معرفی «منتهی الدرایة في توضيح الكفاية» آیت‌الله مروج و روش‌شناسی آن
حجت‌الاسلام‌والمسلمین حیدری، به مناسبت بازگشایی مراکز حوزه علمیه به معرفی کتاب «منتهی الدرایة في توضيح الكفاية» آیت‌الله مروج و روش‌شناسی آن پرداخت.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضا حیدری، استاد حوزه علمیه خوزستان، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، به مناسبت بازگشایی مراکز حوزه علمیه به معرفی یکی از آثار آیت‌الله مروج جزایری پرداخت و گفت: از جمله کتاب‌های درسی که در مراکز علمی به ویژه در حوزه‌های علمیه و در بعضی از مقاطع دوره‌های تحصیلات تکمیلی رشته‌های مرتبط با اصول فقه در دانشگاه‌ها خوانده می‌شود، کتاب «کفایة الاُصول» اثر شیخ محمد كاظم خراسانی (متوفای ۱۳۲۹ق) معروف به «آخوند خراسانی» است.
وی با بیان اینکه شرح‌ها و تعلیقات مختلفی به روش‌های گوناگون بر «کفایه» نوشته شده است، توضیح داد: برخی از شرح‌ها، تعلیقه‌ای و برخی مَزجی است. يكی از شرح‌های خوب کفایه از سوی یکی از مفاخر استان ما نوشته شده است و آن کتاب «منتهی الدرایة في توضيح الكفاية» اثر آیت‌الله سیدمحمدجعفر مروج جزایری است.
حیدری ادامه داد: این اثر، شرح و تعلیقه‌ای بر تمام کفایه است و شارح در خاتمه کتاب، تاریخ اتمام اثر را ساعت ۵:۳۰ روز ۶ رجب ۱۳۶۲ قمری در نجف اشرف ثبت کرده است و ظاهرا در آن دوران به تدریس کفایه در نجف اشتغال داشته است. بر اساس آنچه از مقدمه شارح بر می‌آید اولین بار در سال ۱۳۸۸ه.ق یعنی ۲۶ سال پس از تألیف، در نجف در ۸ جلد (و به قولی ۶ جلد) به چاپ رسيده و مورد استقبال واقع شده است. پس از آنكه مؤلف به شهر قم مهاجرت کردند، اين كتاب، در سال ۱۴۱۲ ه.ق، توسط انتشارات دارالكتاب در قم تجديد چاپ شده و با اقبال فضلا و مدرسین مواجه شد لذا از آن تاریخ چندين بار توسط ناشرهای مختلف در مجموعه ۸ جلدی یا ۱۰ جلدی با الحاق دو رساله چاپ و منتشر شده است.
وی درباره روش‌شناسی کتاب «منتهی الدرایة»، افزود: روش مؤلف از نظر لفظی؛ بیان مرجع ضمایر، تعیین فاعل و مفعول و صله و موصول و سایر مواردی است که مخاطب را به فهم متن کفایه نزدیک می‌کند. از نظر محتوایی؛ دفاع از اندیشه‌‌ها و آرا آخوند خراسانی و رساندن مقصود ماتن، به عنوان هدف اصلی شارح، هويدا است. به نظر می‌رسد نقد و به چالش‌کشیدن دیدگاه‌های صاحب کفایه و سایر اصولیون و شارحان کفایه وجهه همت شارح نبوده است، لذا بر خلاف برخی که معتقدند «هدی الطالب الی شرح المکاسب» اثر فقهی مرحوم مروج و «منتهی الدرایه» اثر اصولی او بر یک سیاق هستند، به نظر می‌رسد که این دو از این حیث با هم متفاوت‌اند.
حیدری در توضیح این مطلب افزود: در «منتهی الدرایه» وجهه همت آیت‌الله مروج تبیین اندیشه‌های آخوند خراسانی است، ولی در «هدی الطالب الی شرح المکاسب» نقد و به چالش کشیدن دیدگاه‌های شیخ انصاری نیز مورد توجه او است. اینجانب از سال ۱۳۸۰ منتهی الدرایه را مطالعه و از آن استفاده می‌کنم و با تجربه ده سال تدریس کفایه و مراجعه به شروح و تعلیقه‌ها و حاشیه‌های متعدد، منتهی الدرایة را وفادارترین شرح نسبت به غرض و مراد کفایه می‌دانم چون شارح، متن را میدانی برای تاخت و تاز علمی خود و تاری برای بافتن پود آرا خود قرار نداده است و از این جهت در نقطه مقابل نهایه الدرایة اثر مرحوم اصفهانی (شيخ محمد حسین اصفهانی غروی، مشهور به کمپانی متوفای۱۳۶۱ ه.ق) است.
حیدری در ادامه روش‌شناسی کتاب افزود: از آنجا که کتاب به روش تعلیقه‌ای نوشته شده است، ابتدا عبارت محقق خراسانی را از متن کفایة‌الاصول ذکر می‌کند و آنگاه توضیحات خود را در شرح مفاهیم و استدلالات با عدد در ذیل می‌آورد. در مرحله سوم مطالبی که فراتر از توضیح متن است و عمدتاً اقوال علمای پیشین همراه با نقد و تحلیل و نیز آرا و دیدگاه‌های خود اوست را با علامت ستاره (*) می‌نگارد و در موارد نادر، حواشی آخوند بر کفایه را با علامت ضربدر (×) می‌آورد.
این مدرس کفایه افزود: شارح به نسخه‌های متعدد متن کفایه دسترسی و توجه داشته است و گاهی به بررسی نسخه‌های گوناگون می‌پردازد هر چند به نسخه شیخ عبدالحسین رشتی از تلامذه صاحب کفایه، عنایت بیشتری داشته است.
حیدری درباره زندگانی آیت‌الله‌العظمی سید محمد جعفر جزایری مروج، گفت: ایشان در شوشتر متولد شد و دانش آموخته نجف نزد علمایی مانند؛ آقا ضیاء الدین عراقی؛ سید ابوالحسن اصفهانی، سید محمود شاهرودی، سید محسن حکیم بوده است و از سال ۱۳۵۰ تا جنگ تحمیلی در اهواز به تربیت شاگرد در سطوح عالی پرداخته و چندسالی در قم اقامت داشته و دوباره به اهواز مراجعت داشته است. این عالم بزرگ خوزستانی با نود و چند سال سن در ۲۲ اسفند ۱۳۷۷ ه.ش (۲۵ ذى القعده ۱۴۱۹ ه.ق) دار فانی را وداع گفت و پیکر مطهرش در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام به خاک سپرده شد.
حیدری با اشاره به تفقد رهبر انقلاب نسبت به آیت‌الله مروج اظهار کرد: در سال ۷۵ که مقام معظم رهبری به اهواز تشریف آوردند، آیت‌الله مروج در مسجد اعظم به دیدار ایشان شتافتند، رهبری ایشان را مورد تفقد قرار دادند و بعد متقابلاً برای بازدید برنامه خصوصی را ترتیب دادند. رهبر معظم انقلاب به مناسبت ارتحال ایشان هم پیام مفصلی صادر کردند. اخیرا هم در حکمی که طی آن آیت‌الله موسوی جزایری را در زعامت حوزه‌های علمیه استان ابقا کردند، سه نفر از علمای استان را یاد کردند که آیت‌الله مروج در شمار آنها بود.
حیدری با تصریح به اینکه تراز علمی ایشان نزد قمی‌ها و نجفی‌ها به مراتب شناخته شده‌تر از اهوازی‌ها بود گزارشی از گمنامی ایشان در دوره حیاتشان بیان کرد و گفت: در سال ۷۴ یا ۷۵ قبل از دیدار رهبری با مردم خوزستان، یکی از طلبه‌ها که کتاب «منتهی الدرایه» ایشان را می‌خواند، سر درس به استاد اشکالی می‌کند و از شرح کفایه آیت‌الله مروج نقل می‌کند. او وقتی نقل می‌کند می‌گوید: مرحوم شارح در «منتهی الدرایه» چنین نوشته است ... . استاد در پاسخ طلبه گفت: مرحوم شارح زنده هستند!. کافی است از مدرسه خارج شوید، خیابان‌های باغ شیخ را طی کنید، در فلان را بزنید، مرحوم شارح در به رویتان می‌گشاید. این تلخ است. از یک طرف نشان‌دهنده رفعت قلم ایشان بوده است که قلمشان آن چنان قوی بود که شخص، ایشان را به دوره شیخ انصاری یا آخوند خراسانی نزدیک می‌دیده است، از طرفی هم ناراحت‌کننده است که ما اَعلام و بزرگان خود را در دوره حیاتشان هم نمی‌شناسیم. از طرفی نشان‌دهنده دوری این بزرگان از شهرت هم است که برای ما طلبه‌های جوان و تازه‌کار درس است.
انتهای پیام
