تلاوت شکل اصلی خود را بگیرد.

وی ادامه داد: با نگاه به تاریخ تلاوت خواهیم دید قاریان نسل قدیم یعنی قاریان بزرگ و صاحب سبکی که ما می‌شناسیم این‌گونه نبوده‌اند که استادی برای هدایت تلاوت‌شان داشته باشند. نکته مهم در این زمینه آن است که تکیه قاری برای انتخاب مدل مناسب تلاوت‏‏‏‏‎‏، تأکید بر روی استعداد صوتی و لحنی خود باشد.

دغاغله با بیان اینکه امروزه در زمانی قرار داریم که بسیاری از قله‌های مدل تلاوت قرآن کریم توسط گذشتگان فتح شده است؛ یعنی قاریان آمدند و راه را برای ما هموار کردند، افزود: در حال حاضر وسایل مختلف آموزشی، صوتی و تصویری و اینترنتی در اختیار همگان قرار دارد و شناخت مدل تلاوت متناسب با صدای ما خیلی سخت نیست. یکی از نکات مهم در این میان توجه به ساختار لحنی تلاوت است. یکی از این شیوه‌ها نحوه شروع و اوج گرفتن است که مانورهای صوتی و مانورهای لحنی شامل این مقوله می‌شود.

توجه قاری به صوت و لحن در انتخاب مدل تلاوت 

این پیشکسوت قرآن کریم بیان کرد: قاری برای انتخاب مدل تلاوت باید به دو مقوله صوت و لحن توجه کند. صوت ناظر بر درجات صوتی است اما لحن به دو شاخه تقسیم می‌شود. یکی ترکیب لحنی به معنای توجه به ساختار لحنی تلاوت که به آن مقام گفته می‌شود و دیگری توجه به ق‏َفلات است؛ ذکر این نکته لازم است که بگویم قاریان بزرگ و صاحب سبک الزاماً هر مقامی را تلاوت نمی‌کنند. اگر قاریانی داریم که در هفت مقام تلاوت می‌کنند در چهار مقام مهارت دارند.

وی با تأکید بر اینکه یکی از راه‌های بسیار معروف انتخاب مدل مناسب برای تلاوت قرآن، حضور نزد استاد و عرضه تلاوت بر او است، گفت: شیوه دیگر آن است که فرد مدل‌های مختلف تلاوت خود را ضبط کرده، گوش دهد و از بین آنها به تشخیص خود، مدل مناسب را انتخاب کند. بالاخره فردی که سال‌ها تلاوت را پیش گرفته حتماً به این تشخیص رسیده است.

محسنات و معایب تلاوت مسابقه‌ای

دغاغله یکی از عوامل مؤثر در تلاوت را شرکت در مسابقات دانست و گفت: تلاوت مسابقه‌ای محسنات و معایبی دارد. اگر قاری فقط برای مسابقات تربیت شود و ما کارگاه و جلسات قرآن را برای افراد فقط به این هدف برگزار کنیم آن زمان این سؤال پیش می‌آید که قاری در مجلس می‌خواهد چه کند؟ زمانی که قاری تلاوت خود را در پنج تا هفت دقیقه خلاصه می‌کند، وقتی که بخواهد تلاوتی 20 دقیقه‌ای داشته باشد آن زمان است که مشکلات، خودشان را نشان می‌دهند. ترکیب لحنی که برای مسابقات آماده شده در محافل کارایی خود را از دست خواهد داد. مدل تلاوت مسابقه‌ای بر انتخاب مدل قاریان تأثیر دارد. وقتی که قاری می‌گوید می‌خواهم در مسابقات شرکت کنم من به عنوان استاد جلسه مجبور هستم بر اساس خواست آنها و تلاوت مسابقه‌ای آنها را هدایت کنم اما ما باید نگاهمان فرامسابقه‌ای باشد.

سازنده الحان گروه‌های تواشیح بیان کرد: نکته دیگر تأثیرگذار بر انتخاب مدل تلاوت، موضوع ورود مقام‌ها به این عرصه در بین قاریان بوده است. ورود مقام‌ها به تلاوت برکات زیادی داشت اما این موضوع نباید منجر به آن شود که ما تلاوت خشک و خط‌‌کشی شده‌ای براساس مدلی که برای ما ترسیم شده، داشته باشیم. این موضوع قاریان را محدود می‌کند و تلاوت‌ها همه شبیه به هم می‌شوند و از این بابت است که بعضی از استادان آن را آسیبی بر تلاوت می‌دانند. بنابراین باید از مقام‌ها استفاده بهینه شود. به این‌گونه که کدام مقام با صدای قاری بیشتر سازگار است که همان انتخاب و با آن تلاوت‌ها انجام شود.

ویژگی‌های تلاوت معنامحور

وی با اشاره به ویژگی‌های تلاوت معنامحور گفت: این تلاوت به معنای آن نیست که ما فقط از مقام مناسب استفاده کنیم‎ یعنی آیات جهنم را در مقام حجاز و صبا و آیات بهشت را در مقام رست و سگاه بخوانیم. تلاوت معنامحور ناظر بر وقف و ابتدا، استفاده از درجات مختلف صوتی، تمرین و حتی روحیه قاری است. پس در بحث انتخاب مدل مناسب برای تلاوت بیشترین موضوع حول محور صوت و لحن است که قاری باید بداند کدام مقام و سبک با صدایش سازگار است.

دغاغله اظهار کرد: باید به این نکته توجه کنیم که مدل انتخابی تلاوت‌مان با ذوق جامعه قاریان همخوانی دارد یا خیر؟ حتی ذائقه مردم هم در این میان بسیار اهمیت دارد. سعید مسلم قاری است که شاید بین قاریان آنچنان جایگاهی از نظر مراتب نداشته باشد اما در بین عامه مردم بسیار معروف و محبوب است. این نشان‌دهنده این است که باید به ذائقه عمومی مردم هم توجه کنیم و چه بهتر که قاری مدلی را انتخاب کند که هم ذوق سلیم متخصص و هم عامه مردم آن را بپذیرند که ما این نکته را در تلاوت‌های مرحوم منشاوی می‌بینیم.

وی به توضیحاتی درباره نحوه اوج گرفتن پرداخت و گفت: اوج‌گیری، نقطه عطف تلاوت است. انتخاب نقطه اوج به مساحت صوتی بازمی‌گردد. یعنی اختلاف بین پایین‌ترین پرده در زمان شروع تلاوت و میزان توانایی صدا در درجات بالا. بنابراین قاریان مدل‌های مختلف تلاوت را بشنوند و یکی یکی آنها را تمرین و مدل متناسب با صدای خود را انتخاب کنند.