عرضه پیام قرآن برای بهبود زندگی در تفسیر علامه کرمی

مرور مختصر تاریخ علمای خوزستان، نشان می‌دهد که این خطه در طول تاریخ مهد علمای بزرگی در حوزه تفسیر قرآن، فقه، اصول و دیگر علوم اسلامی بوده است. نگاهی به این گذشته پربار و درخشان و آشنایی اندک با آثار باقیمانده که برخی از آنها پایه و اساس دروس حوزه و مطالعات دانشگاهی است، ضرورت توجه نخبگان حوزوی و دانشگاهی استان را به این میراث دو چندان می‌کند.

بخشی از این میراث در حوزه تفسیر قرآن کریم است. ایکنای خوزستان، سلسله گفت‌وگوهایی با موضوع تراث تفسیری خوزستان با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا حیدری، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه داشته است که بخش نخست آن با موضوع معرفی تفسیر «التفسیر لکتاب‌الله المنیر» علامه کرمی، تقدیم می‌شود.

حجت‌الاسلام و‌المسلمین حیدری در معرفی این تفسیر گفت: «التفسیر لکتاب‌الله المنیر» اثر علامه کرمی در ۸ جلد تمام، قرآن را به زبان عربی به ترتیب سور و آیات مصحف، تفسیر کرده است. تألیف این کتاب در ۵ ربیع‌الاول ۱۴۰۱ قمری پایان یافته و المطبعه العلمیه در قم آن را در سال ۱۴۰۲ قمری به چاپ رسانده است.

وی اظهار کرد: این اثر ماندگار به قلم آیت‌الله العظمی علامه شیخ محمد کرمی نوشته شده است. او در ۱۳۴۰ قمری برابر ۱۳۰۰ خورشیدی در نجف متولد شد و تا مراحلی در آنجا تحصیل کرد و برای تکمیل تحصیل به قم رفت. پس از وارد شدن به اهواز بیشتر مردم عرب خوزستان از او تقلید می‌کردند. در ۱۴۲۳ قمری برابر سال ۱۳۸۱ شمسی درگذشت و در مدرسه علمیه‌اش در خیابان مجاهدین اهواز تدفین شد. پدران او تا چند پشت عالم دینی بوده‌اند و تبار بیت آنان حویزی (هویزه) است.

حیدری درباره روش این تفسیر گفت: ترتیبی بودن روش این تفسیر مانع از بحث‌های موضوعی به مناسبت آیات نشده است، لذا مفسر از بحث‌های کلامی، اعتقادی، تاریخی و فلسفی طفره نرفته است، مانند بحث جبر و تفویض و اختیار در ذیل آیه ۱۴۸ سوره انعام و آیات وصایت و ولایت و... چنانکه به دلیل تبحرش در فقه از کنار آیات‌الاحکام به سادگی عبور نکرده است؛ مانند آیه ۶ سوره مائده و ۲۴ سوره نساء.

این استاد حوزه با بیان اینکه روش تحلیلی ـ تبیینی به خوبی در کار علامه کرمی هویدا است، افزود: روش اصلی مفسر، بیان پیام آیه‌ها و نکات قابل استفاده برای بهبود زندگی فردی و اجتماعی است، لذا بحث‌های عمیق و پر دامنه لغوی، ادبی و بلاغی در این کتاب جایی ندارند.

وی ادامه داد: مقوله تربیت و رشد اخلاقی با هدف ارتقای زندگی فردی و مقوله‌هایی مانند اداره جامعه و قانون‌گذاری برای بهبود زندگی اجتماعی، نگاه مفسر را به خود معطوف کرده است، چنانکه در بخش خاتمه تفسیر به آن تصریح می‌کند. از ویژگی‌های این تفسیر، دوری از نقل اسرائیلیات و اخبار حاوی نسبت‌های ناروا به انبیا است؛ مانند داستان هاروت و ماروت در آیه ۱۰۲ سوره بقره. اشراف مفسر بر بحث‌های اصولی، او را بر آن داشته است که دغدغه یافتن وجه‌الجمع بین اخبار متعارض با ظهورات آیات را داشته باشد، لذا در مواردی دست به توجیه و تأویل می زند و این یکی از وجوه امتیاز این تفسیر است.

این پژوهشگر اظهار کرد: نام دقیق این کتاب «التفسیر لکتاب‌الله المنیر» است که گاهی با عنوان «المنیر» یا «التفسیر» معرفی می‌شود و نباید با کتاب «التفسیر المنیر» اثر زحیلی که ده سال بعد در دمشق منتشر شد، اشتباه شود.

حیدری ادامه داد: این تفسیر، مشتمل بر مقدمه‌ای در آشنایی با علوم قرآن و خاتمه‌ای در شرح مضامین و اهداف و مقاصد قرآن است. مؤلف در بخش خاتمه برخی اشکالات موجود در اذهان مخاطب، درباره محتوای قرآن را آشکارا نقل و بررسی و نقد می‌کند.

وی در پایان اظهار کرد: نکته قابل توجه، نگاه مترقی مفسر به بحث «دین و مدرنیته» است که در تمام تفسیر مستتر و گاهی بارز است. او در بیانی رسا و بی‌پیرایه، وظیفه انسان عاقل آزاد متدین در مواجهه با مظاهر دنیای مدرن و تمدن غربی در قرن بیستم (قرن تألیف کتاب) را بیان می‌کند.