تکیه بر پندار و خیال؛ از موانع پیمودن راه موفقیت

به گزارش ایکنا از خوزستان، حجت‌الاسلام‌‌والمسلمین رضا سبط‌الشیخ انصاری، استاد حوزه علمیه در جلسه اخلاقی شب گذشته 17 بهمن‌ماه که در مسجد ساکیان دزفول برگزار شد‏ با اشاره به آیه «لَيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلَا أَمَانِيِّ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ» (نساء‏، 123)، گفت: یکی از عوامل مهم در عدم عبودیت و عدم انجام مسئولیت و پیمودن راه موفقیت، مسأله پندارگرایی یا گمان باطل است و لذا افراد زیادی دانسته یا نادانسته و خواسته یا ناخواسته مبتلای به پندارگرایی می‌شوند و هم از نظر عقیدتی و علمی و هم از نظر عملی در عالم خیال خام خود سیر می‌کنند.

وی به بیان مصادیق پندارگرایان پرداخت و اظهار کرد: خداوند در آیه 104 سوره کهف فرمود: «الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا» خیال آنان این است که علم، سخن و عملشان صحیح و به جا است، در حالی‌که باطل و ناروا است. لذا آیات زیادی در قرآن بر این پندارها و خیال‌ها خط بطلان کشیده است. برای مثال آیه «أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ» (قیامت، 3) درباره مسائل اعتقادی است. آیا انسان گمان می‌کند که ما قادر به معاد جسمانی او نیستیم؟‌ یا «أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى» (قیامت، 36)؛ آیا انسان خیال می‌کند که او را به حال خود رها کرده‌ایم؟ «أَيَحْسَبُ أَنْ لَمْ يَرَهُ أَحَدٌ »(بلد، 7) آیا انسان گمان می‌کند ما شاهد و ناظر بر رفتار و گفتار و نیات او نیستیم؟ «يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ»:؛ کسی که همتش در طول زندگی جمع مال و شمارش آن است، گمان می‌کند ثروتش باعث خلود و نجات او خواهد شد.

این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه این گروه‌ها در قرآن مذمت شده‌اند، اظهار کرد: در بسیاری از این آیات می‌بینیم که همزه انکاری بر سر کلمه «يَحْسَبُ» آمده است؛ یعنی خداوند با این پرسش افرادی را که مبتلای چنین تصوراتی هستند مورد مذمت قرار می‌دهد. از جمله این آیات در ابتدای سوره عنکبوت آمده است: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ»؛ آیا مردم گمان می‌کنند که به صرف ادعا که مؤمن هستند، بسنده می‌کنیم و آنها را مورد آزمایش قرار نمی‌دهیم؟ مردمان قبل از شما هم به شکل‌های مختلف آزمایش شدند. با این امتحانات است که صدق راستگویان و کذب دروغ‌گویان مشخص خواهد شد.

سبط الشیخ انصاری ادامه داد:‌ همچنین در سوره جمعه می‌خوانیم: «قُلْ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ هَادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءُ لِلَّهِ مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ» (جمعه، 6). «زعم» به معنی خیال خام و باطل است. آیه می‌فرماید: اگر فکر می‌کنید اولیا خدا هستید، تمنای مرگ کنید. ولی آنها به سبب کارهایی که انجام داده‌اند، هرگز چنین تمنایی نمی‌کنند.

وی با اشاره به آیه «لَيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلَا أَمَانِيِّ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ» (123 سوره نساء) گفت: «امانی» جمع «امنیه» به معنی آرزو و خیال است. ثواب و عقاب به ادعا و آرزو و تخیل شما نیست. هر کس مرتکب عمل خلافی شود به واسطه همان عمل مجازات خواهد شد. در کتاب تبیان طوسی درباره این آیه چنین آمده است؛ گروهی از مسلمین با اهل کتاب شروع به مفاخرت کردند. اینها گفتند ما از بهترین هدایت برخورداریم و دین ما کامل است و آنها نیز گفتند ما در ایمان بر شما سبقت داریم. به دنبال این، آیه نازل شد و فرمود: فضیلت به تخیلات شما نیست. برخی از مسلمین با توجه به این بخش از آیه «مَنْ يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ» مضطرب شدند و خدمت رسول‌الله(ص) آمدند و گفتند: این آیه به صورت مطلق تهدید کرده است که هر کس مرتکب کار خلافی شود مجازات می‌شود. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: قسم به آنکه جانم به دست اوست، مطلب همان است که نازل شده است. از اثر وضعی اعمال خود غافل نشویم. رسول‌الله(ص) فرمودند: ولی به شما بشارتی بدهم، اینکه گاهی اوقات مجازات یک عمل خطای شما به رفتن خاری در پایتان است. یعنی متناسب با هر خطایی مجازات آن را خواهید دید. البته باب توبه و استغفار باب دیگری است که اگر کسی موفق به آن شد از محبوبین درگاه الهی خواهد شد، اما اینکه هر عمل خلافی یک اثر وضعی دارد و نباید از آن غافل شد اصلی است که باید همواره مد نظر ما باشد.

وی ادامه داد: بنابراین، پندارگرایی و اینکه خود را بی‌دلیل شیعه امیرالمومنین(ع) بدانیم بدون آنکه صفتی از شیعیان را داشته باشیم، چیزی است که قرآن بر آن خط بطلان کشیده است. لذا توجه به این آیات که پندارهای باطل را نفی می‌کنند و نسبت به افرادی که مبتلای به چنین پندارهایی هستند باید همواره مدنظر ما باشد. یکی از نشانه‌های افراد عاقل این است که تکیه‌شان بر عملشان است، اما افراد جاهل بر آمال و خیال‌های خود تکیه می‌کنند.

این استاد حوزه خاطرنشان کرد: در آیات دیگری نیز این مطلب آمده است: «أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئَاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاءً مَحْيَاهُمْ وَمَمَاتُهُمْ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ»: فکر نکنید در پیشگاه خدا کسانی که اهل عمل صالح هستند با کسانی که مطابق میل خود زندگی می‌کنند، یکسان باشند و زندگانی و مرگ آنها مساوی باشد. کسانی که اینگونه تصور می‌کنند‏، چه‌قدر بد فکر می‌کنند. بنابراین یکی از تأکیدات قرآن پرهیز از پندارگرایی و زندگی کردن در عالم خیال است.