جعفر طیار؛ هاشمی محض با ویژگی‌های خاص
جمادی الاول، ماه شهادت یکی از بزرگترین مجاهدان و پیشگامان ایمان و اسلام و سیدالشهدای زمان خود یعنی جعفر بن ابی‌طالب(ع) است، در نوشتار زیر نکاتی درباره زندگانی و ویژگی‌های او را بازخوانی می‌کنیم.
به مناسبت ایام شهادت جعفر بن ابی طالب(ع)، حجت‌الاسلام والمسلمین امرالله شجاعی‌راد، استاد و پژوهشگر حوزوی یادداشت زیر را در اختیار ایکنای خوزستان قرار داده است که تقدیم مخاطبان می‌شود.
جعفر در لغت به معنی «نهر» است. در این مجال و در آستانه سالگرد شهادت سیدالشهدای مقاومت سرلشکر حاج قاسم سلیمانی و به منظور پاسداشت مقام شهید و شهادت، به بررسی زندگی این مجاهد و مهاجر شهید یعنی جعفر طیار(ع) می‌پردازیم.
1. وی پس از طالب و عقیل، سومین فرزند پسر ابوطالب بود که تحت کفالت عمویش حمزه بزرگ شد. پس از آن که ابوطالب دچار فقر و تنگدستی شد، برادرش حمزه و بنابر قولی برادر دیگرش عباس بن عبدالمطلب، کفالت جعفر را برعهده گرفت و تا زمانی که جعفر مسلمان شد و مستغنی گردید در خانه عمویش زندگی می‌کرد.
2. هاشمی محض با ویژگی‌های خاص
جعفر جزء اولین هاشمی‌های محض است که پدر و مادر وی هر دو هاشمی هستند. مورخان، جعفر بن ابی‌طالب را مردی خطیب، سخاوتمند، شجاع و عارف و فردی بردبار و متواضع شمرده‌اند. جعفر بن ابی‌طالب، دارای مقامی بزرگ، سید شهیدان و مجاهدان است. وی را به خاطر داشتن فرزندی به نام عبدالله، ابوعبدالله می‌خواندند.
از دیگر کنیه‌های جعفر «ابوالمساکین» بود. وی به دلیل ملازمت فقرا و مساکین و احسان به آنان به این نام شهرت یافت. همچنین به «طیار» و «ذوالجناحین» مشهور است که پس از شهادت و از دست‌دادن دو دستش به آن ملقب شد.
3. برادر رضاعی پیامبر(ص) و عمویش حمزه(ع)
جعفر حدوداً در سال بیستم عام‌الفیل یعنی بیست سال پیش از بعثت رسول خدا(ص) متولد شد. «ثوبیه» کنیز ابولهب، به جعفر در کودکی شیر داد که همین ثوبیه به رسول خدا(ص) و حمزة بن عبدالمطلب نیز شیر داده بود و جعفر از این طریق برادر رضاعی حضرت پیامبر(ص) و حضرت حمزه سیدالشهدا(ع) به شمار می‌رفت.
4. باجناق پیامبر(ص)
عمیس ده دختر داشت. یکی از آنان اسماء است که در ابتدا همسر جعفر بن ابی طالب بوده و بعد همسر ابوبکر شد و پس از آن همسر حضرت امیرالمؤمنین(ع) شد. خواهر دیگر وی میمونه همسر پیامبر(ص) بود. خواهر دیگرش، ام‌فضل همسر عباس عموی پیغمبر(ص) است و خواهر دیگرشان سلما زن حمزه سیدالشهدا است. بنابراین، این چهار نفر با هم باجناق می‌شوند: جعفر بن ابی طالب، پیامبر(ص)، عباس عموی پیامبر و حمزه سیدالشهدا.
5. دوری از گناهان در جاهلیت
از جمله ویژگی‌های برتر او در عصر جاهلیت این بود که او از آلودگی‌های دوران جاهلی برکنار بود و بنا بر روایتی که صدوق و دیگران نقل کرده‌اند، جعفر از چهار کار پرهیز می‌کرد: شراب، دروغ، زنا و عبادت بت‌ها.
6. پیشگامی در ایمان و اسلام
درباره پذیرش اسلام از سوی جعفر، همه اخبار بر پیشگامی وی در این زمینه تأکید دارند. هنگامی که رسول خدا(ص) به رسالت مبعوث شد، جعفر که حدوداً 20 ساله بود و آشنایی کاملی از پسر عموی خود، رسول خدا(ص) داشت به زودی اسلام را پذیرفت و بنا بر برخی اخبار، وی سومین مرد مسلمان بود که با پیامبر(ص) به جماعت نماز می‌گزارد.
7. ذو هجرتین
هجرت به حبشه از مهم‌ترین مراحل زندگانی جعفر به شمار می‌رود. رسول خدا (ص) تصمیم به هجرت گروهی از مسلمانان به حبشه را گرفتند، جعفر که ریاست مهاجران را به عهده داشت به همراه همسرش اسماء بنت عمیس راهی سرزمین حبشه شد.
وی با فصاحت و بلاغت و ادله محکم در مناظره با عمروعاص فرستاده قریش در برابر پادشاه حبشه به پیروزی رسید. در این هجرت، نجاشی پادشاه حبشه توسط جعفر طیار(ع) اسلام آورد. جعفر و یاران وی، پس از پانزده سال دوری از رسول خدا (ص) در سال هفتم هجرت و همزمان با فتح خیبر، به تقاضای رسول خدا(ص) از حبشه به مدینه بازگشتند. او با مسلمانان باقی‌مانده در حبشه و همچنین جماعتی از حبشیان که اسلام را پذیرفته بودند، نزد رسول خدا(ص) آمدند. رسول خدا (ص) بسیار شادمان شد، سجده شکر کرد و میان دو چشم جعفر را بوسید و فرمود: نمی‌دانم به گشودن خیبر خوشحال‌تر باشم یا به بازگشت جعفر.
8. رسول خدا(ص) برای جعفر در کنار مسجد، زمینی برای ساختن بنا مشخص کرد و علی‌رغم حضور نداشتن جعفر در فتح خیبر، از سهام خیبر برای وی سالانه 50 پیمانه خرما معین کرد.
9. هدیه ویژه به جعفر(نماز جعفر طیار)؛ اکسیر اعظم
پیامبر اکرم(ص) بعد از فتح خیبر به عنوان هدیه، نمازی را به جعفر دادند و سپس این نماز را به او آموختند و فرمودند: «اگر توانستى این نماز را هر روز و اگر نتوانستى هر هفته و اگر نتوانستى هر ماه و اگر نتوانستى هر سال و اگر نتوانستى در عمر خود یک بار این نماز را بخوان. اگر این نماز را خواندى، خداوند گناهان بزرگ و کوچک، قدیم و جدید و گناه عمدى و اشتباهى تو را مىبخشد.» ائمه معصومین(ع) بسیار به این نماز مقید بودند.
10. ذی‌القعده سال هفتم و یک سال پس از صلح حدیبیه، جعفر در عمرة‌القضا همراه رسول خدا(ص) حضور داشت. رسول خدا(ص) در این سفر پیش از ورود به مکه، جعفر را به مکه فرستاد. در همین سفر، عماره، دختر حمزه عموی رسول خدا(ص) در مکه بدون سرپرست بود که امام علی(ع)، جعفر و زید بن حارثه برای نگهداری وی پیشگام شدند و در این زمینه میان ایشان اختلاف پیش آمد. رسول خدا(ص) به ماندن دختر نزد جعفر به دلیل اینکه اسماء بنت عمیس خاله وی بود (مادر او دختر سلمی بنت عمیس بود) حکم کرد. جعفر برای تشکر از رسول خدا(ص) بر روی یک پا، جست و خیز کنان به سوی رسول خدا(ص) رفت و گفت این رفتاری است که حبشیان در احترام به پادشاهانشان انجام می‌دهند. رسول خدا (ص) که قدردان اقدامات نجاشی در پذیرایی از مسلمانان بود، هنگامی که لباس حریری به او هدیه شد، آن را به جعفر داد تا برای نجاشی بفرستد.
11. علاقه امیرالمؤمنین علی(ع) به جعفر
ارادت و علاقه حضرت علی(ع) به برادرش جعفر بن ابی طالب تا جایی بود که هیچ‌گاه درخواستی از درخواست‌های عبدالله بن جعفر را چنانچه حضرت را به جان جعفر قسم می‌داد رد نمی‌کرد.
12. غزوه موته و شهادت جعفر طیار( سید شهیدان)
جعفر در جنگ موته در جمادی‌الاول سال هشتم هجری به شهادت رسید. وی اولین شهید از فرزندان ابوطالب بود. پس از شهادت زید، جعفر پرچم را در دست گرفت و شروع به جنگ کرد. چون دید دشمن دورش را احاطه کرده، از اسبش پیاده شد و آن را پِی کرد. سپس جنگید تا دو دستش قطع و پس از آن شهید شد. بنا بر قول مشهور، وی در سن ۴۱ سالگی و دهمین نفری بود که در این جنگ، به شهادت نائل آمد.
رسول خدا(ص) پیشتر از شهادت جعفر آگاه شده بود. نزد «اسماء بنت عمیس»، همسر جعفر رفت و فرمود: «فرزندان جعفر کجایند؟» وی آنان را نزد پیامبر(ص) آورد. رسول خدا(ص) آنها را به سینه چسبانید و بویید و نوازش کرد، آن‌گاه چشمان حضرت پر از اشک شد و گریست. اسماء پرسید: آیا از جعفر خبری دارید؟ فرمود: آری او به شهادت رسید. صدای گریه از همسر جعفر و زنان هاشمی برخاست. پیامبر(ص) فرزندان جعفر را نوازش کرد و دلداری داد به زنان هم فرمود که صبور باشند. آن‌گاه به همسر آن شهید بزرگوار فرمود: ای اسماء! آیا می‌خواهی مژده‌ای به تو بدهم؟ گفت: آری. فرمود: خداوند به جای آن دو دستی که از جعفر قطع شد، دو بال به او عطا کرد که با آنها در بهشت پرواز می‌کند. پس از آن پیامبر(ص) به مسجد رفت و بر فراز منبر، خبر شهادت جعفر و دو بال بهشتی او را به مردم رساند. سپس به خانه شهید رفت و کنار فرزندان او بر سر سفره نشست.
13. آل جعفر
فرزندان او، عبدالله، عون، محمد و احمد هستند که همگی از اسماء هستند. ابن‌عنبه، هشت فرزند برای جعفر و اسماء بنت عمیس شمرده است. ارتباط تنگاتنگ خاندان جعفر با خاندان اهل‌بيت عصمت و طهارت در برهه‌های حساس تاریخ ذکر شده است. اكثر افراد خاندان جعفر نه تنها با اهل‌بيت(ع) همراهی کردند، بلكه در طول تاريخ پروانه‌وار دور خاندان عصمت و طهارت میچرخیدند.
عبدالله بن جعفر فردی متعهد به آرمان اميرالمؤمنين(ع) و خاندانش بود كه تمام عمر او در همراهی و هم ركابی اهل بيت(ع) صرف شده و همواره برای خاندان عصمت وطهارت يک سرباز فداكار و سنگربان امين و نماینده تام‌الاختیار بود و در حساس‌ترين زمان‌ها در دفاع از امامت و ولايت با تمام قوا پرداخته است. در تمام صحنه‌‌هايی كه فرزندان اميرالمؤمنين(ع) حضور داشتند جعفر و عبدالله يا فرزندانش نیز حضور داشتند؛ مانند جنگ‌های جمل، صفين و نهروان و در كربلا.
14. همراهی افراد خاندان جعفر با چند تن از ائمه معصومین(ع)
برخی از افراد نسل جعفر، از اصحاب و راویان امامان(ع) بوده‌اند. اسامی برخی از آنها عبارتند از :
1- إبراهيم بن محمد جعفری؛ یکی از شهود وصيت امام كاظم(ع) به امام رضا(ع)
2- إسحاق بن محمد جعفری؛ یکی از شهود وصيت امام كاظم(ع) به فرزندش امام رضا(ع)
3- اسماعیل بن عبدالله بن جعفر، از تابعین و اصحاب امام سجاد(ع)
4- جعفر بن ابراهیم بن محمد؛ از اصحاب امام سجاد(ع)
5- جعفر بن سويد جعفری قيسی كوفی؛ از اصحاب امام صادق(ع)
6- صالح بن منصور بن عبدالله بن جعفر بن ابی طالب الجعفری؛ از اصحاب امام صادق(ع)
7- ابراهيم بن علی بن عبدالله بن جعفر بن أبی طالب الجعفری. از اصحاب امام رضا(ع)
8- ابوهاشم جعفری؛ داود بن قاسم؛ وی از افراد مخلص اهل‌بيت(ع) بوده و روايات زيادی در موضوعات مختلف اعم از فقه، كلام، تفسير و كرامات ائمه(ع) از ايشان نقل شده است. وی همواره به دلیل دوستی با اهل‌بيت(ع) مورد آزار و اذيت دشمنان قرار می‌گرفت. یکی دیگر از شخصیت‌های برجسته خاندان و سادات آل جعفر، محمد بن الحسن بن حمزة ابویعلی جعفری، فقیه و متکلم برجسته شیعه و داماد شیخ مفید و شاگرد وی و متولی غسل سید مرتضی است.
15. سادات آل جعفر طيار
از اصيل‌ترين خاندان‌های علمی شيعه در ايران و عراق «سادات جعفری یا زینبی» هستند. اين طايفه ذريه جعفر طيار برادر امير المؤمنين علی ابن ابی‌طالب(ع) هستند. شیخ آقا بزرگ تهرانی فقط در قرن ششم، بيست و چهار نفر از علمايی که به جعفری شهرت دارند ثبت کرده است. صاحب التدوين و دیگر مورخین نسب و شرح حال بعضی از آنان را ذکر کرده است. اين خاندان طايفه بزرگی از ذريه حضرت جعفر طيار(ع) هستند که در قزوين و دیگر بلاد ساکن بوده‌اند.
انتهای پیام
