یاران و راویان خوزستانی امام عسکری(ع)

به گزارش ایکنا از خوزستان، حجت‌الاسلام‌والمسلمین امرالله شجاعی‌راد، محقق و استاد حوزه و دانشگاه به مناسبت سالروز میلاد امام حسن عسکری(ع)، یادداشتی با موضوع معرفی یاران و راویان خوزستانی امام عسکری(ع) در اختیار ایکنا قرار داد که در ادامه می‌خوانید:

خوزستان و به ویژه شهراهواز از مناطق تاریخی و شیعه‌نشین کهن  ایران است. پیشینه تشیع در این شهر به قرن نخست قمری و مهاجرت قبایل شیعی مانند قبیله عبدالقیس و بنی‌اسد از عراق به آن برمی‌گردد.

عبدالله بن عباس( 68 ق)، از سوی امام علی(ع)، والی بصره و نواحی شرقی، از جمله اهواز بود و همچنین رفاعة بن شداد(66 ق)، قاضی منصوب امام علی(ع) در این شهر بود. نجاشی حاکم اهواز نیز در زمان امام صادق از شیعیان است. امامان شیعه دارای مکاتباتی با اهالی اهواز بوده‌اند.

وجود وکلای امامان معصوم(ع) در این شهر و عبور امام رضا(ع) از آن در سفر به مرو، حضور در شهرهای استان خوزستان و اقامت یک ماهه ایشان در اهواز که بیشترین مدت اقامت حضرت در شهرهای در مسیر راه حضرت بود، بر اهمیت این خطه افزوده است. خاندان‌های شیعی معروفی مانند خاندان پر برکت آل‌مهزیار و آل‌حضینی اهوازی در آن ساکن بوده‌اند که محدثان بی‌شماری از آنها برخاسته است.

همچنین حکومت‌های شیعی چون آل برید  و مشعشیان در این منطقه حکمرانی کردند.

مکتب حدیثی اهواز در کنار حوزه‌های علمی کوفه و قم از نخستین حوزه‌ها و پررونق‌ترین آنان در قرون نخستین دانسته‌ شده است.

رفت‌وآمد بین علمای این شهر با قم و کوفه و مراودات علمی بین آنها، همچون آل مهزیار و خاندان اشعری و اعتماد مشایخ قمی در نقل احادیث به آنها از شواهد وجود چنین حوزه علمیه‌ای بوده است.

همچنین در روایات‏، دیدار گروهی از مردم اهواز با امام حسن عسکری(ع) گزارش شده است که این خود حاکی از عمق نفوذ تشیع در میان اهوازی‌ها است که در آن روزگار و در آن شرایط به شکل گروهی به دیدن امام عسکری(ع) شتافته‌اند و امام نیز معجزه‌ای را به آنان نشان می‌دهد.

امام حسن عسکری(ع) (۲۳۲-۲۶۰ق) یازدهمین امام شیعیان اثناعشری است که به مدت شش سال امامت را بر عهده داشت.  مشهورترین لقب وی، عسکری است و دلیل چنین نامگذاری به اقامت اجباری ایشان در سامرا برمی‌گردد. ایشان در سامرا تحت مراقبت حکومت عباسی قرار داشتند و برای فعالیت‌هایشان با محدودیت زیادی روبه‌رو بودند.

حفظ جان شیعه از جمله مسائلی بود که امام حسن عسکری(ع) با مدیریت سازمان وکالت در بلاد مختلف شیعیان، آن را راهبری می‌کردند. امام عسکری(ع) و پدر بزرگوارشان امام هادی(ع) به دلیل شرایط و فضایی که در آن زمان ایجاد شده بود و امکان حضور عادی در بین مردم را نداشتند، دوران غیبت را به شیعه تعلیم دادند. یکی از پیش‌بینی‌های مختلف آنان در غیبت امام، بحث سازمان وکالت بود؛ یعنی ارجاع امور به کسانی که خبیر به امورند.

شیعه این دوران تمرینی را طی کرد تا بتواند بدون حضور امام، وظایف و تکالیف خود را در مقوله‌ اعتقاد و عمل انجام بدهد.

وکلای شیعی خوزستانی ائمه(ع) نقش بسزایی در این سازمان گسترده وکالت ایفا کرده‌اند.  در رجال شیخ طوسی از ۱۰۴ نفر به عنوان اصحاب امام عسکری(ع) یاد شده است.

علامه باقر شریف قرشی در کتاب «حیاة الامام الحسن العسکری(ع)»، ۱۰۶ تن را یاد کرده‌اند و محقق ارجمند شیخ عزیزالله عطاردی در مسند الامام العسکری(ع) ۱۴۹ تن را با عنوان اصحاب امام یازدهم شیعیان معرفی کرده‌اند.

یاران و راویان خوزستانی امام عسکری (ع)

۱- ابراهیم بن مهزیار اهوازی؛ ابو اسحاق:

محدث و برادر محدث بزرگ شیعه علی بن مهزیار است. وی از اصحاب امام جواد و امام هادی و امام حسن عسکری(ع) شمرده شده است. سیدبن طاووس وی را از ابواب و وکلای مشهور شیعه می‌شمارد که شیعه اختلافی در وی ندارند.

وی همچنین در سند بیش از 500 روایت قرار دارد. ایشان صاحب کتاب «البشارات» است. محمد بن عبدالجبار کتابش را روایت کرده است و شیخ نجاشی کتاب وی را با چهار واسطه معرفی کرده است.

همچنین وی سه مکاتبه با امام حسن عسکری(ع) در موضوع لباس نمازگزار و نیابت حج دارد که امام پاسخ گفته است.

۲- داود بن قاسم بن اسحاق «ابوهاشم جعفری»(361 ق)

وی گرچه اهوازی نیست اما در اهواز به خدمت امام رضا(ع) رسیده است. او از اصحاب چهارتن از امامان، امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام عسکری(ع)بوده که از زمان غیبت صغرای امام زمان نیز وکالت ایشان را برای مدتی در اختیار داشته است. وی ساکن بغداد بوده و در سفر امام رضا(ع) از مدینه به مرو به  شهر ایذه (ایذج)رفته و از آنجا به اهواز آمده و به دیدار امام نائل می‌شود.

۳- علی بن محمد تستری، از اصحاب امام حسن عسکری(ع)

۴-  علی بن محمد الصیمری از اصحاب و راویان صاحب مکاتبه با امام حسن عسکری(ع): شیخ طوسی وی را در شمار اصحاب امام حسن عسکری برشمرده است. وی روایتی را از امام حسن عسکری نقل کرده است.

۵- علی بن مهزیار اهوازی،  از اصحاب امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام حسن عسکری(ع): از بزرگترین محدثین شیعه و صاحب جلالت قدر در نزد ائمه(ع) و بزرگان شیعه. وی در دورق بدنیا آمد.

گفته شده که پدرش نصرانی بوده و بعد مسلمان شد و خود ایشان هم در کودکی اسلام آورد. وی از جمله اصحاب و راویان و وکلا و خواص امام کاظم، امام رضا، امام جواد، امام هادی وامام حسن عسکری(ع) و مورد وثوق آنان بوده است. بعضی نیز تشرف وی به خدمت امام زمان(ع) را نقل کرده‌اند که محققان آن را بر پسر برادر ایشان علی بن ابراهیم بن مهزیار حمل کرده‌اند.

وی دارای 33 کتاب بوده که برادرش ابراهیم و حفیدش محمد بن حسن بن علی بن مهزیارآن را نقل کرده‌اند. دو فرزند از وی می‌شناسیم؛ یکی حسن که پدر محمد بن حسن بن علی(راوی کتابهایش) است و فرزند دیگرش محمد که او را از جمله سفرا و اصحاب امام هادی(ع) و ثقه دانسته‌اند.

ابراهیم و داود و اسماعیل از برادران وی و از محدثین شیعه بوده‌اند. وی در اسناد 4037 روایت در کتب حدیثی شیعه واقع شده است و از جماعت کثیری روایت کرده است که عبارتند از: امام کاظم، امام رضا و امام جواد(ع) و همچنین از بزرگان حدیث شیعه روایت کرده است. جماعت بسیاری از محدثین شیعه از وی روایت کرده‌اند.

علی بن مهزیار یکی از پر مکاتبه‌ترین راویان حدیث شیعه است. حدود بیست مکاتبه از این محدث بزرگ ثبت شده است. وی با امامانی چون امام رضا، امام جواد و امام هادی(ع) در موضوعاتی مانند نماز و حج و خمس و صوم و زکات فطره و وصیت و استخاره و زلزله اهواز و زمان فرج مکاتبه داشته است.

۶- عمرو اهوازی، از اصحاب و راویان از امام حسن عسکری(ع):

محدثی گرانقدر که امام حسن عسکری (ع) فرزندشان حضرت مهدی (ع) را به وی نشان داده‌اند و فرمودند:

« هَذَا صَاحِبُکُمْ مِنْ بَعْدِی ». به نظر می‌رسد وی از اصحاب خاص امام حسن عسکری(ع) بوده باشد.

۷- محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی، از محدثین بزرگ شیعه و از اصحاب و امناء امام حسن عسکری(ع) و از سفرای امام زمان(ع):

وی بعد از پدرش ابراهیم بن مهزیار اهوازی از طرف امام زمان(ع) جانشین پدر در امور وکالت شد. وی همچنین از روایان از امام هادی(ع) است. او روایتی در باب نماز از امام هادی (ع) نقل کرده است. در توقیع شریف، امام زمان (ع) به ایشان فرمودند: «قد اقمناک مقام ابیک فاحمد الله».

۸-محمد بن عیسی بن زیاد قیسی شوشتری

وی یکی از مشایخ شیعه است که با امام معصوم مکاتبه کرده و توقیعی در جواب وی صادر شده است. وی از معمّر بن خلاد بغدادی که از راویان از امام رضا(ع) است، روایت کرده است. وی جدّ مادری محمد بن جعفر رزازمی است که از محمد بن عیسی روایت کرده است.

صاحب قاموس الرجال(علامه شوشتری) احتمال می‌دهد که وی همان محمد بن علی تستری از اصحاب امام حسن عسکری(ع) باشد.

و در پایان از یکی دیگر از راویان امام عسکری(ع) البته با یک واسطه یاد خواهیم کرد:

حسین بن احمد بن الفضل اهوازی: محدث و امام جمعه در اهواز. نامی از وی در کتب رجالی شیعی به میان نیامده است. از وی به عنوان «امام جامع اهواز» نام برده‌اند.

گرچه او راوی بلافصل از امام عسکری(ع) نیست، اما با یک واسطه از امام عسکری(ع) و با دو واسطه از امام جواد(ع) نقل کرده است.

شیخ صدوق در کتاب «عیون اخبار الرضا(ع)» به سندش روایتی را از امام حسن عسکری(ع) از آباء طاهرینش نقل می‌کند. در این حدیث که وصیت پیامبر(ص) به امام علی و حسنین(ع) است تاکید شده که اولوالامر وارد شده در قرآن حضرت علی(ع) و اولاد ایشان هستند.

 در این طریق وی ازبکر بن احمد بن محمد بن ابراهیم قصری(غلام الخلیل المحلمی) از امام حسن عسکری(ع) نقل کرده است و محمد بن احمد بن حسین بن یوسف نیز از وی روایت کرده است. چنانچه در روایت دیگر وی از احمد بن محمد بن ابراهیم قصری مذکور و او از حسین بن علی بن محمد التقی الجواد نقل کرده است.

برخی از منابع این نوشتار:

رجال الشیخ طوسی، ص ۳۹۷ ؛ حیاة الامام الحسن العسکری(ع)،  ص۱۶۵-۲۰۸ ؛ مسند الامام العسکری(ع)، ص۲۹۱ ؛ کشف الغمة في معرفة الأئمة، ج ۲، ص ۹۳۰؛ اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۱۹۲، مقاله «مناسبات فکری دو حوزه علمی تشیع قم و اهواز در قرن‌های دوم و سوم هجری» محمدرضا هدایت پناه و قاسم خانجانی؛ مجله تاریخ اسلام؛ سال هفدهم؛ زمستان 1395 شماره 4 (پیاپی 68).