از گمنامی آیت‌الله مروج در اهواز تا شناخت کامل نزد نجفی‌ها
حجت‌الاسلام والمسلمین حیدری با بیان اینکه تراز علمی آیت‌الله مروج نزد قمی‌ها و نجفی‌ها به مراتب شناخته شده‌تر از اهوازی‌ها بود، به معرفی «هدی الطالب» به عنوان یکی از آثار ایشان که شرحی بر کتاب درسی حوزه‌های علمیه است، پرداخت.
حجت‌الاسلام والمسلمین رضا حیدری، استاد حوزه علمیه خوزستان، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، به مناسبت بازگشایی مراکز علمی به ویژه حوزه علمیه به معرفی یکی از آثار آیت‌الله مروج جزایری پرداخت و اظهار کرد: از جمله کتاب‌های درسی که در مراکز علمی به ویژه در حوزه‌های علمیه و در بعضی از مقاطع دوره‌های تحصیلات تکمیلی رشته‌های فقه و حقوق خوانده می‌شود، کتاب «مکاسب» شیخ اعظم انصاری است.
وی با بیان اینکه شرح‌ها و تعلیقات مختلفی به روش‌های گوناگون بر مکاسب شیخ اعظم نوشته شده است، توضیح داد: برخی از شرح‌ها تعلیقه‌ای و برخی مَزجی است. از جمله شرح‌های خوب مکاسب از سوی یکی از مفاخر استان ما نوشته شده است و آن کتاب «هدی الطالب الی شرح المکاسب» اثر آیت‌الله سیدمحمدجعفر مروج جزایری است.
حیدری ادامه داد: آن‌طور که شارح در مقدمه کتاب بیان می‌کند این کتاب مجموعه درس‌‌های ایشان در نجف است. ظاهراً تدریس‌های ایشان در نجف منجر به نوشتن این کتاب شد. ایشان تاریخ اتمام کار را ساعت 10 روز پنج‌شنبه، 22 جمادی‌الاولی سال 1386 قمری در جوار روضه مقدسه علویه یعنی نجف شرف ثبت کرده‌اند.
وی درباره روش‌شناسی کتاب «هدی الطالب الی شرح المکاسب» افزود: روش مؤلف از نظر لفظی بیان مرجع ضمایر، تعیین فاعل و مفعول و صله و موصول و سایر مواردی است که مخاطب را به فهم متن نزدیک می‌کند. گرچه از نظر محتوایی دفاع از نظرات شیخ اعظم انصاری و رساندن مقصود شیخ، هدف اصلی شارح است، اما به نظر می‌رسد نقد و به چالش کشیدن دیدگاه‌های شیخ و سایر فقیهان و شارحان مکاسب بیشتر وجهه همت شارح بوده است، لذا به خلاف برخی که معتقدند «هدی الطالب الی شرح المکاسب» بر سیاق «منتهی الدرایه»(کتاب اصولی آیت‌الله مروج) است، به نظر می‌رسد این دو با هم متفاوتند.
حیدری در توضیح این مطلب افزود: در «منتهی الدرایه» وجهه همت آیت‌الله مروج تبیین اندیشه‌های آخوند خراسانی است، ولی در «هدی الطالب» نقد و به چالش کشیدن دیدگاه‌های شیخ نیز مورد توجه او است. چون کتاب به روش تعلیقه‌ای است، ابتدا عبارات شیخ انصاری از متن مکاسب بالا آمده و بعد توضیحات شارح در شرح مفاهیم و استدلال‌ها با عدد ذیل آن ذکر شده است.
وی ادامه داد: از جهت نسخه‌شناسی ایشان در ابتدای کتاب بیان می‌کنند که من به نسخه اصلی از مکاسب که به قلم شیخ انصاری باشد دسترسی نداشتم. این مطلب دقت ایشان را نشان می‌دهد. در آن زمان هنوز نسخه‌های مصحح مکاسب نیامده بود و نسخه‌ها بسیار با هم تفاوت داشت. ایشان می‌گوید دیدم چاپ‌های مختلف مکاسب با هم تفاوت دارند، از این رو به سراغ نسخه‌ای رفتم که در اختیار استادم، علامه سیدعلی نوری بود. کتابی که در اختیار علامه نوری بود چاپ ۱۲۸۶ بود. با توجه به اینکه وفات شیخ انصاری ۱۲۸۱ است نسخه‌ای که در دست علامه نوری بوده به زمان مؤلف نزدیک بود و ضمناً علامه نوری گفته بود این نسخه بر اساس نسخه شیخ انصاری مصحح شده است. بنابراین کار آیت‌الله مروج از نظر نسخه‌شناسی کار دقیقی بوده است.
حیدری اظهار کرد: شارح در کتاب می‌نویسد در کلمات شیخ انصاری هم هر جا از سایر کتاب‌ها مطلبی را نقل کرده به مصادر اصلی رجوع کردم و هر جا احیانا اختلاف یا افتادگی در متن بود، تذکر دادم. به این ترتیب آیت‌الله مروج بر دقت کار افزوده است.
وی درباره مجلدات شرح «هدی الطالب الی شرح المکاسب» نیز بیان کرد: این کتاب گرچه در سال 1386 قمری به پایان رسید، اما چاپ آن تقریباً سی سال به تأخیر افتاد؛ یعنی اولین جلد آن در سال 1416 قمری از سوی انتشارات دارالکتاب جزایری چاپ شد و جلد دوم و سوم نیز بعد از آن منتشر شدند. مؤلف در سال 1419 درگذشت و جلد چهارم تا جلد هفتم بعد از وفات ایشان منتشر شد. تا جلد هفتم کتاب، دوسوم مکاسب بیع شرح داده شده است و تا اینجا قلم مؤلف واضح و پررنگ است. بعد از این، کار متوقف می‌شود و چند سال بعد پسر ایشان که خود از علما است جلدهای بعدی را سامان می‌دهد، یادداشت‌های پدر را گرد‌آوری می‌کند و سعی می‌کند آرای خود را که در تکمیل شرح پدر است نیز بنویسد و آنچه خودش الحاق کرده از نوشته‌های پدر متمایز کرده تا رعایت امانت کرده باشد. بنابراین از جلد هشتم به بعد دو متن زیر عبارات مکاسب می‌بینیم. متن اول، شرح سیدمحمد جعفر مروج و متن دوم نوشته‌های سید محمدعلی مروج است. کتاب تا جلد چهارده به پایان می‌رسد و شرح مکاسب تمام می‌شود. جلد چهاردهم «هدی الطالب» در سال 1435 قمری یعنی حدود هفت سال پیش به چاپ رسید. اگر بخواهیم توضیح دقیق‌تری دهیم از اواسط جلد نهم(صفحه 182) بحث مکاسب بیع تمام می‌شود و بحث خیارات شروع می‌شود.
حیدری ادامه داد: چون ناشران مختلفی نسبت به انتشار کتاب اهتمام داشتند اگر در فضای اینترنت جست‌وجو کنیم گاهی این کتاب را هفت جلدی یا شش جلدی، ده جلدی، دوازده جلدی، چهارده جلدی و اخیراً دیدم شانزده جلدی معرفی می‌کنند که این تفاوت به اعتبار مراحل مختلف چاپ کتاب است که بین آن فاصله افتاده است. ذوی‌القربی در سال 1388 آن را منتشر کرد. مرکز الامام الحجه در سال 2019 میلادی و مؤسسه السیده المعصومه(س)، طلیعه نور و مؤسسه‌های دیگر این شرح را چاپ کردند که همین تشتت نشان می‌دهد ما متأسفانه یک مجموعه حفظ تراث منسجمی نداریم و چاپ‌ها متعدد می‌شود و همه ناشران تا به حال از چاپ اول آغاز کرده‌اند.
وی در ادامه درباره تدریس مرحوم مروج گفت: ایشان از سال 1384 قمری تدریس خارج و دروس تخصصی را در نجف شروع کردند. از سال 1391 قمری به دلیل اینکه رژیم بعث نجف را از طلاب و علمای ایرانی خالی کرد، ایشان مجبور به بازگشت شد. در اهواز مقیم شد و بیش از دو دهه در اهواز تدریس کرد و شاگردان زیادی پرورش داد. وفات ایشان در 22 اسفند سال 77 شمسی بود. پیکر ایشان در حرم حضرت معصومه(س) مدفون است.
حیدری با اشاره به تفقد رهبر انقلاب نسبت به آیت‌الله مروج اظهار کرد: در سال 75 که مقام معظم رهبری به اهواز تشریف آوردند، آیت‌الله مروج در مسجد اعظم به دیدار ایشان شتافتند، رهبری ایشان را مورد تفقد قرار دادند و بعد متقابلاً به منزل ایشان رفتند. رهبر انقلاب به مناسبت ارتحال ایشان هم پیام مفصلی صادر کردند. اخیرا هم در حکمی که طی آن آیت‌الله موسوی جزایری را در زعامت حوزه‌های علمیه استان ابقا کردند، نام سه نفر از علمای استان را یاد کردند که آیت‌الله مروج در شمار آنها بود.
حیدری با تصریح به اینکه تراز علمی ایشان نزد قمی‌ها و نجفی‌ها به مراتب شناخته شده‌تر از اهوازی‌ها بود خاطره‌ای از گمنامی ایشان در دوره حیاتشان بیان کرد و گفت: در سال 74 یا 75 قبل از دیدار رهبری با مردم خوزستان، یکی از طلبه‌ها که کتاب «منتهی الدرایه» (شرح کفایه) ایشان را می‌خواند، سر درس به استاد اشکالی می‌کند و از کتاب آیت‌الله مروج نقل می‌کند. او وقتی نقل می‌کند می‌گوید: مرحوم شارح در «منتهی الدرایه» چنین نوشته است ... . استاد در پاسخ طلبه گفت: مرحوم شارح زنده هستند. کافی است از مدرسه خارج شوید، خیابان‌های باغ شیخ را طی کنید، در فلان را بزنید، مرحوم شارح در به رویتان می‌گشاید. این تلخ است. از یک طرف نشان دهنده رفعت قلم ایشان بوده است که قلمشان آن چنان قوی بود که شخص گمان می‌کند ایشان به دوره شیخ انصاری یا آخوند خراسانی نزدیک بوده است، از طرفی هم ناراحت کننده است که ما اَعلام و بزرگان خود را در دوره حیاتشان هم نمی‌شناسیم. از طرفی نشان دهنده دوری این بزرگان از شهرت هم است که برای ما طلبه‌های جوان و تازه‌کار درس است.
انتهای پیام
