کربلا هر صبح و شب همراه ما/ «سنگری» و لایه‌های پنهان عاشورا
گروه معارف ـ یکی از ویژگی‌های بسیار مهم «محمدرضا سنگری» در مطالعات عاشورایی این است که او با غور در منابع متقدم و متأخر تاریخ اسلام و بررسی تخصصی آثار، دست پُر برگشته؛ اما یافته‌های خود را فقط به کتاب و مقالات و کلاس‌های دانشگاهی محدود نکرده است؛ رویکرد او به عاشورا دریافت پیام این نهضت و دمیدن روح آن در اخلاق و رفتار و زندگی هر روز ماست.
به گزارش ایکنا از خوزستان، یکی دیگر از صاحبان اثر و تألیف در حوزه معرفی و شناساندن حضرت اباعبدالله(ع) و عاشورا در خوزستان محمدرضا سنگری است؛ او در سال 1333 در شهرستان شوش دانیال متولد شد و در دزفول پرورش یافت. پس از گذراندن دوره کارشناسی در دانشگاه شهید چمران اهواز به تهران عزیمت کرد و در سال 73 دکتری خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران دریافت کرد.
اولین اثر او در حوزه عاشورا، مجموعه‌ای از متن‌های ادبی بود که به نام «سوگ سرخ» در سال 70 منتشر شد. پس از آن حنجره معصوم، چهل روز عاشقانه، سلام موعود، سیب و عطش، ماه در آب، دوباره پیامبر، روایت عطش و آتش و یادهای سبز را نوشت که همگی در حوزه نثر ادبی و بعضاً داستان بودند. پس از آن با احساس نیاز به تحلیل تاریخی کربلا، نگارش کتاب «آینه‌داران آفتاب» را با موضوع معرفی یاران حضرت اباعبدالله(ع) آغاز کرد، کتابی که نگارش آن 7 سال به طول انجامید.
عاشوراپژوهی یکی از حوزه‌های فعالیت محمدرضا سنگری است. فعالیت‌های پژوهشی او حوزه‌های متعددی چون ادبیات معاصر، ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، نثر ادبی، شعر، فعالیت مطبوعاتی، تدریس و تدوین کتب زبان و ادبیات فارسی را نیز دربرمی‌گیرد. اخیراً کتابی به نام «همسایه سدر و همسفر رود» با موضوع زندگی و زمانه محمدرضا سنگری به قلم حسین قرایی منتشر شده است. این کتاب با توجه به اینکه تلاش نویسنده آن ثبت تاریخ شفاهی ادبیات معاصر بوده، چندان به ابعاد عاشورایی مطالعات و فعالیت‌های این محقق نپرداخته است؛ مسئله‌ای که خود به تنهایی می‌تواند موضوع اثر جداگانه‌ای باشد و در آن به تفصیل هم نثرهای عاشورایی او را بررسی کرد، هم آثار تحلیلی او را در این حوزه دید و هم از سخنرانی‌هایی تأثیرگذار او و همچنین خدمات متنوع و وسیع مؤسسه فرهنگی فرهنگ عاشورا که آن را در دزفول بنیان نهاد سخن گفت.
در این مجال به اختصار درباره یکی دو اثر این محقق عاشورایی، خدمات کم‌نظیر مؤسسه فرهنگ عاشورا، تأثیر قابل توجه او در ترویج فرهنگ عاشورا، معطوف ساختن توجه دوستداران فرهنگ اهل بیت(ع) به پیام عاشورا و درس‌های آن برای زیستن سخن خواهیم گفت.
«آینه‌داران آفتاب»؛ منبعی جامع برای شناخت تاریخ عاشورا، پند گرفتن و دیدن زیبایی‌های آن
کتاب «آینه‌داران آفتاب» او از کارهای بزرگ و ستودنی در حوزه عاشوراپژوهی است و تا کسی این کتاب را ورق نزند و از منزل نخست با محقق آن، که در لایه‌های پنهان عاشورا تحقیقی کم‌نظیر انجام داده است، همراه نشود متوجه بزرگی این کار و ارزش آن در حوزه شناخت عاشورا و نزدیک شدن نویسنده به ابعاد این واقعه تاریخ‌ساز نمی‌شود.
این کتاب در دو جلد و در انتشارات بین‌الملل به چاپ رسیده و شامل هشت فصل است؛ فصل اول آن مباحث تحلیلی، جایگاه و فضایل اصحاب امام حسین(ع) است. در این فصل او به انواع تقسیم‌بندی صحابه به منظور شناخت آن‌ها و همچنین گذرگاه‌ها و منازل راه از مکه تا کربلا می‌پردازد.
این کتاب چنان‌که گفتیم در توصیف اصحاب حضرت اباعبدالله(ع) است. ویژگی کتاب مبنای تقسیم‌بندی اصحاب براساس زمان شهادت آن‌هاست که در نوع خود تبیین نزدیکی از حادثه عاشوراست. شهدا در این کتاب به 7 دسته تقسیم شده‌اند؛ شهدایی که پیش از رسیدن امام به کربلا شهید شده‌اند، شهدای تیرباران صبح، شهدای جنگ تن به تن، شهدای پیش از نماز و شهدای نماز، شهدای پس از نماز، شهدای بنی‌هاشم و شهدای پس از امام حسین(ع). به این ترتیب 152 شهید در این کتاب معرفی شده‌اند.
یکی از ویژگی‌های کتاب این است که نویسنده توصیف یاران را در قالب داستان و نثر ادبی به علاقه‌مندان ارائه کرده و از جذابیت‌های این اثر کم‌نظیر است که پژوهش و داستان را با هم درآمیخته است. داستان‌ها با قلم روان همراه با توصیف‌هایی بکر بازگو می‌شود.
از ویژگی‌های داستان‌های «آینه‌داران آفتاب» توصیفات دقیق و بیان جزئیات ارزشمند است. چنان‌که خواننده صحنه را پیش چشم خود می‌بیند. خواندن این کتاب برای فعالان عرصه تعزیه و روضه‌خوانی زمینه مناسبی برای غنای نمایش‌های آنان و همچنین روضه‌هاست.
حُسن این روایت‌ها این است که راوی آن‌ها فقط تاریخ‌دان نیست که روایتی را از دل تاریخ برای ما بازگوید یا صرفاً عالم دینی نیست که به پیام‌ها و پندها بسنده کرده باشد؛ او ادیب و شاعر هم هست، واژه‌ها را خوب می‌شناسد و زبان تأثیرگذاری در روایت دارد و این سه ویژگی از این اثر منبعی جامع برای شناخت تاریخ عاشورا، پندگرفتن از آن و دیدن زیبایی‌های آن پدید آورده است، به طوری که برخی از جملات و عبارات آن این قابلیت را دارد که در ذهن انسان ماندگار شوند.
سنگری «آیینه‌داران آفتاب» را در طول 7 سال نوشته است و جزئیات بیان شده در این کتاب نشانگر تحقیق و مطالعات گسترده و عمیق نویسنده در اطراف این واقعه بزرگ است.
یکی از نکات مهم در قلم زدن در حوزه موضوعات دینی درونی شدن یک موضوع است و اینکه آنچه محقق را به نوشتن وادار سازد ایمان و اشتیاق او باشد و این چیزی است که از سطور این کتاب برای خواننده نمایان می‌شود. گاهی می‌بینیم همین ایمان در مواقعی گرهگشا می‌شود و راه درست را در ادامه این راه دشوار به نویسنده نشان می‌دهد و نمونه‌هایی از آن در این کتاب قابل دیدن است، از جمله در زندگی‌نامه سلیمان بن رزین که نخستین شهید نهضت عاشوراست(ج1، ص 221).
عاشورانگاران؛ کتاب‌شناسی خواندنی از عاشورا
دیگر اثر این محقق عاشورایی مجموعه‌ای است که تاکنون هفت جلد آن منتشر شده است و «عاشورانگاران» نام دارد. اولین حُسن کتاب این است که دسته‌بندی خوبی در کتاب‌هایی که بارها نام آن‌ها را شنیده و یا خوانده‌ایم به دست می‌دهد؛ براساس این کتاب برخی مقاتل گزارش تاریخی عاشورا هستند، برخی تطبیقی و برخی نیز تحلیلی هستند و هر کدام خصوصیت‌هایی دارند.
خواندن این مجموعه برای کسانی که علاقه‌مند به آشنایی با منابع و مآخذ حادثه عاشورا هستند، به‌ویژه برای مبلغان، مداحان و ذاکران اهل بیت(ع) فرصت خوب و بلکه یک ضرورت است. می‌توانیم در این مجموعه با منابع عاشورایی مختلف، از آثار متقدم تا آثار معاصر، کاستی‌ها، اشتباهات تاریخی و همچنین ویژگی‌های منحصربه فردشان نسبت به دیگر آثار آشنا شویم.
از ویژگی‌های دیگر عاشورانگاران نقد منصفانه و احترام‌آمیز نویسنده در مورد آثار است؛ او کاستی‌های اثر و اشکالات و لغزش‌های نویسنده را می‌گوید، اما در عین حال از زیبایی‌ها و کاربرد خاص اثر نیز غافل نیست. از همین رو «عاشورانگاران» مجموعه‌ای است که مداحان و مبلغان از خواندن آن بی‌نیاز نیستند. با خواندن این مجموعه ارزشمند یاد می‌گیریم کدام آثار را باید با احتیاط خواند، کدام اثر مغرضانه درباره تاریخ کربلا سخن گفته و آمیخته با فرهنگ اموی است، کدام منبع مستند، کدام پرتحریف و کدام برای روضه یا مجالس عزاداری مناسب است.
با خواندن این اثر می‌توانیم خاستگاه اولیه برخی از تحریفها و اطلاعات بی‌اساس درباره عاشورا را نیز پیدا کنیم. این کتاب حاصل جلساتی است که چهارشنبه‌ها در مؤسسه فرهنگ عاشورا برگزار می‌شود و بیان شفاهی این کتاب را به اثری تبدیل کرده که مخاطب به راحتی می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند.
عاشورانگاران یک کتاب‌شناسی دقیق، شیرین و خواندنی در حوزه عاشوراست و امروز بسیار به این قبیل آثار یعنی کتاب‌شناسی در حوزه اهل‌بیت(ع) نیاز داریم.
حلقه وصلی میان منابع تخصصی عاشورا و روضه‌های مردمی
یکی از ویژگی‌های بسیار مهم سنگری و رویکرد او در مطالعات عاشورایی این است که او با غور در منابع متقدم و متأخر تاریخ اسلام و بررسی تخصصی آثار دست پُر برگشته، اما یافته‌های خود را فقط به کتاب‌ها و مقالات و کلاس‌های دانشگاهی خود محدود و منحصر نکرده است؛ رویکرد او به عاشورا دریافت پیام این نهضت و دمیدن روح آن در اخلاق و رفتار و زندگی هر روز ما است و این باعث شده محققی پرکار و برجسته چون او از هیچ فرصتی برای انتقال یافته‌های خود چه در سطح یک مجلس روضه خانگی، چه در سطح مدارس و ادارات و چه در سطح همایش‌های بزرگ و کنگره‌های تخصصی دریغ نکند.
چندین سال است که جلسات سخنرانی او در دهه اول ماه محرم در شهرستان دزفول نگاه‌ها را در اعماق و ابعاد گسترده واقعه عاشورا سیر داده، به طوری که مردم خود را مخاطب مستقیم پیام‌ها و درس‌های عاشورای اباعبدالله الحسین(ع) دانسته و با احساس مسئولیت بیشتری در آن به تأمل می‌نشینند.
او در آثار و سخنرانی‌های خود روی یک نکته تأکید بسیار دارد و آن این است که نگاه ما به کربلا چگونه باید باشد؟ سنگری براساس سخن حضرت اباعبدالله(ع) که فرمود: «لکم فیّ اسوه» معتقد است به کربلا باید به عنوان یک اسوه نگاه کرد. بر همین اساس او مسائلی چون رواها و نارواهای زندگی براساس سخنان امام حسین(ع) را موضوع سخنرانی‌های خود قرار می‌دهد و از قلب عاشورا با پیام هایی تازه و تپنده برای زندگی امروز ما می آید.
به اعتقاد او بیشتر پرداخت ما به کربلا وجه اسطوره‌ای پیدا کرده است و نه اسوه‌ای. شخصیت‌های اسطوره‌ای به زعم او فراانسان است؛ یعنی قابل «شدن» نیست، نمی‌شود به او نزدیک و همچون او شد، اما اسوه، انسان فراتر است؛ یعنی می‌شود رفتار او را دریافت کرد و خودت را به آن آراست. بر همین اساس او در سخنانش تأکید می‌کند آنچه می‌گوید برای سخنرانی نیست؛ بلکه به گفته او برای نزدیک شدن به قلمرو کربلا است؛ قرار نیست فقط بشنویم، قرار است بشویم.
کربلا هر صبح و شام درون ماست
در یک گام فراتر او تأکید دارد کربلا اتفاقی نیست که تنها در بیرون افتاده باشد، بلکه یک رخداد انفسی هم هست؛ یعنی در درون ما اتفاق می‌افتد. به گفته او: «من از صبح تا شب یا حسینی‌ام یا یزیدی‌ام. در وسعت قلب من دائم درگیری وجود دارد. من این درگیری را یا به نفع عمر سعد نفسم پایان می‌دهم یا به نفع حسین جان و روحم.»
او با استناد به خطبه‌ای از حضرت سیدالشهدا(ع) چنین نتیجه گیری می‌کند: اگر به حق عمل نکنیم، رواها را ترک کنیم و از نارواها بازنداریم، منتظر وقوع عاشوراها در زندگیمان باشیم؛ آنجا که تیغ بر حلقوم حقیقت بگذارند، عطش سرنوشت نهایی جبهه حق باشد و ما شاهد سرور و شادی دشمنان حق باشیم. هر چند ممکن است این اتفاق در جغرافیای کوچک زندگی ما بیفتد.
مؤسسه فرهنگی هنری فرهنگ عاشورا؛ خدمتی از سنخ عاشورا
از خدمات قابل توجه دکتر سنگری در خوزستان و دزفول راه‌اندازی مؤسسه فرهنگ عاشوراست؛ این مؤسسه فعالیت خود را در سال 1384 آغاز کرد و رسالت آن پژوهش در ابعاد مختلف واقعه عاشورا و تحریف‌زدایی از آن و همچنین پاسخ به شبهاتی است که ر مورد این حادثه عظیم و تأثیرگذار مطرح می‌شود. این مؤسسه با وجود آنکه در فضایی محدود فعالیت می‌کند، اما برنامه‌ها و فعالیت‌های متنوع و مفیدی را به علاقه‌مندان ارائه کرده است.
این مؤسسه فرهنگی یک كتابخانه تخصصی عاشورایی با بیش از ۴۰۰۰ جلد كتاب منبع و پايان‌نامه دارد. تحقیق و پژوهش در زمینه عاشورا، جمع‌آوری و عرضه رسانه های صوتی و تصویری، جمع‌آوری و تولید آثار ادبی آیینی، خلق آثار هنری، ترجمه متون به زبان انگلیسی و راه‌اندازی پایگاه اینترنتی روز دهم، فعالیت بخش کودک و نوجوان (نشریه، مسابقه نقاشی، کلاس‌های آموزشی و ...) از جمله فعالیت‌های این مؤسسه است.
از دیگر برنامه‌های مستمر این مؤسسه جلسات منبع شناسی عاشورایی است که طی آن‌ها دکتر سنگری به معرفی منابع عاشورایی و نقد و بررسی آن‌ها می‌پردازد و در آن عموم مردم فرصت پیدا می‌کنند با منابع و مباحث تخصصی عاشورایی آشنا شوند.
از اتفاقات خوب در این مؤسسه فرهنگی فعالیت بخش کودک و نوجوان آن است؛ یکی از فعالیت‌های آن مسابقه نقاشی به نام «اشک قلم» است که در آن کودکان و نوجوانان ابتدا نکاتی در باب موضوع نقاشی، که درباره یاران و اهل بیت امام حسین(ع) است، می‌آموزند و آن را به تصویر می‌کشند. هدف این برنامه هنری این است که کودکان راه رسیدن به شناخت دقیق و درست وقایع کربلا را بیاموزند و آن را مبنای آفرینش‌های هنری خود قرار دهند و این الگویی سازنده در انتقال آموزه‌های دینی به کودکان و نوجوانان است.
محمدرضا سنگری از مفاخر استان خوزستان است که در تحقیقات 40 ساله خود در تاریخ عاشورا کوشیده زاویه‌ها و ابعاد پنهان آن را نشان دهد و هر روز با پیام و عبرتی تازه از آن سخن می‌گوید.
انتهای پیام
