نوشتن برای زمانه‌ای دیگر / چالش‌های قلم‌ زدن برای کودک و نوجوان

روز ملی ادبیات کودک و نوجوان برابر با 18 تیر است، روزی است که عرصه مغفول ادبیات کودک و نوجوان فرصت خودنمایی پیدا می‌کند. به همین مناسبت در این روز، با یکی از نویسندگان کودک و نوجوان اهواز گفت‌وگو کرده‌ایم. حجت‌الاسلام علی شعیبی نویسنده کتاب‌‌هایی مانند «جایزه‌‌های خدا»، «اصول دین نوجوان»، «مقتل نوجوان»، «بچه‌های خوب، زندگی خوب»، «آبشار اندیشه»، «مراقب جایزه‌هایت باش»، «غواص قهرمان»، «ذوالفقار ایرانی، سردار جهانی» و... است.

حجت‌الاسلام علی شعیبی، طلبه و نویسنده خوزستانی که بیش از ۲۰ عنوان کتاب برای کودکان و نوجوانان نوشته است، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان درباره دغدغه‌های خود در نوشتن برای کودک و نوجوان، گفت: دوره کودکی و نوجوانی، دوره خاصی است. امام صادق(ع) در حدیثی می‌فرمایند نوجوانان خود را دریابید زیرا آنها سریعتر به سمت امور خیر روی می‌آورند. همچنین احادیثی داریم که می‌فرمایند به نوجوانان خود رسیدگی کنید پیش از آنکه منحرفین آنها را گمراه کنند. امام علی(ع) در سخنی قلب یک نوجوان را به یک زمین آماده تشبیه کرده‌اند که هر بذری را می‌پذیرد و حدیثی داریم که یادگیری در کودکی را مانند نقش زدن بر سنگ دانسته است.

وی ادامه داد: ما سالیان زیادی در مساجد اهواز فعالیت می‌کردیم. گروه‌های بسیاری از نوجوانان در مسجد رفت و آمد می‌کردند. خلاء بزرگی که در آن زمان داشتیم این بود که کتابی برای آموزش به این نوجوانان که بتوان به راحتی به آنها آموزش داد، وجود نداشت. کتب آیت‌الله مصباح یزدی، آیت‌الله مکارم و کتاب‌های دیگر بود که معمولا به بچه‌ها آموزش می‌دادند، ولی این کتب برای خود مربیان هم بسیار سنگین بود. از یک طرف نیاز کودک و نوجوان به ادبیات دینی و معارف اهل بیت(ع) و از طرف دیگر خلأ چنین کتاب‌هایی این دغدغه را در من ایجاد کرد.

این نویسنده با اشاره به کتاب خود به نام «اصول دین نوجوان»، گفت: خلأ این کتاب را با تمام وجود احساس می‌کردم، چرا که سالیان سال با نوجوانان سر و کار داشتم‌. کلاس‌های مختلف به خصوص آموزش اعتقادات برای آنها برگزار می‌کردیم و دستمان خالی بود. وقتی نوجوان بودم استاد ما از کتابی به نام «اصول دین برای همه» از آیت‌الله استادی به ما آموزش می‌داد که برای دانشجویانی که در دانشگاه‌های خارج درس می‌خوانند، نوشته شده بود. این کتاب آسان‌ترین کتاب سال‌های نوجوانی ام بود، لذا از قبل این خلأها را احساس کرده و به دنبال این بودم که کتابی نوشته شود که نوجوان خود بتواند آن را بخواند، ثانیاً در یک دوره کوتاه تمام شود و نیاز به استاد نداشته باشد.

این نویسنده کودک و نوجوان با اشاره به موضوعات آثار خود، اظهار کرد: موضوعات کتاب‌هایی که تألیف کرده‌ام، موضوعاتی است که کتابی برای نوجوان درباره آنها وجود نداشت، برای مثال کتابی به نام «مقتل نوجوان» نوشتم که پیش از آن وجود نداشت.

شعیبی درباره روش خود در ارتباط با کودک و نوجوان در آثار خود تصریح کرد: سعی کردم در آثارم، روش غیرمستقیم را انتخاب کنم. «غیرمستقیم» عبارتی است که همه می‌گویند، اما در عمل خیلی جاها کار، مستقیم می‌شود. برای مثال کتاب «اصول دین نوجوان» کاملاً تمثیل محور است، یعنی برای هر موضوع، اول یک نمونه عینی نشان دادم، مثلا در بحث خداشناسی، مثال برج میلاد را زدم، از موبایل و ماشین صحبت کردم. در مثال ماشین گفتم که مواد اولیه آن از کجا به دست می‌آید و سنگ آهن توسط چه کسانی و از کجا استخراج می‌شود، بعد ذوب می‌شود، شکل می‌گیرد تا این که به شکل ماشین در می‌آید و در اختیار راننده قرار می‌گیرد‌‌. از این طریق برهان نظم را ثابت کردم و گفتم مگر می‌شود سنگ‌ها را روی هم گذاشت و از آنها ماشین گرفت؟ یا در مثال برج میلاد گفتیم یازده سال طول کشید تا این ساختمان درست شود. توسط مهندس و کارگر و بنا درست شد. آیا می‌شود سنگ و آجر و سیمان را روی هم ریخت و خودبه‌خود برجی ساخت؟ بعد وارد فضای بدن انسان شدیم و در پایان به این نتیجه رسیدیم که هر نظمی یک ناظم دارد که آن ناظم باید صاحب فکر و عاقل باشد.

نویسنده کتاب «مقتل نوجوان» با بیان اینکه استفاده از تمثیل و داستان باعث می‌شود ارتباط با متن آسان‌تر شکل بگیرد، افزود: تلاش می‌کنم در کتاب‌ها از مثال‌های ساده و دم دستی استفاده کنم، مثلاً در کتاب «اصول دین نوجوان» جسم نبودن خدا را با یک مثال فوتبالی برای بچه‌ها روشن کردم. سؤالی مطرح کردم که آیا بزرگی مسی و رونالدو در فوتبال به جسم آنهاست یا تکنیکشان؟ پاسخ دادیم همینطور که بزرگی این دو فوتبالیست به جسم‌شان نیست، بزرگی خدا هم به جسم نیست، به قدرت و اوصاف خداست. این کتاب مورد استقبال قرار گرفت و در مدت کمی، پنج بار تجدید چاپ شد.

وی ادامه داد: سعی کردم از داستان‌هایی استفاده کنم که به درد نوجوان بخورد و چیزهایی که باعث تحیر ذهن نوجوان بشود، حذف و از روایات آسان و معتبر استفاده کنم. کتاب «آبشار اندیشه» آموزش فلسفه برای نوجوان است. روش این کتاب، استفاده از سؤال است. بنابراین بیشتر از روش تمثیل و ایجاد سؤال در ذهن کودک و نوجوان استفاده می‌کنم تا تعامل صورت گیرد و ارتباط یک طرفه نباشد. کتاب «آبشار اندیشه‌ها» هم طی سه ماه، پنج بار تجدید چاپ شد و از آن استقبال خوبی شد. این نشان می‌دهد در این زمینه کمتر کار کرده‌ایم‌.

این طلبه نویسنده درباره بازخوردهایی که از آثار خود دریافت کرده است، گفت: بنده ۵ سال در قم بودم، اما پیش از آن در اهواز، سالیان سال در مسجد و مدرسه ارتباط مستقیم با بچه‌ها داشتم و از برکت این ارتباط، یک تجربه زیسته به دست آوردم. برای همین متن‌هایی که می‌نوشتم به جان و دل بچه‌ها رسوخ می‌کرد. برخی به بنده می‌گفتند شما که روانشناسی نخوانده‌ای چطور برای نوجوان می‌نویسی؟ می‌گفتم درست است که روانشناسی را به‌صورت دانشگاهی نیاموخته‌ایم، ولی سال‌ها مستقیم با بچه‌ها در ارتباط بودیم، غصه‌ها و شادی‌های آنها را می دیدیم، با هم بازی می‌کردیم. نباید این تجربه را دست کم گرفت.

شعیبی ادامه داد: بیشتر بازخوردهای مثبت را از جانب بزرگ‌ترها دیدم. استقبال بچه‌ها را هم دیده‌ام. کودکی را می‌شناسم که زیر ۱۰ سال است و یکی از کتاب‌های بنده را چهار یا پنج بار خوانده است. معمولاً نویسندگان بعد از چاپ، اثر خود را نمی‌خوانند، اما توجه این کودک باعث شد برگردم و کتاب را دوباره بخوانم. مخاطب آثار بنده به‌صورت کلی مقاطع سنی ۱۰ تا ۱۶ سال هستند، ولی به‌صورت غیر رسمی کودکان زیر ۱۰ سال نیز کتاب‌ها را می‌خوانند.

این نویسنده درباره چالش‌های نوشتن برای کودک و نوجوان، تصریح کرد: یک نکته که انسان نباید فراموش کند و مراقب باشد، این است که بچه‌هایی که برای آنها می‌نویسیم، بچه‌های زمانه خودشان هستند. نوجوانی من با نوجوانی بچه‌های امروز متفاوت است. یکی از بزرگترین چالش‌ها در زمینه نویسندگی برای کودک و نوجوان این است که این بچه‌ها، بچه‌های زمانه ما نیستند و نوشتن برای آنها مستلزم آن است که همیشه با آنها در ارتباط باشیم. یکی از دلایلی که همچنان در مساجد فعالیت می‌کنم همین است که بدانم نوجوان‌ها چه نیازهایی دارند‌. این ارتباط نباید قطع شود، یعنی شما برای هر سنی که می‌نویسید باید همیشه با آن گروه سنی در ارتباط باشید.

وی ادامه داد: یک چالش دیگر به نوع سبک زندگی خانواده کودک برمی‌گردد. برخی خانواده‌ها ممکن است اجازه ندهند فرزندان آنها کتب مذهبی بخوانند. خانواده می‌تواند کودک خود را به سمت این آثار سوق دهد.

این نویسنده درباره اثر جدید خود گفت: کتاب جدیدی که مشغول نوشتن آن هستم «من یک جنتلمن هستم» نام دارد. این کتاب در مورد یک انسان باشخصیت و سالم است. عنوان کتاب اشاره مستقیمی به مذهب ندارد، ولی در هر داستان یک نفر را به عنوان الگو برای هر موضوع معرفی می‌کند و از او داستان ذکر می‌شود و آن شخص حضرت رسول الله(ص) هستند.

شعیبی در پایان با بیان اینکه هر روز مشغول نوشتن هستم، تصریح کرد: متأسفانه در اهواز، طلاب کمتر به سمت این عرصه رفته‌اند. این عرصه مغفول مانده است و لازم است برای آن وقت گذاشت. توصیه‌ام به طلبه‌ها و دانشجویان مذهبی این است که به این عرصه بیشتر توجه کنند. کتاب مونس تنهایی انسان است و وقتی چیزی، مونس تنهایی انسان شد، اثرگذاری بالایی خواهد داشت.