معنای «ولایت» در غدیر منحصر به حکومت نیست

به گزارش ایکنا از خوزستان، حجت‌الاسلام والمسلمین امیر تقدمی معصومی، پژوهشگر و نویسنده کتاب «نور الأمير(ع) في تثبيت خطبة الغدير»، روز گذشته، 24 تیر در اولین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی بیت الغدیر که از فضای مجازی پخش شد، به توضیح رویکردهای کلامی بر معنای «مولا» در حدیث غدیر پرداخت و گفت: هیچ کلمه‌ای مانند «مولا» را پیدا نمی‌کنید که از حیث مفهوم و عمق معنایی و هجمه‌هایی که به آن شده است، مورد بحث و تحقیق قرار گرفته باشد.

وی اظهار کرد: آنچه در دنیای اسلام در ارتباط با معنای حدیث غدیر و کلمه «مولا» مطرح شده، این است که آن را به معنای «ولاء الاسلام» مطرح می‌کنند. شاید قدیمی‌ترین شخصی که این سخن را گفته شافعی است و دیگران به سخنان او استناد می‌کنند. ولاء الاسلام از دو قسمت «محبت» و «نصرت» تشکیل شده است، به این معنا که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «هر کس به من محبت دارد به علی، محبت داشته باشد و هر کس مرا را نصرت کرده، علی را هم نصرت کند» افرادی که از اهل سنت، حدیث غدیر را پذیرفته‌اند آن را به این معنا در نظر گرفته‌اند.

این پژوهشگر ادامه داد: دقت در تنظیم و کیفیت استفاده پیامبر(ص) از این کلمه و چیدمان جمله «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ» بالاترین نقض و رد بر معنای «ولاء الاسلام» است. وقتی می‌گوییم حدیث غدیر که بهتر است به جای آن حادثه غدیر بگوییم، منظور فقط عبارت «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ» نیست. این جمله معروف، جزئی از خطبه طولانی پیامبر اکرم(ص) است، اما متأسفانه در طول تاریخ فقط به عبارت «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ» توجه شده است. حتماً و حتماً باید حدیث غدیر در دامنه خطبه غدیر دیده شود.

پاکی حضرت علی(ع) از کفر و فسق

معصومی با بیان اینکه دقت در این عبارت تلقی ولاءالاسلام از آن را باطل می‌کند، توضیح داد: کلمه «مَن» در عبارت «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ» به معنی هر کس و منظور کل جماعت اسلام و مؤمنان، چه مخاطبان زمان پیامبر(ص) و چه کسانی است که بعد از ایشان خواهند آمد، است. کلمه مولی از ولایت به معنی ولایت تامه الهی کبری است. آنچه که پیامبر(ص) مقامات، سلطه و تولی دارد در خارج از نبوت، همه و همه برای حضرت علی(ع) نیز وجود دارد.

نویسنده کتاب «نور الأمير(ع) في تثبيت خطبة الغدير» ادامه داد: فخر رازی درباره این عبارت می‌گوید که این عبارت دلالت بر پاکی حضرت علی(ع) از کفر و فسق دارد. این نگاه عامه اهل سنت است که یک معنای بسیار نازل و معمولی است. اما علمای امامیه ثابت می‌کنند که این کلمه به معنای «اولی» است.

وی افزود: ۲۵۰ نص از کتب اهل سنت اعم از تفاسیر، لغت، اشعار، اضداد و ... را آورده‌ام که علما استشهاد کرده‌اند که یکی از معانی «مولا» اولی بالامر، القیم بالامر، التولی بالامر و المتصرف فی الناس است. این معنا برای مولا ثابت شده که نکته مهمی است. علمای ما اصل را در معنای کلمه «مولا» بر قرب گرفته‌اند و ثابت می‌کنند در همه معانی «مولا» قرب وجود دارد، اما آنچه در این 250 نص وجود دارد، معنای بسیار مهمی است.

معصومی گفت: ابوزید انصاری متوفای سال ۲۱۵ از بزرگترین لغت شناسان عرب می‌گوید: «فلان یتمولی علینا یعنی یتسلط» فلانی بر ما مولا شد یعنی بر ما مسلط شد. ما نصوص فراوان داریم که در ماده «مولا» معنای تسلط وجود دارد و معنای سلطه جزئی از ذاتیات کلمه ولی و مولا است. کلمه «سید» را نیز در ردیف «مولا» می‌گذارند. «فلان سیدنا» یعنی فلانی، رئیس ما است.

این پژوهشگر ادامه داد: معتقدم در اسلام کلمه‌ای به عمق معنای ولایت وجود ندارد. آن ولایت تامه جامعه شامله الهیه که مختص پروردگار است و حضرت الوهیت آن را به پیامبر اکرم(ص) اعطا کرده است و پیامبر(ص) نیز آنچه از ولایت که خارج از نبوت است به حضرت علی(ع) اعطا کرده است. ولایت منحصر به ۱۴ معصوم است.

وی با بیان اینکه در درون و دامنه این ولایت عناوینی مانند حکومت، وراثت، و غیره داریم، خاطرنشان کرد: حکومت جزئی از ولایت است. حکومت و ولایت هم معنی نیستند. به هیچ عنوان، معنای «ولایت» در خط غدیر خم به معنی حکومت نیست، حکومت جزئی از دامنه ولایت است. همان هیمنه و تسلط و «النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ» و «حکمه انفذ من حکم الناس» (حکم او بر مردم نافذتر از حکم خودشان است) برای حضرت علی(ع) نیز هست. اگر پیامبر(ص) حکمی کنند، هیچ کس در مقابل پیامبر(ص)، امر و اراده‌ای ندارد. این معنا کاملاً متضاد «ولاء الاسلام» است. با این همه نصوص که کلمه مولا را به قیم و متصرف معنی می‌کنند، آنها صریحاً این معنی را انکار می‌کنند و علت این انکار، دلیل لغوی نیست.

وی توضیح داد: سیف‌الدین عامدی از متکلمان اهل سنت می‌گوید «حمل کلمه مولا بر کلمه اولی امکان ندارد، چنین معنایی بر این لغت وارد نیست و اگر هم چنین معنایی داشته باشد، ممنوع است که کلام پیامبر(ص) را بر این معنا حمل کنیم چراکه با اجماع امت مخالف است» به عبارتی می‌گوید اگر حدیث غدیر را به معنی «اولی» بگیرید، مخالف اجماع می‌شود؛ پس مشکل، اعتقادی است.

معنای ولایت در حدیث غدیر

معصومی گفت: حدیثی از امام صادق(ع) داریم که در آن از ایشان معنای ولایت را در حدیث غدیر پرسیدند. «سئل جعفر بن محمد الصادق(ع) عن معنا من کنت مولاه. فاستوی جالسا و قال: سئل و الله عنها الرسول(ص) فقال: الله مولائی، اولی بی من نفسی، لا امر لی معه و انا مولی المومنین، اولی بهم من انفسهم، لا امر لهم معی. فمن کنت مولاه اولی به من نفسه، لا امر له معی، فعلی مولاه، اولی به من نفسه، لا امر له معه» اساساً آن چنانی که در مقابل خداوند اراده‌ای ندارم و محو هستم، شما هم باید نسبت به علی(ع) چنین باشید. ولایت این است. او سلطه کامل دارد، در برابر این معنا حکومت که چیزی نیست. حضرت علی(ع) درباره آن می‌فرمایند از کفش برای من بی‌‎ارزش‌تر است. تنزل دادن «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ» به حکومت جفای بزرگی است که به معنای غدیر می‌شود.

این پژوهشگر افزود: متن‌هایی داریم که پیامبر(ص) در آنها فرمودند علی(ع) بعد از من، نسبت به مؤمنان اولی است و سپس نام ائمه را می‌برند و می‌فرمایند: «ثم الحجه هو اولی بالمومنین من انفسهم» سپس حجت قرار دارد که او اولی از مومنان نسبت به خودشان است. اگر ما در غدیر بحث می‌کنیم، تاریخ نمی‌گوییم، حرف گذشته نیست. الان ولایت، حی و حاضر و جاری است، در دنیا وجود دارد. حضرت بر ما امامت و ولایت دارند، حی و حاضر و ناظر هستند.

وی در پایان گفت:‌ اگر قرار باشد غدیر در جامعه باشد، حتماً و حتماً باید نام حضرت ولی‌عصر(عج) زنده باشد. کسانی که می‌گویند ولایت نبش قبر تاریخ است، درست نیست. ولایت و امامت حی و زنده است. در اعمال زندگی ما وجود دارد. خاص یک روز و یک دهه نیست بلاکه هر روز و هر لحظه است. آن چنانکه ولایت امام عصر(عج) منتشر می‌شود، باید از آن فیض بگیریم و فیض می‌گیریم.