دعا با انسان چه می‌کند

سیدعلی مرد، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، با بیان اینکه روز عرفه، روز دعا و نیایش است، درباره جایگاه دعا در آرامش انسان و حفظ او در برابر مشکلات زندگی توضیحاتی ارائه داد.

وی در آغاز درباره معنی دعا گفت: دعا، خواندن و خواستن با تمام وجود است و از جهت لغوی به معنای «کسی را صدا زدن و کسی را خواندن» و همچنین «خواندن و حاجت خواستن و استمداد» است.

مرد ادامه داد: خداوند جل جلاله می‌فرماید: «فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا وَ لكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ» (انعام، 43) (چرا هنگامى كه مجازات ما به آنان رسيد، (خضوع نكردند و) تسليم نشدند؟! بلكه دل هاى آنها قساوت پيدا كرد.) خداوند متعال در این آیه هشدار می‌دهد که اگر کافران تضرع و زاری می‌کردند، خداوند سختی، ناگواری، عذاب و ناراحتی‌های آنان را برطرف می‌کرد. منظور از ناراحتی‌ها انواع ناراحتی‌های جسمی و روحی و عذاب است. لذا خداوند در آیه شریفه اشاره به این مطلب دارد که انسان در تمام گرفتاری‌ها مانند بیماری و مشکلات روحی و جسمی باید به خداوند متوسل شود و دعا را فراموش نکند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در روایات، فضیلت و آثار دعا ذکر شده است، گفت: محمد بن مسلم می گوید: به امام باقر(ع) عرض کردم: آیا اینکه رسول خدا (ص) دربارۀ حبة السوداء (سیاه دانه) فرمودند: «مایه شفا و بهبودی از هر بیماری است، جز مرگ» صحیح است؟ فرمود: بله، سپس فرمود: آیا می‌خواهی تو را چیزی که سبب بهبودی از هر بیماری و آسیب، حتی مرگ است، آگاه سازم؟» عرض کردم: بله، فرمود: دعا.

دعا سلاح مؤمن است

این پژوهشگر افزود: همچنین دعا در مقابل نزول بلا قرار گرفته و از آن جلوگیری می‌کند. امام رضا(ع) فرمود: از پدر بزرگوارم شنیدم که می‌فرمود: «به راستی که دعا در مقابل بلا و گرفتاری می‌ایستد، و آن دو (یعنی دعا و بلا) تا روز قیامت قرین هم هستند». از حضرت خاتم‌الانبیا(ص) نیز نقل شده است: «آيا می‌خواهید سلاحى را به شما نشان دهم كه از دشمنان (بیماری، نقص در اموال و جان‌ها...) نجاتتان ‌دهد و روزيتان را زياد ‌كند؟ عرض كردند: آرى، اى رسول خدا. فرمودند: شب و روز پروردگارتان را بخوانيد؛ زيرا كه سلاح مؤمن، دعا است.

وی اعتماد به نفس بالا، مدیریت و کنترل مشکلات و مصیبت‌ها و ثبات و ایستادگی در شرایط بحرانی را از جمله آثار دعا در زندگی فردی و اجتماعی افراد برشمرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اهواز با اشاره به پژوهش‌‌های انجام شده درباره دعا اظهار کرد: نتیجه تحقیقاتی در آمریکا در سال 1996 نشان می‌دهد 82 درصد مردم به تأثير دعای خودِ شخص در بهبود بيماری باور داشتند و مطالعه دیگری (2016) نشان داد حضور مداوم در مراسم مذهبی مثل دعا، نماز و... باعث کاهش علائم افسردگی، اضطراب و ... شده است. تحقیقات دیگری در مالزی(2016) حقایق شگفت‌انگیزی را در مورد نماز و دعا در مسلمانان مشخص کرد. در نماز امواج الکتریکی مغز و امواج الکتریکی قلب هر دو طوری تغییر می‌کنند که بیانگر حداکثر فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک است؛ سیستمی که فعالیت آن موجب آرامش عمیق در انسان می‌شود. بنابراین نماز و دعا و مداومت در انجام آن می‌تواند سطوح اضطراب، استرس و بیماری قلبی ـ عروقی را به حداقل کاهش دهد در حالی که به طور همزمان برانگیزنده نشاط باشد.

این پژوهشگر با اشاره به تحقیقات انجام شده درباره توجه مردم جهان به دعا در دوره همه‌گیری بیماری کووید 19 گفت: میزان جستجوی، کلمه دعا در زمان همه‌گیری کووید 19 در میان کاربران گوگل در 95 کشور به بیشترین حد خود رسید به طوری که یک رکورد جدید را در جستجوی گوگل ثبت کرد. همچنین این تحقیق نشان داد بیش از نیمی از جمعیت جهان، دعا می‌کنند که همه‌گیری کووید 19 زودتر پایان یابد و خداوند به آن‌ها توانایی صبر (کنار آمدن) در مقابل این بیماری را عطا فرماید. این نتایج به خوبی نشان می‌دهد دعا نقش مهمی در آرامش‌بخشی و ارتقا بهداشت روانی افراد دارد.

نقش دعا در بهبود بهداشت روان 

این استاد دانشگاه افزود: در امارات متحده عربی (2020) تحقیقی درباره 339 مسلمان و 204 مسیحی با هدف بررسی نقش ارتباط مثبت معنوی با پروردگار در قالب شرکت فعال در مراسم دعا و ... جهت اعطای صبر در شرایط کرونایی نشان داد که مسلمانان در مقایسه با مسیحیان ارتباط معنوی مثبت‌تر و بیشتری با پروردگار داشتند. در هر دو گروه رابطه معکوسی بین میزان ارتباط مثبت معنوی با اختلالات روانشناختی مثل اضطراب و افسردگی  وجود داشت که نشان می‌دهد ارتباط معنوی مثبت در هنگام شیوع بیماری‌های عفونی مثل کووید 19 ممکن است به برخی افراد کمک کند و خطر ابتلا به افسردگی را کاهش دهد. بنابراین دعا و عبادت، نقش مثبتی در بهبود بهداشت روان در افراد داشت.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز گفت: همچنین مؤسسه تحقیقاتی پیو در سال 2020 نشان داد که 55 درصد از آمریکایی‌ها برای پایان یافتن همه‌گیری کرونا دعا کرده‌اند. جالب اینکه 15 درصد این افراد، از کسانی که بودند به ندرت یا هرگز  عبادت نمی‌کردند و 24 درصد از کسانی بودند که هیچ وابستگی مذهبی نداشتند.

وی در بخش دیگری از سخنانش درباره ارتباط دعا و مکانیزم نوروفیزیولوژیک گفت: مطالعات نوروفیزیولوژی نشان داده‌اند که میزان رهایش ناقل‌های شیمیائی (دوپامین، سروتونین، اکسی توسین و اندوفورفین‌ها) که نشاط‌آور هستند در زمان دعا و توسل جستن به پروردگار در مغز افزایش می‌یابد، به طوری که در ایجاد احساس خوشبختی، تصمیم‌گیری مناسب و در ارتقای میزان تحمل افراد در مقابل ناملایمات نقش دارد.

این پژوهشگر توضیح داد: ناقل عصبی به نام «دوپامین» منجر به ایجاد شادی در انسان می‌شود و از طرفی، كاهش «دوپامین» اثرات عکس دارد و منجر به ایجاد افسردگی در فرد خواهد شد.

وی در پایان گفت: در كلام نورانى قرآن به خوبى بيان شده است که در زمان پيشامد امور ناخوشايند، دعا نقشى اساسى دارد؛ زيرا مى‌تواند در آن شرايط ناگوار به انسان آرامش دهد و به انسان نيروى مقاومت و صبر در برابر ناملايمات عطا كند. بنابراین، دعا ابزاری مناسب و راهکاری متعالی است که در ارتقا بهداشت روان و درمان بسياری از ناراحتی‌های روحی نقش دارد.