نقش اقامه نماز در کاهش آسیب‌های اجتماعی نوپدید

یادداشت زیر با عنوان «اقامه فرایض دینی و آسیب‌های اجتماعی نوپدید» به قلم حجت‌الاسلام مصطفی محجوب، مبلغ و پژوهشگر حوزوی دزفول در اختیار ایکنای خوزستان، قرار داده شده است. این یادداشت تلخیصی از مقاله «نقش اقامه نماز در کاهش آسیب‌های اجتماعی نوپدید» است که پیش از این در پژوهشنامه «تبلیغ اسلامی» منتشر شده بود. 

بررسی اغلب آسیب‌های اجتماعی و به ویژه آسیب‌هایی که متأثر از رسانه‌هاست و در دنیای امروز رواج یافته نشان می‌دهد که آغاز هر کدام از این آسیب‌ها با نادیده گرفتن حدی از حدود الهی آغاز می‌شود. به عنوان مثال وقتی دلایل فروپاشی خانواده- که شاید بزرگترین و ریشه‌ای‌ترین آسیب در هر بخش‌ باشد- مورد بررسی قرار می‌گیرد، اغلب کم رنگ شدن اعتقادات دینی، رنگ باختن اصول اخلاق اسلامی در خانواده و همچنین رواج یافتن روابط نامتعارف، سرآغاز مشکلات بین زوجین و حتی بین والدین و فرزندان و در نتیجه طلاق و جدایی و دور شدن فرزندان از خانواده می‌شود.

اگر بنا باشد به سمت پیشگیری یا کاهش این آسیب‌ها برویم باید به دنبال ترویج و اقامه عملی فرایض دینی در جامعه باشیم تا نشان دهیم امروز هم، دین یک نیاز اساسی است و هم می‌تواند برای مشکلات و گرفتاری‌ها راهگشا باشد. بر همین اساس، در ادامه نقش نماز و اقامه‌ عملی آن در کاهش آسیب‌های نوپدید، به عنوان نمونه، مورد بررسی قرار گرفته است، چرا که به گواهی قرآن و روایات، اولین و مهم‎ترین عملی که بیشترین تأثیر را در کم کردن گناه و بالا بردن معنویت در جامعه دارد نماز است.

اهمیت و جایگاه نماز

نماز عبادتی خاص در اسلام است که همراه با ارکان، اجزا و شرایطی، آدمی را با معبود خود پیوند می‌دهد. نماز در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد و با اوصافی کم نظیر از آن یاد شده است، مانند سیمای دین(کلینی، 1407ق، ج3، ص270)، قلعه و دژ محکم در مقابل شیطان(تمیمی آمدی، 1410ق، ج1، ص129)، ترازو و میزان حق(پاینده،1363ش، ص550)، محبوب‌ترین اعمال بندگان نزد خداوند و آخرین وصیت انبیا(مغربی، 1385ق، ج1، ص136)، برترین عمل و ستون دین(طوسی، 1414ق، ص522).

امام محمدباقر(ع) در اهمیت نماز می‌فرماید: نماز ستون دین است. مَثَل آن، مَثَل تیرک خیمه است. اگر تیرک محکم باشد میخ‌ها و طناب‌ها محکم مى‌مانند و اگر تیرک کج شود و بشکند، نه میخى استوار مى‌ماند و نه طنابى (مجلسی، 1403ق، ج79، ص218).

برخی از آثار نماز

دلیل اهمیت نماز، آثار شگفتی است که در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها بر جای می‌گذارد. آثاری کم‌نظیر که ویژه و خاص این عمل عبادی است. مانند دور کردن انسان از کبر و خودپسندی، برپاداشتن یاد خدا (فیض کاشانی، 1417ق، ج1، ص250)، خاموش کردن آتش اعمال ناپسند(ابن بابویه، 1413ق، ج1، ص208)، برطرف کننده غم و غصه‌ها(مجلسی،1403ق، ج88، ص341) و  نهری جاری که روزی 5 بار آلودگی‌ها را در آن می‌شوییم(طوسی،1365، ج2، ص227). و بازدارنده از گناهان چنان که قرآن کریم می‌فرماید: نماز را برپا دار، که نماز (انسان را) از زشتی‌ها و گناه بازمی‌دارد و یاد خدا بزرگتر است؛ و خداوند می‌داند شما چه کارهایی انجام می‌دهید! (عنکبوت، 45).

نماز همچنین عاملی مهم در جهت احیای قلب انسان است و همان‌طور که برای زنده ماندن انسان ضربان و حرکات قلب لازم است و اگر کسی قلبش از حرکت بایستد می‌گویند سکته کرده است، برای جنبۀ تربیتی و اخلاقی انسان هم خدا قلبی قرار داده که اگر قلب از حرکت ایستاد تمام معنویات انسان تعطیل می‌شود این است که می‌گویند فلانی قسی‌القلب شده، دلش سخت شده است. دوری از یاد خدا یکی از عوامل مهمی است که باعث قساوت قلب می‌شود. نماز یکی از بهترین مصادیق ذکر خداست و باعث حیات و زنده بودن قلب می‌شود(عزیزی، 1389، ص22).

تأثیر اقامه نماز بر گناهان

همان‌طور که اشاره شد، یکی از کارکردهای مهم نماز که در قرآن به آن اشاره شده، دور کردن انسان از فحشا و منکر است: «أَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ» (سوره عنکبوت، آیه45)

البته در آیه شریفه تصریح شده است این کارکرد، معطوف به اقامه‌ نماز و نه فقط صرف خواندن آن است؛ یعنی سخن از «برپاداشتن» است و ترتب تمام آثار نماز را موکول بر چنین حالتی می‌دانند نه بر صرف «خواندن نماز».

دستور به اقامه از اختصاصات نماز است و در سایر عبادات چنین تعبیری وارد نشده است؛ مثلاً اقامه حج، روزه و زکات نداریم، فقط در مورد نماز است که امر به «اقامه» می‌شود و به صرف خواندن آن، اکتفا نمی‌گردد(رزاقی، 1397، ص68).

همچنان که در کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» آمده است: از آنجایی که در زکات، هدف با مجرد بخشیدن حاصل می‌شود از آن به «ایتاء» یاد کرد، اما در نماز چون نظر به برپاداشتن به همراه خلوص نیت، فروتنی و کرنش و حفظ جمیع شرایط بود با کلمه «اقامه»، از آن یاد می کند(مصطفوی، 1430ق، ج4، ص337).

طریحی(۹۷۹-۱۰۸۵) می‌گوید: اقامه به معنای ادامه دادن در نماز و استمرار بر آن است. (طریحی، بی تا، ج3، ص564). مؤلف کتاب قاموس قرآن به معانی مختلفی از مفسرین چون بر پا کردن، ضد نشاندن، ادامه دادن، با حدود و فرائض آن انجام دادن، به نحو کامل و احسن به جای آوردن، ایفا کردن حق آن و از روی خلوص به جا آوردن اشاره می‌کند، آنگاه می‌گوید: به نظر نگارنده همه‌ این معانی در اقامه منظور است زیرا اقامه‌ نماز که بدان مأموریم آن است که نماز را کامل و پیوسته به جا آوریم (قرشی،1412ق، ج6، ص48).

شرایط تحقق یافتن اقامه نماز

یکی از معانی اقامه، برپاداشتن است به این معنا که نماز و محتوای اذکار نماز، با تمامیت وجودش در زندگی ما، جریان داشته باشد، نمی‌شود روزی ده مرتبه از خداوند طلب قدم برداشتن در صراط مستقیم کرد اما، حریصانه در راه کج قدم برداشت که در این صورت دیگر نماز را اقامه نکرده‌ایم بلکه آن را اضاعه نمودیم، چنانچه قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ» (مریم، 59).

پس اقامه نماز وقتی محقق می‌شود که تمام امورات زندگی نمازگزار، یعنی فرهنگش اقتصادش سیاستش و ... بوی نماز داشته باشد(رک:رزاقی، 1397، ص71).

اقامه نماز یعنی توسعه دادن نمازخوانی و ترویج و برپایی نماز در جامعه با رفتار، گفتار و اقدامات دیگر مادی و معنوی. این نکته همان است که در پیام مقام معظم رهبری (مدظله) به آن توجه شده است.

«قرآن کریم در توصیف قدرتمندان مؤمن و در صدر وظایف آنان اقامه نماز را نام برده است: «الذين ان مكناهم في الارض اقاموا الصلاة(حج، 40)». این وظیفه در عمل شخصی، کیفیت بخشیدن به نماز و در تلاش اجتماعی، ترویج نماز و همگانی کردن آن است. ایشان همچنین در پیامی که به اولین اجلاس نماز(1370) داده است می‌فرماید: «اقامه‌ نماز فقط این‌ نیست‌ که‌ صالحان‌، خود نماز بگزارند. این‌ چیزی‌ نیست‌ که‌ بر تشکیل‌ حکومت‌ الهی‌ متوقف‌ باشد، بلکه‌ باید این‌ ستون ‌دین‌ در جامعه،‌ به‌ پا داشته‌ شود و همه‌ کس‌ با رازها و اشاره‌های‌ آن‌ آشنا و از برکات‌ آن‌ برخوردار گردند، درخشش‌ معنویت‌ و صفای‌ ذکر الهی، همه‌ی‌ آفاق ‌جامعه‌ را روشن‌ و مصفا کند و تن‌ها و جانها با هم‌ به‌ نماز بشتابند و در پناه ‌آن‌ طمأنینه‌ و استحکام‌ یابند. نماز، رکن‌ اصلی‌ دین‌ است‌ و باید اصلی ترین‌جایگاه‌ را در زندگی‌ مردم‌ داشته‌ باشد.»

اقامه نماز در سیره نبوی

یکی از بهترین الگوهایی که می‌تواند برای ترویج و اقامه‌ نماز در جامعه فراروی نهادها، اشخاص و مسئولین فرهنگی جامعه اسلامی قرار گیرد، سیره و روش پیامبر اکرم(ص) در این باره است. یکی از شیوه‌های انبیا و از جمله پیامبر اکرم(ص) برای فرهنگ سازی و ترویج تکالیف دینی، بهره‌گیری از روش چهره به چهره با توجه به ویژگی‌های فردی، تفاوت‌های رفتاری، تفاوت در سطح فکر و فرهنگ و... افراد بوده است.آن حضرت می‌کوشید از طریق ارائه الگوی رفتاری و مشاهده مستقیم، آموزه‌های دینی و از جمله نماز را به مخاطبان خود بیاموزد. نقل شده است که آن حضرت مکرر می‌فرمود:

«صلّوا کما رأیتمونی اُصَلّی» (مجلسی،1404ق، ج82، ص279) همان‌گونه که من نماز می‌خوانم ، نماز بخوانید.

آن حضرت از هر موقعیتی برای اقامه این فریضه‌ بزرگ الهی استفاده می‌کرد و در نتیجه به مردم می‌آموخت که هم در ایام و موقعیت‌های شادی و عید و هم در سختی‌ها و مشکلات می‌توان با پناه بردن به نماز با خدا ارتباط برقرار کرد و پیوند قلبی را با خدا محکم‌تر کرد(رحمت آبادی، 1393، ص28).

حضرت محمد(ص) از تمام ظرفیت‌های اجتماعی و سیاسی جهت اقامه و ترویج نماز در جامعه بهره می‌برد و می‌کوشید با تبیین جایگاه نماز، تصویری کامل از این عبادت ارائه دهد. همچنین با بیان فواید اقامه نماز و مضرات ترک آن، میل و رغبت‌ها را نسبت به آن تحریک می‌کرد و منظومه‌ فکری و شناختی آنان را به تأمل و تفکر در این عبادت، چرایی نیاز به آن و مشکلاتی که ترک آن فراروی انسان می‌نهد وا می‌داشت.

آن حضرت اهمیت و اولویت ویژه‌ای برای نماز قائل بود و این امر در سیره‌ ایشان یک اصل پذیرفته شده بود. در بسیاری از منابع ذکر شده است که حضرت هر جا که وقت نماز می‌رسید، نماز می‌گزارد. در این زمینه امام صادق می‌فرماید: رسول خدا چون غروب فرا می‌رسید، هیچ کاری را بر نماز مغرب مقدم نمی‌داشت و در اول وقت نمازش را می‌خواند(حر عاملی، 1409ق، ج4، ص189).حتی اگر وسط بیابانی سوزان وقت نماز داخل می‌شد، پیامبر از اقامه نماز اول وقت غفلت نمی‌کرد. 

این اهمیت و اولویت گذاری تنها به سیره‌ فردی پیامبر(ص) محدود نمی‌شد؛ بلکه که در قراردادها و روابط سیاسی اهمیت به نماز یکی از برنامه‌های مهم رسول خدا بود و برای برقراری روابط سیاسی هیچ گاه از نماز نمی‌گذشت و با تسامح از کنار آن رد نمی‌شد.

رسول خدا(ص) از دو بعد فردی و حکومتی به مسئله می‌نگریست. در بعد فردی، پیامبر در زمینه‌ فرهنگ سازی و نهادینه‌سازی آرمان‌ها و ارزش‌های قرآنی ناظر بر جامعه اهتمام جدی داشت و می‌کوشید حب خدا و عبادت را به جای حب دنیا در دل‌ها بنشاند و با روحیه‌ کسالت و کم حوصلگی در نماز مبارزه کند.

در بعد حکومتی نیز در تعیین مبلغان و کسانی که برای آموزش دین و از جمله نماز فرستاده می‌شدند توجه خاصی داشت و تلاش می‌کرد بهترین اصحاب را برای این کار انتخاب نماید، به عنوان مثال وقتی در پیمان عقبه گروهی از انصار از پیامبر خواستند کسی را که قرآن به ایشان بیاموزد و نماز با ایشان بگزارد برایشان بفرستد، پیامبر، مصعب بن عمیر بن هاشم را که جوانمرد قریش بود نزد آنان فرستاد(مقدسی، ص665، به نقل از رحمت آبادی، 1393، ص36).

نقش‌آفرینی اقامه نماز در کاهش آسیب‌ها

از مطالبی که درباره اقامه نماز گفته شد، چند نکته قابل برداشت است:

همان‌طور که اشاره شد، اقامه نماز، با خواندن به تنهایی متفاوت است. در بعد شخصی باید بیاموزیم که نماز را با تمام لوازم و شرایط آن و با درون‌مایه اخلاص و عبودیت به جا بیاوریم و نماز در تمام زندگی‌مان جاری باشد و در بعد اجتماعی نیز همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند و با بهره‌گیری از سیره و سنت رسول خدا، تلاش کنیم در جهت اقامه نماز در جامعه قدم برداریم و در این زمینه بی‌تفاوت نباشیم.

قطعاً اینکه من فقط نمازخوان باشم، برای تأثیرگذاری بر جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی کافی نیست، بلکه باید همت کنیم تا جایگاه نماز را به جامعه بشناسانیم و کارکردهای مهم و متعالی آن را به افراد نشان دهیم. همچنین با برنامه‌ریزی‌های منسجم، اصولی و گام به گام فضای جامعه را به سمت اقامه نماز بکشانیم.

نکته بعدی برنامه‌ریزی برای تربیت مربیان و مبلغان مجرب و دلسوز و در عین حال مقبول برای نسل جوان است تا با حضور مؤثر در مکان‌هایی چون مدارس و دانشگاه‌ها و ایجاد ارتباط نزدیک با نوجوانان، ضمن شناسایی مشکلات جوانان، ظرفیت‌های دین و به طور ویژه و اخص برپایی نماز را به عنوان اکسیری رهایی بخش از مشکلات و آسیب‌های امروز به آن‌ها معرفی کنند و کمک کنند تا نماز در بین این اقشار رواج بیشتری یابد. به عنوان مثال، بر اساس یکی از پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه (رحمانی، 1388، ص176) چنانچه مسئولان، استادان دانشگاه و امام جماعت با دانشجویان ارتباط عاطفی مؤثری صورت پذیرد، حضور این افراد در نماز جماعت می‌تواند به عنوان یک دعوت عملی، بر حضور دانشجویان تأثیر داشته باشد و یا در پژوهش دیگری که در محیط آموزش و پرورش و فضای مدارس انجام شده است مهم‌ترین عامل جذب دانش‌آموزان به نماز حضور و مشارکت معلمان و کارکنان مدرسه در نماز جماعت است و به ویژه میزان اهمیتی که مدیر به این مسئله می‌دهد و مقدماتی که فراهم می‌کند(نصر و دیگران،1387، ص80).

راهکار دیگر نشان دادن اولویت و اهمیت نماز در تمام مراسم ملی، مذهبی و رسمی و حتی در تمام مناسبات سیاسی و رویدادهای اجتماعی است. یعنی نه به حرف و شعار بلکه عملاً باید این مسئله نشان داده شود. که متأسفانه امروز در برنامه‌ریزی برای جلسات، کلاس‌ها حتی مراسم مذهبی، گاه به این مسئله بی‌توجهی شده و عملاً به کم‌رنگ شدن این فریضه بزرگ الهی در جامعه منجر می‌شود و یا حداقل نشان می‌دهد که خواندن نماز در اول وقت آن از اهمیت چندانی برخوردار نیست، این در حالی است که در سیره اهل بیت(ع) نماز اول وقت اهمیت فروان دارد چنان که امام رضا جلسه‌ای را که با بزرگ صابئین دارد جایی که نزدیک است دل او نرم شده و ایمان آورد، رها می‌کند تا به نماز اول وقت بپردازد، یا از ابن عباس نقل شده که گاهی در وسط جنگ، امیرالمؤمنین علی(ع) به آسمان نگاه می کرد تا نماز اول وقت از دستش نرود(قرائتی،1378، ص25). امام خمینی(ره)، در روز فرار شاه در پاریس، جلسه‌ای بسیار مهم با تمام خبرنگاران دنیا دارد که سخنانش را همزمان به سراسر دنیا مخابره می‌کنند، چند جمله‌ای سخن می‌گوید همین که وقت نماز فرا می‌رسد بدون هیچ توضیحی جلسه را ترک می‌کند و حاضرین را در بهت و حیرت می‌گذارد که چه مسئله‌ مهمی پیش آمده است(قرائتی، 1396، ص13).

نقش‌آفرینی جدی و برنامه‌ریزی شده از سوی مساجد در بعد اجتماعی اقامه نماز بسیار مهم است. مسجد باید برنامه ویژه‌ای برای این مهم داشته باشد و به صرف پخش اذان و برگزاری نماز- که متأسفانه گاه فقط یکی از اوقات نماز در مساجد برگزار می‌شود- اکتفا نکند. مساجد و سایر مکان‌های نماز جماعت علاوه بر محل نیایش بودن، باید محل مراجعه مردم در امور مختلف باشد؛ چنان که معمار کبیر انقلاب، امام خمینی(ره) می‌فرماید: «مساجد باید مجتمع بشود از جوان‌ها، اگر ما بفهمیم که این اجتماعات چه فوائدی دارد و اگر بفهمیم که اجتماعاتی که اسلام برای ما دستور داده و فراهم کرده است، چه مسائل سیاسی را حل می‌کند، چه گرفتاری‌ها را حل می‌کند، این‌طور بی‌حال نبودیم که مساجدمان مرکز بشود برای چند پیرزن و پیرمرد.» به‌طور قطع پرداختن به سایر کارکردها، نقش نماز را در اشاعه نماز نیز پر رنگ‌تر خواهد کرد.

اقامه نماز نباید فقط به مسجد اختصاص یابد بلکه در تمام اماکن تجاری و تفریحی فضایی جذاب و عطرآگین آن هم با امکانات مناسب، جهت برپایی نماز برای مؤمنین فراهم گردد و اقامه‌ نماز در مقابل نگاه همگان قرار گیرد. حجت‌الاسلام قرائتی در این باره می‌نویسد: به صحنه کشاندن نماز یک ارزش است؛ نباید در هتل‌ها، شرکت‌ها، پارک‌ها، فرودگاه‌ها، خیابان‌ها و رستوران‌ها، نمازخانه در گوشه باشد، بلکه باید در بهترین مکان و در جلو چشم دیگران نماز اقامه شود زیرا هر چه جلوه‌ دین کم شود، به جلوه‌ فساد اضافه خواهد شد. (قرائتی، 1378، ص26)

آخرین و شاید مهم‌ترین فضای تأثیرگذار، همان فضایی است که بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و خصوصا آسیب‌های مدنظر ما(آسیب‌های نوپدید) از آن نشئت گرفته است؛ یعنی فضای رسانه‌ای شامل سایت‌ها، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی. امروز متأسفانه اشاعه فحشا و منکر از دست برتر در این فضاها برخوردار است؛ چنان که رهبر انقلاب اشاره کردند:

«دشمنان از فضای مجازی حداکثر استفاده را می‌کنند. متأسفانه در فضای مجازی کشور ما آن رعایت‌های لازم با وجود آن همه تأکیدی که داشته‌ام، صورت نمی‌گیرد و در یک جهاتی واقعاً «ول» است. باید کسانی که مسئول هستند حواسشان باشد» (بیانات مقام معظم رهبری، اول فروردین 1400)

اما این فضا را در عین حال که یک تهدید است می‌تواند با برنامه‌ریزی صحیح به یک فرصت بدل کرد؛ چنانکه معظم‌له در جایی اشاره می‌کند:

«باید با استفاده از توانایی‌ها و استعدادهای جوان کشور و با سیاستگذاری صحیح و اقدامات سنجیده و هماهنگ و بدون از دست دادن زمان به سمت خروج از حالت انفعال در عرصه فضای مجازی و حضور فعال و تأثیرگذار و تولید محتوای اسلامی متقن و جذاب حرکت کنیم»(بیانات در دیدار رئیس و اعضای شورای‌عالی فضای مجازی، 16 شهریور سال 1394) به عنوان مثال مدارس می‌توانند، برای رونق بخشی به نماز از فضای مجازی به ویژه برای نوجوانان استفاده کنند، از طریق تولید محتوای جذاب در حوزه دغدغه‌های نوجوانان در رابطه با نماز و انتشار در سایت‌ها و پیام‌رسان‌های پر مخاطب، راه‌اندازی مسابقات با تبلیغات جذاب و جوایز مورد علاقه، تولید کلیپ ویدئوهای تأثیرگذار و خلاقانه، نقاشی‌ها و کاریکاتورها و فیلم‌‌های کوتاه، ایجاد هشتگ، راه اندازی پویش و... .

لزوم محافظت از فضای رسانه

دین اسلام علاوه بر این که به تبیین دستورات دین و اشاعه آن‌ها امر و توصیه کرده است، همواره یک اصل مهم را در زندگی فردی و اجتماعی مورد توجه قرار داده و آن لزوم محافظت و نگاهبانی از خود و جامعه است. نمی‌شود جوان در معرض تمام زمینه‌های ارتکاب به گناه باشد و در عین حال انتظار داشت از گناه دوری کرده و پایبند به انجام فرایض و عمل به دستورات دین باشد و از نتایج آن در زندگی بهره ببرد.

بنابراین در گام اول، یکی از مهم‌ترین نکات، صیانت از فضای مجازی است، کاری که تمام کشورها به تناسب خط قرمزهای‌شان انجام می‌دهند. رهبری بارها در این زمینه تذکر داده‌اند از جمله اینکه می‌فرمایند: «قوی‌ترینِ کشورها، در این زمینه‌ها در [فضای مجازی] خط قرمز دارند؛ راه نمی‌دهند؛ خیلی از بخشهای فضای مجازی اعزام‌شده‌ از سوی آمریکا و دستگاه‌های پشت سر و پشت صحنه‌ این قضیه را راه نمیدهند؛ کنترل می‌کنند. ما هم باید کنترل کنیم؛ این کنترل کردن معنایش این نیست که ما ملت را از فضای مجازی محروم کنیم». 

همچنین از چند سال پیش هشدارهایی در زمینه آموزش فراگیر به جوانان و خانواده‌ها برای شناخت مخاطرات این فضا و شیوه‌ صحیح مواجهه با آن داده شده که امروز با گسترش رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی، این نیاز باید جدی‌تر گرفته شود.

امروزه آسیب‌های اجتماعی شکل تازه‌ای به خود گرفته و بروز و ظهوری متفاوت نسبت به قبل دارد اما بررسی این آسیب‌ها نشان می‌دهد که تمام مسائل امروز اعم از بی‌بندوباری‌ها، گسست‌های روابط خانوادگی، بحران هویت، انحرافات جنسی و... ریشه در گناه و دور شدن جامعه از تقوا و همچنین عمل نکردن یا کم‌رنگ شدن عمل به فرایض و دستورات دینی دارد و قطعاً راه برون‌رفت از این مشکلات بازگشت به سنت‌های الهی و سبک زندگی دینی است و در این بین نماز به دلیل تأثیراتی که بر دور کردن انسان از فحشا و منکر دارد، نقش ویژه‌تری را ایفا می‌کند.

با این تفاوت که فقط خواندن نماز و عمل به این فریضه در عین حال که بسیار مهم است اما کافی نیست، بلکه باید به دنبال اقامه نماز در جامعه بود، یعنی باید باید نمازخوانی و ترویج و برپایی نماز در جامعه با رفتار گفتار و اقدامات دیگر مادی و معنوی توسعه یابد. همچنین در تمام ابعاد جامعه دینی از فرهنگ گرفته تا اقتصاد و سیاست و... بروز و ظهور داشته باشد، در این صورت است که می‌توان از ظرفیت گناه‌زدایی نماز برای کاهش آسیب‌های اجتماعی نوپدید در جامعه بهره‌گیری و استفاده کرد.