سهم اندک موضوعات فاطمی در داستان کودک و نوجوان

زندگی حضرت فاطمه(س) با وجود عمر کوتاه ایشان، اوراقی سراسر معرفت، محبت، احترام و تواضع در تاریخ است. ویژگی‌های ایشان در تعامل با اطرافیانشان اعم از خانواده، همسایگان و سایر مردم درخشان و درس‌آموز است. ضرورت شناخت این الگوی ارزشمند و الهام‌بخش که شاگرد بلاواسطه رسول‌الله(ص) بودند، می‌تواند برای کودک و نوجوان فرصتی برای شناخت عمیق اسلام باشد.

آثار زیادی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با موضوع شناخت ائمه معصومین(ع) برای مخاطب کودک و نوجوان منتشر شده است، اما سهم حضرت فاطمه(س) در بین این آثار چقدر است. متن زیر گفت‌وگوی خبرنگار ایکنا از خوزستان با مسلم ناصری، سیدسعید هاشمی و مجید ملامحمدی، سه نویسنده برجسته کودک و نوجوان درباره میزان بهره‌مندی از ظرفیت داستان‌ کودک و نوجوان برای معرفی این بانوی بزرگ است. 

ایکنا _ لطفا قدری درباره آثار کودک و نوجوان که با موضوع زندگی و سیره حضرت فاطمه(س) نگارش یافته‌اند توضیح دهید. چقدر این آثار توانسته‌اند در ارتباط با مخاطب خود موفق عمل کنند؟

ناصری: نویسندگان زیادی درباره حضرت زهرا(س) اثر نوشته‌اند که معروف‌ترین آنها کتاب «کشتی پهلوشکسته» از سیدمهدی شجاعی است. علاوه بر این ایشان، نویسندگان زیادی طبع‌آزمایی کردند. این آثار غالباً با نگاه مذهبی و تاریخی نوشته شده است.

غالباً مجموعه‌هایی که به زندگانی چهارده معصوم(ع) می‌پردازند، به زندگی حضرت زهرا(س) نیز در کنار سایر معصومین پرداخته و تلاش کرده‌اند که ویژگی‌ها و فضایل حضرت را به تصویر بکشند. با توجه به تقدسی که شخصیت ائمه(ع) دارند، نویسندگان کودک و نوجوان سعی می‌کنند اثر خود را بر مبنای اطلاعات تاریخی و مذهبی موثق بنگارند؛ ما در داستان به مستند بودن اطلاعات درباره زندگی ائمه(ع) نیاز داریم برخلاف شعر که شاعران می‌توانند با نگاه شاعرانه و خیال‌انگیز حضرت را توصیف کنند.

ایکنا _ چه ظرفیت‌هایی در سیره و زندگی حضرت زهرا(س) برای طراحی داستان کودک و نوجوان وجود دارد؟ 

ناصری: گرچه اطلاعات اندک تاریخی درباره حضرت فاطمه(س)، می‌تواند آثار نویسنده را در چنین موضوعاتی محدود کند، اما در کنار آن چیزی که به نویسنده کمک می‌کند، خیال و پرداختن به موضوع به‌گونه‌ای متفاوت است. این محدودیت‌ها را می‌توان تا جایی که تحریف ایجاد نکند با خیال برطرف کرد، چون هدف ما خلق اثر پژوهشی یا علمی نیست، هدف خلق داستان است. 

هر اثر و نوشته‌ای باید متناسب با زمانه باشد؛ این سخن امام علی(ع) است که فرمودند فرزندان خود را برای زمانه تربیت کنید. نویسنده متأثر از زمانه خود است. برای مثال اگر آثار مربوط به حضرات معصومین(ع) و به‌ویژه حضرت زهرا(س) را در دوره صفوی با دوره کنونی مقایسه کنید، این تفاوت روشن می‌شود. شاید در برخی از آثار در آن زمان به دلیل فضای مردانه‌ای که وجود داشت، نامی از حضرت زهرا(س) برده نمی‌شد.

تعامل با مخاطب کودک و نوجوان به‌ویژه دختران و نوع نگاهشان به حوادث جهان پیرامون برای نویسندگان این حوزه حائز اهمیت است. سیره حضرت زهرا(س) ظرفیت این را دارد که بتوانیم در باب پرسش‌های کودکان و نوجوانان بر مبنای آن آثاری خلق کنیم؛ برای مثال در حوزه حق و مطالبه آن، موضوع فدک قابل طرح است. در حوزه حجاب، در حوزه رفتار با پدر، فرزندپروری، عبادت، کار و تلاش و... می‌شود زندگی ایشان را از زوایای مختلف برای کودک و نوجوان روایت کرد.

لازم است نویسندگانی که می‌خواهند در این موضوع اثر داستانی برای کودک و نوجوان خلق کنند، علاوه بر تسلط بر فن داستان‌نویسی به منابع تاریخی هم آشنایی داشته و شم تاریخی داشته باشند تا بتوانند زندگی گذشتگان را به‌گونه‌ای جذاب، همراه با نگاه درست و متناسب با مخاطب امروز روایت کنند. 

ایکنا _ میزان آثار فاطمی برای مخاطب کودک و نوجوان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

هاشمی: داستان فاطمی در عرصه کودک و نوجوان خیلی کم است؛ نه تنها رمان، حتی داستان کوتاه و شعر هم نداریم. در این زمینه ضعف داریم. شاید دلیلش این باشد که شاعران و داستان‌نویسان کودک و نوجوان ما، آشنایی کافی با موضوع ندارند؛ برای مثال مسئله زندگی و سیره حضرت فاطمه(س) به اندازه‌ موضوع امام رضا(ع) و امام حسین(ع) تبلیغ نشده است. 

درباره زندگی حضرت زهرا(س) در حوزه کودک و نوجوان کارهای کوچکی انجام شده است، اما کافی نیست و می‌تواند بیش از این باشد.

ایکنا _ با توجه به انتشار اثر اخیر شما با عنوان «آتش بر دامن ماه» درباره وقایع شهادت حضرت زهرا(س) قدری از تجربه خود در نگارش این رمان بفرمایید.

هاشمی: این کتاب در مورد شهادت حضرت زهرا(س) است. روایت آن از زمان رحلت رسول اکرم(ص) آغاز می‌شود؛ یعنی زندگی حضرت زهرا(س) را در 95 روز پس از پیامبر(ص) روایت می‌کند. واقعه شهادت حضرت فاطمه(س) گسترده است و با یک راوی مشکل می‌شد همه وقایع را روایت کرد، از این‌رو کتاب از دیدگاه افراد مختلفی از دوستان و دشمنان حضرت روایت شده است و هر یک از آنها گزارش‌گونه درباره آن روزها سخن می‌گویند.

درباره حضرت فاطمه(س) کتابی که به‌صورت جامع تمام ماجراهای زندگی حضرت را بیان کرده باشد، نوشته نشده است، اما داستان‌های کوتاهی داریم که درباره بخش‌های مختلف زندگی ایشان نوشته شده است.

همه بزرگان دینی برای ما الگو هستند و سبک زندگی آنها می‌تواند مورد استفاده کودکان و نوجوانان ما باشد. زندگی حضرت فاطمه(س) در عرصه رابطه فرزند و پدری به‌دلیل محبتی که نسبت به رسول‌الله(ص) داشتند، در زمینه مادری و تربیت فرزند و... می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد که مهم‌ترین آنها دفاع ایشان از حریم ولایت است.

ایکنا _ آیا داستان‌های دینی به‌ویژه با موضوع زندگی و سیره حضرت زهرا(س) پاسخگوی نیاز کودکان و نوجوانان امروز است؟

مجید ملامحمدی، نویسنده کتاب «داستان‌هایی از زندگی حضرت فاطمه زهرا(س)» با اشاره به داستان‌های خود که با محوریت زندگی حضرت زهرا(س) در مجلات و در قالب کتاب به چاپ رسانده است، گفت: رمانی به نام «باغ مقدس» نوشته‌ام که قرار است به‌زودی چاپ شود. این کتاب به ماجرای فدک و زندگی حضرت زهرا(س) می‌پردازد. عمده داستان در شهر مدینه است و درباره خانواده‌ای است که به حضرت زهرا(س) علاقه زیادی دارند و در باغ فدک به ایشان خدمت می‌کنند.

داستان‌های دینی ما نسبت به مخاطب و جمعیت چند میلیونی کودک و نوجوان ما کم است. هر چند نویسندگان کودک و نوجوان برجسته‌ای داریم که آثار خوبی در زمینه دینی نوشته‌اند و آمادگی دارند آثار بهتر و قوی‌تری بنویسند، اما نیاز داریم آثار بیشتری به‌ویژه درباره زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) بنویسیم. نیاز داریم رمان‌های متفاوتی درباره ایشان و سختی‌های دوران کوتاه زندگی ایشان نوشته شود. 

ایکنا _ به نظر شما چگونه می‌توان به خلق بیشتر آثار کودک و نوجوان در این زمینه کمک کرد؟ 

ملامحمدی: یکی از راه‌هایی که می‌تواند در تولید بیشتر اثر و محتوا تأثیر بگذارد، حمایت ویژه ناشران و متولیان فرهنگی از این موضوع است. آنها می‌توانند نویسندگان را دعوت به کار کنند و بستر لازم را فراهم بیاورند. 

با اینکه ما مطالب تاریخی کمی از زندگی حضرت زهرا(س) در اختیار داریم و احادیث روایت شده از ایشان هم زیاد نیست، ولی همین مقدار از حکایت‌های زندگی پربار و احادیث گران‌بهای ایشان، درس‌های فراوانی برای کودک و نوجوان ما دارد.

یعنی پیام‌های آسمانی آن زندگی می‌تواند مبنع آثار نویسندگان در جهات مختلف تاریخی و سبک زندگی متناسب با کودک و نوجوان امروز باشد. بنابراین، ظرفیت‌های مطلوب و کافی برای خلق اثر در زندگی ایشان وجود دارد.

افراد نوقلم می‌توانند از این موضوعات ارزشمند بهره ببرند. سبک تاریخی، زندگی‌نامه داستانی، داستان امروزی براساس احادیث حضرت زهرا(س) سبک‌هایی هستند که این فرصت را برای نویسنده فراهم می‌کند تا با زاویه دیدهای مختلف و در ژانرهای مختلف کودک پسند، آثار خود را خلق کند تا بتواند این خلأ درباره آثار ارزشمند درباره زندگی حضرت فاطمه(س) را پر کند. ما می‌توانیم برای مخاطبان به‌ویژه دخترانمان کارهای بسیاری را در این زمینه انجام دهیم تا تأثیر بسزایی در زندگی آنها داشته باشد.