راویان حمله نخست در کربلا
روند آغاز رسمی وقایع نبرد در کربلا و روز عاشورا توسط مورخان و مقتل‌نویسان با عنوان «حمله الاولی»(حمله نخست) معرفی شده است؛ حمله‌ای که گفته می‌شود تعدادی از ياران اباعبدالله(ع) در همان حمله به شهادت رسیدند.
بررسی تاریخی دقیق نشان می‌دهد روایت این حمله از دو موضوع خارج نیست. نخست روایتی که حکایت از تیراندازی گسترده سپاهیان بنی‌امیه دارد. روایتی که این چنین ذکر شده است: «عن حميد بن مسلم قال وزحف عمر بن سعد نحوهم ثم نادى يا زويد أدن رايتك قال فأدناها ثم وضع سهمه في كبد قوسه ثم رمى فقال اشهدوا أنى أول من رمى؛ عمر بن سعد ندا داد: اى ذُوَيد، پرچمت را نزديک بياور. او آن را نزديک‌تر آورد. سپس عمر تيرش را در چله كمانش نهاد و آن را انداخت و گفت: گواهى دهيد كه من نخستين تير را انداختم. سپس لشكر، تير انداختند و درگير شدند.»
سید بن طاووس در کتاب الملهوف آورده است: عمر بن سعد، پيش آمد و تيرى به سوى لشكر حسين(ع) انداخت و گفت: نزد امير، گواهى دهيد كه من، نخستين تيرانداز بودم. آن‌گاه، تيرها از سوى آنان، مانند قطره‌های باران، باريدن گرفت. امام حسين(ع) به يارانش فرمود: «خدايتان رحمت كند، به سوى مرگى كه چاره‌ای ندارد، برخيزيد كه اين تيرها، پيک‌های اين قوم به سوى شماست.» آن دو گروه، ساعتى با هم جنگيدند و به يكديگر حمله كردند تا اينكه گروهى از ياران حسين(ع) كشته شدند.(الملهوف، ص 158)
ابن نما نیز در کتاب خود به جزئیات دیگری اشاره می‌کند: عمر بن سعد، به سوى ياران حسين(ع) تير انداخت و گفت: نزد امير، شهادت دهيد كه من، نخستين تيرانداز بودم. حسين(ع) به يارانش فرمود: «به سوى مرگى كه چاره‌اى از آن نيست، برخيزيد» ياران همگى برخاستند و دو لشكر به هم در آويختند. پيادگان، از سواران متمايز شدند و درگيرى بالا گرفت و غبار برخاست تا آنجا كه پرتو خورشيد پوشيده شد و از نیزه‌های سخت، خون چكيد و صداى كوبيده شدن شمشير بر كاسه سر تا به آسمان رسيد.(مثيرالأحزان، ص 56)
نکته مهم این روایت‌ها این است که گفته می‌شود در همان حمله نخست تعداد بيش از ۵۰ نفر از ياران امام حسین(ع) به شهادت رسیدند.
«فَاقتَتَلوا ساعَةً مِنَ النَّهارِ، حَملَةً واحِدَةً، حَتّى قُتِلَ مِن أصحابِ الحُسَينِ عليه السلام نَيِّفٌ وخَمسونَ رَجُلاً» سپس ساعتى از روز را در يک حمله، با هم جنگيدند تا آنكه بيش از 50 تن از ياران حسين(ع) كشته شدند.
معروف است كه در حمله نخست سپاه كوفه به ياران امام حسين(ع) شمارى از اصحاب امام(ع) ـ كه تعداد آنها بيش از 50 نفر برآورد شده است ـ به شهادت رسيده‌اند، تا آنجا كه ابن شهر آشوب، در كتاب المناقب، شهداى حمله اول را «حدود چهل تن» مى‌داند و از 28 نفر آنان نيز به نام، ياد مى‌کند.
با این تفسیر برخی از مورخان و پژوهشگران جزئیات شهادت تعداد قابل توجهی از ياران اباعبدالله(ع) را در حمله اول صحیح نمی‌دانند. به‌طور مثال آیت‌الله ری‌شهری می‌نویسند: نكته مهم، اينكه طبق برخى از همين گزارش‌ها سپاهيان امام(ع) 72 نفر بوده‌اند. بنابراین، اگر 50 تن آنها در اثر تيرباران حمله اول شهيد شده باشند، افراد باقى‌مانده، آن اندازه نيستند كه قابل آرايش نظامى باشند و چگونه اين گروه اندک می‌توانست تا عصر عاشورا مقاومت نمايد؟
آیت‌الله ری‌شهری به نکته مهمی اشاره می‌کند: وانگهى، اگر سپاه دشمن می‌توانست در اثر تيرباران، در يک لحظه و در يک حمله پنجاه تن از ياران امام(ع) را از بين ببرد، قطعا می‌توانست با ادامه تيرباران، در مدتى كوتاه، جنگ را به سرانجام برساند و ديگر نياز به جنگ تن به تن يا حمله گروهى نبود. بر اين اساس آنچه درباره شهداى حمله اول، خصوصا در المناقب ابن شهرآشوب آمده، ظاهرا قابل قبول نيست. (دانشنامه امام حسين(ع) بر پايه قرآن، حديث و تاریخ نویسنده: محمدی ری‌شهری، محمد، جلد: 6، صفحه: 137)
محمد عبیات، پژوهشگر تاریخ اسلام
انتهای پیام
