سادات طباطبایی؛ بزرگان، شهدا و کتاب‌شناسی
سادات طباطبایی نام سلسله‌ای از سادات حسنی است که نسب خود را به امام حسن مجتبی(ع) می‌رسانند. متن زیر مروری بر بزرگان، شهدا، مشاهیر و کتاب‌شناسی این سلسله است.
سادات طباطبایی نام سلسله‌ای از سادات حسنی است که نسب خود را به امام حسن مجتبی علیه‌السلام می‌رسانند. جد طباطباییان ابراهیم بن اسمعیل الدیباج بن ابراهیم الغمر بن الحسن المثنی بن الامام ابی محمد الحسن بن علی بن ابیطالب، معروف به ابراهیم طباطبائی یا ابراهیم طباطبا است.
سادات حسنی حسینی در اصطلاح علمای علم انساب اصطلاح «سادات حسنی و حسینی» یا «حسینی حسنی» به ساداتی اطلاق می‌شود که از پدر به امام حسن مجتبی (ع) و از طرف مادر به امام حسین (ع) و یا بالعکس برسند. از اولین شخصیت‌های جامع بین این دو نسب امام محمدباقر (ع) (57 – 114 ق ) هستند که مادرشان فاطمه دختر امام حسن مجتبی (ع) بوده است. در نتیجه فرزندان آن جناب نیز (سادات جعفری و موسوی و رضوی وتقوی ونقوی ) حائز فضیلت حسینی و حسنی بودن هستند و از سادات حسنی حسینی، فرزندان حسن مثنی هستند که مادرشان فاطمه بنت الحسین از بازماندگان حادثه کربلا و مروجان نهضت حسینی بوده است. بی تردید این اصطلاح درباره فرزندان و اعقاب آنان نیز صدق می‌کند.
این فرزندان عبارتند از:
1. عبدالله محض (70 – 145 ق) که در باره وی گفته‌اند: «اول من جمع بین ولاده الحسن والحسین من الحسنیه»
2. ابراهیم غمر ( 78 – 145 ق ) جد سادات طباطبائی. نواده‌اش ابراهیم طباطبا است که در زندان هاشمیه بغداد به شهادت رسید. سادات طباطبائی از این جهت حائز این فضیلت هستند.
3. حسن مثلث ( ... – 145ق) جد ساداتی چون ابن طاووس حلی (589 – 664 ق ) و ابن عنبه (828 ق )، نسب شناس معروف صاحب کتاب «عمده الطالب» در علم انساب. ابن طاووس را «ذوالحسبین» می‌نامند چون جد اعلای ایشان داود بن حسن مثنی است که نوه پسری امام حسن(ع) و نوه دختری امام سجاد (ع) است.
برخی از بزرگان و علمای برجسته سادات طباطبایی:
فاطمة بنت الحسن (مادر امام باقر علیه السلام)
قاسم بن الحسن (از شهدای کربلا)
عبدالله بن حسن (از شهدای کربلا)
ابوبکر بن الحسن (از شهدای کربلا)
شهید فخ حسین بن علی بن الحسن بن حسن بن حسن المجتبی علیه السلام
شهدای محبس هاشمیه بغداد
حضرت عبدالعظیم حسنی
جعفر بن محمد بن جعفر بن حسن بن جعفر بن الامام المجتبی(ع ) از محدثین بزرگ شیعه
نفیسه خاتون؛ صاحب کرامات و مدفون در مصر، ابن طاووس حلی( 664 ق)
ابن عنبه (828 ق)، نسب شناس معروف صاحب کتاب «عمده الطالب» در علم انساب
سید مهدی طباطبایی بحرالعلوم (1212ق) مرجع و صاحب تشرفات
سیدعلی طباطبایی صاحب ریاض(1231 ق) مرجع و استاد بزرگ
سید محمد طباطبایی معروف به سید مجاهد( 1242 ق)، مرجع بزرگ و مجاهد
سید مهدی بن صاحب الریاض(1260ق)
سید محمود طباطبایی بروجردی؛ مولف کتاب «مواهب السنیه فی شرح الدرة النجفیه» (۱۳۰۰ق)
سید ابوالحسن طباطبائی «میرزای جلوه»(1314ق)
سید محمدکاظم طباطبائی یزدی «صاحب عروه» (1337 ق)
شهید آیت‌الله سید حسن مدرس (1357 ق)، فقیه و سیاستمدار بزرگ
علامه سید علی قاضی طباطبائی( 1366ق) عارف بزرگ
آیت‌الله سید حسین طباطبائی قمی (1366 ق)، مرجع بزرگ شیعه
آیت‌الله سیدحسین طباطبائی بروجردی (1380 ق)، مرجع بزرگ شیعه
آیت‌الله سید محسن طباطبائی «حکیم» (1390 ق)، مرجع بزرگ شیعه
آیت‌الله شهید سید محمدعلی قاضی طباطبایی (1399 ق)
علامه سید محمدحسین طباطبایی صاحب تفسیر المیزان (1403 ق)
آیت‌الله سید محمدباقر سلطانی از اساتید بزرگ قم
آیت‌الله سید روح‌الله خاتمی، امام جمعه یزد
شهدای آل حسن(کشته شدگان در محبس هاشمیه بغداد به دست منصور عباسی)
همان‌طور که در دعای ندبه اشاره شده بسیاری از سادات در راه مبارزه با ظلم دولت ستمگر عباسی تبعید و یا به شهادت رسیدند (و اقصی من اقصی فقتل من قتل وسبی من سبی ) و از جمله آنان سادات حسنی بودند که در محبس هاشمیه بغداد به شهادت رسیدند که عبارتند از:
۱- ابراهیم غمر بن حسن مثنی بن حسن بن علی بن ابی طالب از فرزندان فاطمه دختر امام حسین علیه السلام. درباره او گفته‌اند که «کان اشبه الناس برسول الله (ص)». وی در ماه ربیع الاول سال ۱۴۵ قمری در زندان هاشمیه به شهادت رسید. وی اولین نفر از بنی الحسن بود که در زندان به شهادت رسید.
۲- عبدالله بن حسن المثنی که مادرش فاطمه دختر امام حسین علیه‌السلام بود. ولادتش در حجره حضرت زهرا سلام الله علیها در مسجد واقع شد. وی در محبس هاشمیه در سال ۱۴۵ قمری در ۷۵ سالگی به شهادت رسید.
۳- حسن مثلث بن حسن مثنی بن حسن بن علی بن ابیطالب. وی در ذیقعده سال ۱۴۵ قمری در ۶۸ سالگی در محبس هاشمیه به شهادت رسید.
۴- علی بن حسن المثلث(۱۰۱ - ۱۴۶ق) به او (علی الخیر) و (علی الاغر) و (علی) العابد هم می‌گفتند. همسرش زینب دختر عمویش عبدالله بود. وی در هفت روز به آخر محرم سال ۱۴۶ قمری در ۴۵ سالگی در محبس هاشمیه از دنیا رفت.
۵- عبدالله بن حسن المثلث (۹۹ - ۱۴۵ق). وی در ۴۶ سالگی در روز عید قربان سال۱۴۵ قمری به شهادت رسید.
۶- اسماعیل بن ابراهیم بن بن حسن مثنی که به او « طباطبا » گفته می‌شد.
۷- عباس بن حسن المثلث(۱۱۰ - ۱۴۵ ق) وی برادر علی عابد و عبدالله است که در ۳۵ سالگی در ماه رمضان سال ۱۴۵ قمری در محبس هاشمیه از دنیا رفت.
۸- محمد بن ابراهیم بن حسن مثنی که به او (دیباج اصغر) گفته می‌شد و مردم به تماشای زیبایی او می‌رفتند. منصور عباسی او را زنده در میان ستونی گذاشت و به امر او ستون را بالا آوردند.
۹- علی بن محمد بن عبدالله محض بن حسن مثنی. پدرش (محمد)، او و برادرش موسی را به مصر فرستاده بود. او را گرفته نزد منصور بردند و با بقیه خویشانش از آل حسن محبوس شد و با آنها در محبس هاشمیه وفات کرد.
۱۰- محمدبن عبدالله بن عمرو بن عثمان که مادرش فاطمه دختر امام حسین علیه‌السلام بود و برادر مادری عبدالله محض بود و با بنی الحسن گرفتار شد. عبدالله او را بسیار دوست می‌داشت و به همراه عبدالله به شهادت رسید (برگرفته از مقاله محقق ارجمند محمدابراهیم آیتی؛ سرمایه سخن؛ ج ۲؛ ص ۳۸۵ - ۳۹۹)
کتاب‌شناسی سادات طباطبایی
احوالات و انساب سادات طباطبایی و احوالات شخصیت‌های بزرگ آنان به شکل عمومی در کتب تراجم ذکر شده و به شکل تک نگاری هم نوشته شده است، اما در این بخش فقط به کتاب‌ها و رسائل و مقالاتی که در خصوص سادات طباطبائی نوشته شده‌اند، اشاره می‌شود:
۱-رسالة في النسب، سيّد أحمد بن محمد حسينی قهپائی إصفهانی(ق 13). در نسب مؤلف که منتهی به عبد الله بن الحسن المحض می‌شود.(موسوعة مولفى امامية؛ ج3؛ ص228 ).
۲-رسالة في نسب الطباطبائية، سيّد أحمد بن محمد حسينی قهپائی إصفهاني(ق 13). در این رساله وی نسب سادات طباطبائی را به طباطبا إبراهيم بن إسماعيل بن حسن مثنى رسانده است و این ادعا و توهم که هرکس نسبش به طباطبا برسد، طباطبائی است را رد کرده است.(موسوعة مولفى امامية؛ ج3؛ ص228 ).
۳- نسب‌نامه شاخهاى از طباطبائی هاى تبريز، سيّد جمال بن محمد رضی ترابی طباطبائی(1344ق). نسب خاندان طباطبائی در منطقه زواره و شجره عمومی نسب آنان. به همراه بررسی زندگینامه ميرزا محمد هاشم حسنی حسينی طباطبائی و فرزندان و نسل او . چاپ: تبريز، سازمان اسناد ملى، 1376 ش، رحلی. (موسوعة مولفى امامية؛ ج8؛ ص371 )
۴ - نسب نامه سید حسین حسینی طباطبائی حکیم (عربی)، سید حسین حائری. این نسب‌نامه را سید حسین حائری در زندگینامه دایی خود امیر سید علی صغیر (که در متن نسب نامه او را با عنوان رئیس الفقهاء والمجتهدین یاد می‌کند) از روی نسب‌نامه خانوادگی نوشته است. نسب این خانواده از زیدبن علی بن الحسین(نیای آنان) شروع و به محمدمهدی بن سید جعفر بن سید حسین بن سید عبدالله نبیره سیدحسین حسینی طباطبائیف نویسنده این نسب نامه ختم می‌شود. این نسب‌نامه مربوط به خاندان حکیم عراق است و در مورد پاره‌ای از اشخاص توضیحات تاریخی دارد و به ذکر سفرهای برخی از آنان به شهرهای ایران و عراق می پردازد. نسخه کتاب: کتابخانه مجلس شورای اسلامی، تهران، ش 1، 407 ط، 1315 ق، 4 ب، به خط محمد مهدی بن سیدجعفر بن سید حسین (فهرست نسخه های خطی مجلس 22، 159 ).
۵- نسب نامه خاندان طباطبایی( آل عبدالوهاب) (فارسی)، علامه سید محمدحسین طباطبائی(1360ش) نسخه: سید عبدالباقی طباطبائی، قم، 58 ص، به خط مولف (نسب نامه خاندان طباطبائی: 17)، چاپ: قم، موسسه بوستان کتاب، 1391ش، 180 ص، به کوشش سیدهادی خسروشاهی.
۶- سادات طباطبائی از نسل حسن مثنی، داود نعیمی(موسوعه موافی الامامیه).
۷- أرجوزة في سلسلة النسب، سيد محمد سعيد بن السيد محسن الحسنی الطباطبائی النجفی (الذریعه، ج 1، ص 477 ).
۸- خلاصة النسب، سيد محمد رضا بن محمد صادق حفيد المير يوسف الطباطبائی و مؤلف تاريخ أولاد الأطهار. ( الذريعة، ج7، ص235 ).
۹- السلسلة الذهبية في نسب الطباطبائية البحر العلومية. سيد محمد صادق بن الحسن بن إبراهيم طباطبائی آل بحر العلوم. این رساله درمجله «الهدى» سال دوم به چاپ رسیده است. (الذريعة، ج 12، 216).
۱۰- شاخه‌ای از سادات طباطبایی: نوادگان میرعماد؛ از سیدحسن فاطمی؛ قم: مرکز ثبت نوادگان میرعماد، 1382.
۱۱-شجرةنامه طباطبائيينأو (شجرة سلسلة الطباطبائيين) أو (شجرةنامه عبد الوهابيين الآذربايجانيين) من آل السيد عبد الوهاب،(الذريعة، ج 13، ص40).
۱۲- هديه آل عبا در نسب آل طباطبا، حسين علی نقيب زاره مشايخ الطباطبائی. چاپ شده در تهران به سال 1331 ش في 1105 ص. (الذريعة ، ج 25، ص 204).
13. مهاجرت سادات طباطبایی زواره به نقاط دیگر (درخشش ستارگان آسمان دانش و دیانت زواره) در جغرافیای پهناور ایران اسلامی و ج (جلد 2) مؤلف: محمدعلی عظیمیان‌زواره، ناشر: زواره؛ ۱۴۰۰ ش.
۱۴- خاندان آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله العظمی سید حسین بروجردی، مقدمه و ترجمه و پاورقی: علی دوانی، چاپ : قم ، انصاریان، 1371 ش، بخش اول در پیشینه خاندان طباطبائی و مردان نامی آنها از علما و فقها و مراجع تقلید و بخش دوم ترجمه انساب خاندان آیت الله بروجردی با پاورقی‌های مترجم.
۱۵- انساب خاندان بروجردی(عربی)، آیت‌الله العظمی سید حسین بروجردی.
۱۶- شرح حال آیت‌الله العظمی بروجردی (فارسی)، سید اسماعیل بن جلال الدین علوی طباطبائی چاپ: قم، کتابخانه مسجد اعظم، 1365 ش، وزیری، ضمن «فهرست نسخه‌های خطی»، کتابخانه مسجد اعظم قم، ص 701 – 728، تحقیق: رضا استادی.
۱۷- ابراهیم غمر، نواده امام حسن مجتبی و جد سادات طباطبائی؛ از: سید محمود سامانی و محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، تهران، نشر مشعر، 1395 ش، 132 ص.
۱۸- آل طباطبا در دائره المعارف بزرگ اسلامی(نقد مقاله)، سیدحسن فاطمی، مجله «کتاب ماه دین»، شماره 55، اردیبهشت سال 1381، این مقاله نقدی است بر مقاله آقای حسن یوسفی اشکوری که در جلد دوم دائره المعارف بزرگ اسلامی(ج2، ص 432 ) آمده است.
۱۹ - آل طباطبا (مقاله)، حسن یوسفی اشکوری، تهران، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج2، ص 432.
۲۰- نسب آل طباطبا؛ از عبدالله بن حسن الحسینی الجعفزی ابن محفوظ (ق10)، (مرجع فرهنگبان، ج1، ص 665).
۲۱- کتاب العشیرة؛ آل السید محمد الطباطبایی الحسنی؛ از: سید محمد مهدی طباطبایی حسنی؛ عراق؛ موسسة احیاء تراث خادمه الشرع الفقیه الطباطبائی.
۲۲- شاخه‌ای از سادات طباطبایی؛ نوادگان میر قوام الدین از زینب سادات طباطبایی شیرازانی؛ مولف؛ ۱۴۰۰ ش.
حجت‌الاسلام و المسلمین امرالله شجاعی‌راد، پژوهشگر حوزه
انتهای پیام
