مختصری درباره قدیمی‌ترین مسجد دزفول
مسجدجامع دزفول، از مساجد اولیه دوره اسلام و قدیمی‌ترین مسجد این شهرستان است که بنا به نوشته مورخان از بناهای قرن اول هجری قمری در دزفول است.
مسجدجامع دزفول، از مساجد اولیه دوره اسلام و قدیمی‌ترین مسجد این شهرستان است. بنای مسجد در یک طبقه ساخته شده و دارای یک صحن بزرگ، نماهای آجری، سقف‌ها و ستون‌های سنگی زیبا است. مسجدجامع دارای یک نمازخانه و محراب اصلی و دو شبستان پر ستون در دو طرف است و در قسمت شرقی نیز فضاهایی به عنوان فضاهای خدماتی و پشتیبانی در آن قرار دارد. این مسجد در دوره‌های مختلف دچار تغییراتی شده و در دوران جنگ تحمیلی قسمتی از آن مورد اصابت موشک قرار گرفت و تخریب شد.
متن زیر گفت‌وگوی ایکنای خوزستان، با محمدحسین حکمت‌فر، پژوهشگر و مدیر مؤسسه فرهنگی دزفول‌شناسی درباره تاریخچه این مسجد است که در ادامه می‌‌خوانيد:
حکمت‌فر در این باره گفت: مسجدجامع دزفول در محله مسجد در مرکز دزفول تأسیس شد. بنا به نوشته مورخان، مسجد جامع دزفول از بناهای قرن اول هجری قمری است. این مسجد بر روی پشته‌ای از خاک حدوداً به مساحت 24 متر(با ابعاد شش متر طول و چهار متر عرض) از خشت و گل و چوب احداث شد تا اینکه در قرن سوم و پنجم هجری قمری، بنای آن کاملاً تخریب شد و براساس معماری سنتی دوره ساسانیان شبیه ساختمان ایوان کرخه ساخته و در ادوار بعد قسمت‌هایی به آن اضافه شد.
طبق گفته روان‌شاد استاد سیدمحمدعلی امام در کتاب «مسجد جامع و تاریخچه آن» قبل از اینکه اینجا مسجدی احداث شود، آتشکده‌ای از عهد ساسانیان در این محل وجود داشت. بنابراین مسجدجامع دزفول بر روی خرابه‌های یک آتشکده احداث کردند.
مسجدجامع دزفول، قدیمی‌ترین مسجد شهر دزفول است. در اینجا لازم است قولی از روان‌شاد حاج ابوالقاسم خلیلک - که قریب 100 سال سن داشت و اهل کتاب بودند - نقل کنم که برای بنده نقل کردند اولین مسجد را اهل تسنن در محله قلعه دزفول احداث کرده بودند. بعد در همان قرن اول، شیعیان مسجدجامع را در مکان کنونی مسجد احداث کردند.
در دوره صفویه شخص خیری به نام حاج محمد عرب که ظاهرا اهل بهبهان بود وارد دزفول می‌شود، چند شبی را در مسجد می‌گذراند و قسمت‌هایی به مسجد اضافه می‌کند. غریب خانه شرقی مسجد از این جمله است. (غریب‌خانه غربی مسجد مربوط به ادوار قبل از صفویه است). غریب‌خانه جایی است که افرادی که وارد یک شهر می‌شوند می‌توانند چند روزی در آن سکنی بگزینند. معمولاً مساجد قدیمی چنین بناهایی داشتند. حاج محمد عرب در سال‌های بعد بخشی از هزینه‌های مسجد را پرداخت می‌کرد.
مسجد در ادوار بعد مخصوصاً در دوره صفویه تغییراتی پیدا کرد؛ از جمله درب ورودی مسجد که کتیبه‌هایی بالای آن نصب کردند که بسیار زیبا و شکیل بودند؛ اما این کتیبه‌ها در اثر موشک‌باران دزفول در دوران هشت سال دفاع مقدس از بین رفتند؛ اما معماران دزفولی طبق تصاویر بر جای مانده از این کتیبه‌ها آنها را تقریبا به شیوه دوره صفویه بازسازی کردند.
مسجدجامع دزفول دارای دو گلدسته نسبتاً کوتاه است که در دوره فتحعلی شاه توسط میرزا محمدعلی دولتشاه، پسر فتحعلی شاه ساخته شدند. مؤذنان مسجد؛ از مرحوم ملااحمد مهتدی تا ملاحسن خادم برای اذان بر بام این گلدسته‌ها می‌رفتند و اذان می‌گفتند. فضای شهر دزفول در آن زمان طوری بود که صدای اذان آنها از ۴ کیلومتری نیز شنیده می‌شد.
استاد سیدمحمدعلی امام زحمات بسیاری برای معرفی مسجد کشید و چهل سال پیش کتابی تحت عنوان «مسجد جامع دزفول و تاریخچه آن» را چاپ کرد که حدود شش سال پیش بنده و آقای حسن‌پور، کتاب را تجدید چاپ کردیم و تصاویری از مسجد در دوران قدیم و دوره کنونی به آن ضمیمه کردیم که در این چهل سال چه اتفاقاتی برای مسجد رخ داد. تصویری هم از زمان تخریب مسجد در دوران جنگ تحمیلی در این کتاب وجود دارد که توسط احمد نقره‌چی ثبت شده است.
در قسمت شمال شرقی مسجد حمامی وجود دارد که تا حدود ۳۰ سال پیش دایر و فعال بود و توسط فرد خیری به نام آقای کلاغ‌باز ساخته شد و درآمد آن حمام را مادام‌العمر وقف مسجد کرد. این حمام در سال ۱۰۵۰ تا 1051 یعنی حدود 400 سال پیش ساخته شده است. یکی از اتفاقات بسیار مهم در دزفول این است که در کنار هر مسجد - می‌توان گفت نود درصد مساجد - یک حمام احداث کرده‌اند. یعنی ابتدا طهارت کنید و بعد عبادت کنید. اکثر مساجد دزفول این گونه است. این زیباست و در کمترین شهری این حالت را مشاهده می‌کنید.
جالب این است که اکثر مساجد دزفول که قدمتی بالغ بر ۲۵۰ و ۳۰۰ ساله دارند، توسط مردم به صورت NGO ساخته شده‌اند؛ یعنی هر صنفی، یک مسجدی در دزفول احداث کرد؛ مثلاً مسجد دلاکان، مسجد کُرناسیان، مسجد چینی‌سازان، مسجد حصیربافان و ... . بسیاری از مساجد دزفول را خود مردم به‌صورت صنفی ساختند و در کنار آن نیز یک حمام ساخته شده است.
مسجدجامع دزفول طبق نوشته مرحوم میر سیدعلی طبیب از معاصرین دوره کریمخان زند این مسجد در آن زمان توسط بزرگان خاندان آقامیر اداره می‌شد. اولین کسی که در مسجد جامع تولیت و امامت داشت مرحوم میر محمد امینا بود. بعد از او فرزندش به نام سیدمرتضی و سیدعبدالباقی آقامیر متولی مسجد شدند. در دوره سیدعبدالباقی آقامیر، حاج محمد عرب وارد دزفول می‌شود و غریب‌خانه شرقی مسجد را احداث می‌کند و دختر خود را به عقد سیدعبدالباقی در می‌آورد. همین خاندان در طول ۴۰۰ سال گذشته تاکنون تولیت مسجد را برعهده دارند.
انتهای پیام
