تأملی در حکمت‌های کرونا / وقتی تفکرات غربی زیر سؤال می‌رود

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین رضا برنجکار، مدرس فلسفه دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا خوزستان، با اشاره به پرسش‌هایی که در ایام شیوع کرونا درباره حکمت شرور در فضای عمومی جامعه مطرح می‌شود، گفت: در قرآن و روایات برای شر و بیماری‌ها از جمله کرونا، که از بیماری‌ها و مصداقی از شرور محسوب می‌شود، حکمت‌های مختلفی گفته شده است. اشتباهی که برخی مرتکب می‌شوند این است که برخی از روایات و آیات را می‌بینند و براساس آن حکم می‌کنند که مثلاً این شر برای این حکمت است، در حالی که چنین نیست، شرور حکمت‌های مختلفی دارد.

وی تصریح کرد: برای مثال یکی از حکمت‌هایی که برای شرور گفته شده مجازات گناه است. با این فرض فردی که گناهی نکرده، مثلاً معصومین، پیامبران و ائمه(ع) در زندگی خود دچار مشکلات، شرور و بیماری و رنج شدند، قطعاً در این مورد مجازات گناه معنا ندارد. بنابراین باید همه حکمت‌های شرور را بشناسیم و بعد قضاوت کنیم و شاید بهتر باشد برخی وقت‌ها درباره افراد قضاوت نکنیم، چون احتمالات مختلفی وجود دارد. گرچه گاهی به راحتی می‌شود قضاوت کرد، برای مثال نفرین امام حسین(ع) برای برخی از افراد در روز عاشورا، محقق شد. البته شروری که دامن این افراد را گرفت برای مجازات جنایتشان در کربلا بود.

مروری بر حکمت‌های شرور

برنجکار ادامه داد: برخی حکمت‌هایی که برای شرور گفته شده عام است؛ یعنی مربوط به این فرد و آن فرد نیست. عام‌ترین حکمتی که برای شرور و حتی خیرات برای همه انسان‌ها از معصوم و غیرمعصوم و گناهکار و بی‌گناه وجود دارد، عبارت از آزمایش است. اساساً دنیا برای آزمایش است. دنیا با خیر و شر و خوشی‌ها و ناخوشی‌ها، سلامتی و بیماری، فقر و بی‌نیازی و لذت‌ها و دردها آمیخته است. این شرور و خیرات برای آزمایش‌اند. البته آزمایش هم حکمت‌های مختلفی دارد، اینکه مقام و جایگاه ما برای خودمان مشخص شود و از آن مهم‌تر برای تکامل انسان‌هاست.

این استاد فلسفه گفت: در این نگاه خیرات و شرور برای آن است که آزمایش شویم؛ در مقابل خیرات، شکر و در مقابل شرور، صبر کنیم تا مقام ما ارتقا پیدا کند. این حکمت عامی است که قرآن کریم نیز درباره آن می‌فرماید: «وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً؛ و شما را از راه آزمايش به بد و نيك خواهيم آزمود» (انبیاء، 35). در آیه دیگر نیز فرموده است: «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ؛ و قطعا شما را به چيزى از [قبيل] ترس و گرسنگى و كاهشى در اموال و جانها و محصولات مى ‌آزماييم و مژده ده شكيبايان را» (بقره، 155). بنابر این همه انسان‌ها آزمایش می‌شوند و هدف خداوند این است که انسان‌ها به کمال برسند.

وی ابراز کرد: حکمت‌های دیگری نیز برای شرور وجود دارد؛ مثلاً در بلایایی که به معصومان می‌رسد، حکمت نسبت به آنها خاص است و خداوند می‌خواهد مقام آنها را بالا ببرد. در مورد غیرمعصومان هم ممکن است این اتفاق بیفتد. یک حکمت دیگر برای شرور، مجازات گناهکاران است: «فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ» یا گفته شده خداوند می‌خواهد غفلت انسان‌ها را از بین ببرد: «لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ» (شاید بازگردند) یا در روایت داریم: «لِيَتَذَكَّرَ مِنْ يَتَذَكَّرُ» (تا کسی که می‌تواند، متذکر شود). برخی شرور برای آن است که انسان‌ها متذکر شوند و غفلت آنها از خدا از بین برود.

برنجکار افزود: در برخی موارد برگشت و توبه از گناه به عنوان حکمت شرور بیان شده و در روایات آمده که برخی شرور برای تطهیر از گناهان است. احتمال دارد بسیاری از این حکمت‌ها درباره یک شر صدق کند. یعنی ممکن است یک شر واحد هم برای آزمایش باشد، هم برای بالا بردن مقام، هم برگشت از گناه و توجه به خدا باشد. ممکن است یک شر واحد برای یک انسان حکمتِ الف را داشته باشد، برای یک انسان دیگر حکمتِ ب. منتهی باید تلاش کنیم از این شرور بیشترین استفاده را کنیم یعنی اگر گناهی کرده‌ایم با ابتلای به یک شر، به خدا توجه کنیم. به عبارتی از این فرصت برای توجه به خدا، دعا و توسل استفاده کنیم. با صبر در برابر این مشکل مقام ما ترفیع پیدا کند. یعنی همه این حکمت‌ها را می‌توانیم به گونه‌ای درباره خود لحاظ و استفاده کنیم. به یک معنا این تهدیدها را تبدیل به فرصت کنیم.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه می‌توانیم این شرور را که به نظر می‌رسد برای ما آسیب و تهدید است به خیر بالاتری تبدیل کنیم، گفت: قرآن کریم می‌فرماید: «وَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ» (بقره، 216) چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، در ظاهر شر است، رنج و درد و بیماری است اما برای شما خیر باشد. یعنی به ما گفته‌اند در چنین شرایطی صبر و مقاومت و به خدا توکل و دعا کنید و این شر محدود و دنیوی برای شما به خیرات نامحدود و سعادت دنیا و آخرت تبدیل می‌شود.

زمینه‌ای برای تبدیل شر به خیر نامحدود

نویسنده کتاب «معرفت عدل الهی» ابراز کرد: حکمت‌های شرور متعددند، برخی عام‌اند و همه انسان‌ها را شامل می‌شوند و برخی خاص و ممکن است یک شر واحد برای افراد مختلف حکمت‌های متعددی داشته باشد و حتی بیش از یک حکمت برای یک فرد داشته باشد. انسان عاقل کسی است که از همه این حکمت‌ها استفاده و این شر را به خیرات نامحدود تبدیل کند. این شر یک ظرفیت است. یعنی این شرِ محدود می‌تواند تبدیل به خیر نامحدود و یا شرِ نامحدود تبدیل شود؛ مهم برخورد ماست.

برنجکار با تأکید بر اینکه رسانه‌ها باید سعی کنند این تهدید را به فرصت تبدیل کنند، گفت: ببینید رسانه‌های دشمن چه کار می‌کنند؟ آنها تمام تلاش خود را کردند تا از این شر حداکثر استفاده را برای حمله به اعتقادات مردم، تمسخر اعتقادت آنها و حمله به کشور ایران به عنوان کشوری که پیشگام مبارزه با جبهه استکبار است انجام دهند. اینها با شبهه‌افکنی و سخنان ناحق و شایعات، بیشترین استفاده را از این فضا کردند، گرچه خدا آنها را مفتضح کرد. مثلاً همان اوایل که کرونا در کشور شیوع پیدا کرد و یکی از مسئولان در وزارت بهداشت دچار این بیماری شد، گفتند ببینید چقدر ایران ضعیف است که یکی از مسئولان آن به کرونا دچار شد، اما خداوند کاری کرد که بالاترین مقام اجرایی انگلیس دچار این بیماری شد و آبروی اینها رفت.

شبهات را پاسخ دهیم

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه ما در این زمینه کم‌کاری کردیم، تأکید کرد: در جبهه داخلی باید سعی کنیم به مردم امید بدهیم، آنها را به خدا توجه دهیم. شبهات را پاسخ دهیم. همه ما مسئول هستیم. این روزها بهترین فرصت است که بتوانیم اعتقادات اسلامی را برای مردم بازگو کنیم، چه‌بسا در حالت عادی مردم به این سخنان گوش نمی‌دادند، برخی مسجد نمی‌رفتند. برای پاسخ به شبهات یک دور اصول دین و امامت‌شناسی به آنها بگوییم. مثلاً به مهدویت شبهه می‌کنند و باید در پاسخ به آنها بگوییم این شبهه ناشی از این است که مهدویت را درست متوجه نشده‌ایم یا به دعا شبهه می‌کنند؛ توضیح دهیم که اجابت در روایات چه معانی دارد. از این فرصت استفاده و ایمان مردم را تقویت کنیم.

این مدرس حوزه و دانشگاه اظهار کرد: رسانه‌های خارجی به دنبال تضعیف ایمان مردم هستند. باید با آگاهی‌بخشی و ارجاع مردم به معنویت، ایمان آنها را عمیق‌تر کنیم. از طرف دیگر آنها را مورد هجمه قرار دهیم. کرونا مفاهیم بسیاری را که غربی‌ها القا می‌کردند زیر سؤال برده است. اولاً می‌گفتند دیگر نیازی به دین نداریم و توانسته‌ایم همه مشکلات را با علم حل کنیم. معلوم شد که ما همیشه به دین نیاز داریم. البته به علم نیز نیاز داریم. خداوند فرموده که علم را بجویید و روایت هم داریم که طلب علم بر مسلمان واجب است. اما این سخن به معنای آن نیست که علم جای خدا را می‌گیرد. غرور و تکبری که غربی‌ها داشتند و خود را جای خدا قرار داده بودند، شکست و امروز دچار عجز شده‌اند. اکنون باید از این فرصت استفاده کنیم و آنها را مورد هجمه قرار دهیم.