میزان انعکاس شخصیت امام خمینی(ره) در آثار هنرمندان

به گزارش ایکنا از خوزستان، به‌مناسبت فرارسیدن سالروز ارتحال امام خمینی(ره)، نشستی با موضوع «هنرمندان و تبیین شخصیت امام خمینی(ره)» با هدف بررسی میزان انعکاس شخصیت امام خمینی(ره) در آثار هنرمندان در جهاددانشگاهی خوزستان برگزار شد.

در این نشست این مسئله که هنرمندان برای معرفی امام به نسل جدید چه کرده‌اند؟ مورد پرسش قرار گرفت و حجت‌الاسلام والمسلمین جعفر علوی‌کیا، مسئول دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ پیام نور، محمد شهباز گهروئی، رئیس حوزه هنری انقلاب اسلامی خوزستان، مصطفی نیک‌پی، آهنگ‌ساز و پیشکسوت موسیقی آیینی، امید مدحج، مستندساز خوزستانی نظرات خود را ارائه کردند.

حجت‌الاسلام والمسلمین علوی‌کیا در آغاز این نشست ضمن قدردانی از برگزاری این نشست، با اشاره به برنامه‌های بزرگداشت ارتحال امام(ره) گفت: برگزاری مراسم گرامیداشت ارتحال امام خمینی(ره) و اعزام گروهی از هم‌استانی‌ها برای این مراسم، خوب و مهم است، اگر به 10 یا بیست سال گذشته برگردیم، می‌بینیم برنامه‌ها نسبت به گذشته فرقی نکرده است. 10 سال پیش نیز اجرای برنامه‌ها همین‌طور بود. برگزاری مراسم این چنینی برای امام(ره) بسیار خوب است و باید باشد، اما جای طرح این پرسش وجود دارد که آیا شخصیت امام(ره) را در قالب‌های به‌روز ارائه کرده‌ایم؟ امامی که در زندگی فردی، اجتماعی، علمی، حوزوی و سیاسی و فرهنگی خود، گنجینه‌های بسیاری دارد که یک جوان ایرانی می‌تواند به اندکی از آن در مقابل دنیا افتخار کند، آیا این ارتباط را برقرار کرده‌ایم؟ آیا توانسته‌ایم شخصیت امام را به یک الگوی قابل لمس در زندگی مردم تبدیل کنیم؟

برخی از جوانان مخاطب برنامه‌های بزرگداشت ارتحال امام(ره) نیستند. این پرسش لازم است که در بخش‌های مختلف برای مدیران و برنامه‌ریزان طرح شود تا تبدیل به یک گفتمان شود و در نتیجه آن بتوانیم شخصیت امام(ره) را از مهجوریت، خارج و به نسل جدید معرفی کنیم. 

روحیه قهرمان‌پروری در همه جوانان وجود دارد، در جامعه غربی به مدد هنر و سینما اسطوره‌های خیالی به گونه‌ای به دنیا معرفی می‌شود که جوانان جذب آن‌ها می‌شوند. چرا این اتفاق برای قهرمانان واقعی ما و شخصیت‌های بزرگی مانند امام(ره) نمی‌افتد؟ طرح این پرسش برای ایجاد انگیزه و گفتمان است. 

رهبر انقلاب همه ساله در سالگرد ارتحال امام(ره) سخنرانی می‌کنند و هر سال مطالب جدید ناگفته‌ای درباره شخصیت امام(ره) دارند؛ سخنان تکراری نیست. امام(ره) چنین شخصیتی است که سی سال می‌توان درباره ایشان سخن گفت، اما چرا در قصه هنر، امام(ره) حضور ندارند؟ 

شهباز گهروئی، رئیس حوزه هنری انقلاب اسلامی خوزستان در ادامه گفت: یک اثر هنری به سه شکل خلق می‌شود؛ جوشش درونی هنرمند، سفارش و اینکه اتمسفری ایجاد می‌شود و در اثر آن کار هنری خلق می‌شود. مدیریت هنری یا فرهنگی جامعه چقدر برای اینکه آثاری برای امام(ره) و یا با موضوع ایشان خلق شود اتمسفر ایجاد کرده است؟

ساده‌ترین راه ایجاد اتمسفر اندیشه‌ورزی برای هنرمندان است. با اندیشه‌ورزی، هنرمند به روایت می‌رسد و آن را خلق می‌کند. تا روایت در ذهن هنرمند شکل نگیرد اثری خلق نمی‌شود. باید از چندماه قبل جمعی از نخبگان را جمع می‌کردیم تا به وسیله آثار امام(ره)، اتمسفری را برای هنرمند ایجاد کنیم. تا از این بین، تعدادی از آنها درگیر این اندیشه‌ورزی شوند. 

به بخشی از سخنان امام(ره) در پاسخ به نامه حجت‌الاسلام انصاری اشاره می‌کنم که بسیار تازه است و برای اکنون ما گفته شده است: «اگر آقایان از این دیدگاه که همه می‌خواهند نظام و اسلام را پشتیبانی کنند به مسائل‏‎ ‎‏بنگرند، بسیاری از معضلات و حیرت‌ها برطرف می‌گردد ولی این بدان معنا نیست که همه‏‎ ‎‏افراد تابع محض یک جریان باشند. با این دید گفته‌ام که انتقاد سازنده معنایش مخالفت‏‎ ‎‏نبوده و تشکل جدید مفهومش اختلاف نیست. انتقاد بجا و سازنده باعث رشد جامعه‏‎ ‎‏می‌شود. انتقاد اگر بحق باشد، موجب هدایت دو جریان می‌شود. هیچ‌کس نباید خود را‏‎ ‎‏مطلق و مبرّای از انتقاد ببیند. البته انتقاد غیر از برخورد خطی و جریانی است. اگر در این‏‎ ‎‏نظام کسی یا گروهی خدای ناکرده بی جهت در فکر حذف یا تخریب دیگران برآید و‏‎ ‎‏مصلحت جناح و خط خود را بر مصلحت انقلاب مقدم بدارد، حتماً پیش از آنکه به‏‎ ‎‏رقیب یا رقبای خود ضربه بزند به اسلام و انقلاب لطمه وارد کرده است.»

ما چقدر از این نوع اندیشه‌ورزی‌ها و گفتمان‌ها شکل می‌دهیم که هنرمند هم بیاید و در این فضا قرار بگیرد؟ اساساً هنرمند می‌خواهد کار کند، اما نمی‌داند به کدام بخش و ویژگی‌ شخصیتی ایشان بپردازد. باید برای هنرمند مشخص شود که کدام وجه شخصیتی امام(ره) برای هر زمان مناسب است. حوزه هنری خود را متولی اندیشه می‌داند اما باید بحثی باشد تا ما به سمت آن برویم.

در ادامه نیک‌پی، آهنگ‌ساز و پیشکسوت موسیقی آیینی گفت: در دوره‌‌ای فعالیت در این حوزه‌ها آنقدر پررنگ بود که هنرمندان همه رشته‌ها در این‌باره کار می‌کردند. از دهه شصت تاکنون فعالیت می‌کنم. در آن دوره، متولی حوزه هنر، دو ارگان بودند؛ یکی حوزه هنری و دیگری سپاه پاسداران بود. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه تئاتر و گروه سرود فعالیت محدود داشت.
 
بی‌توجهی مدیران عامل مهمی است. مسئولان نهادهای متولی فرهنگ و هنر، فعالان دهه‌های گذشته را فراموش کرد‌ه‌اند. باید از خودشان بپرسند هنرمندانی که در سال‌های گذشته تجاربی کسب کرده‌اند، چرا نیستند؟ چرا هنرمندان خانه‌نشین شده‌اند؟ حوزه هنری استان در حال تلاش برای جذب مجدد این هنرمندان است؛ اما آیا حوزه هنری به تنهایی می‌تواند؟
 
آیا فقط حوزه هنری باید در این زمینه کار کند؟ بقیه متولیان کجا هستند؟ چرا باید هنرمند آیینی در خانه بنشیند؟ در خوزستان نخستین کسی بودم که برای رحلت حضرت امام(ره) اثر ساختم. نام اثر «جماران» بود، آن زمان مسئول فوق‌برنامه در دانشگاه شهید چمران اهواز بودم. آن روز دانشجو با ولع این موسیقی را گوش می‌کرد. امروز چه شده که اعتنایی به آن نمی‌کند؟
 
هنرمند تولید فکر می‌کند. گاهی ادارات فرهنگی هنرمند را دعوت می‌کنند و می‌گویند ایده دارم. اگر ایده دارید، از اول سال تصمیم خود را بگیرید. امروز مسائل مالی، رکن مهمی در کارهای هنری است. بیش از صد موضوع لازم است تا یک اثر خلق شود. اگر شعاری می‌دهیم باید پای آن بایستیم.

مصیبتی که امروز گریبانگیر همه هنرمندان است عدم حمایت دستگاه‌های متولی هنر از آنها است. تمام صنایع باید پای کار بیایند. سلیقه‌ای برخوردکردن و اعمال نظر سلیقه‌ای بزرگترین خیانت به هنر است. این برخوردها، هنرمند را دلسرد می‌کند. 

شهباز در ادامه بیان موضوع بر اهمیت شورای فرهنگ عمومی در هر استان تأکید کرد و گفت: کار شورا این است که از اول سال چند کلیدواژه را مطرح کند و تا آخر سال نظارت کند. شورای فرهنگی عمومی باید موضوعات مربوط به امام(ره) را مطرح کند. باید یک قرارگاه وجود داشته باشد اما نیست. در جلسات، کلی‌گویی می‌شود. مسائل به صورت کلی مطرح می‌شود؛  برای نمونه درباره طلاق به عنوان یک آسیب صحبت می‌شود. طلاق معلول یک علت و یک آسیب است. آسیب چیست؟ برای نمونه همسران با هم گفت‌وگوی مؤثر نمی‌کنند. باید روی حل این آسیب(عدم مهارت در گفت‌وگو) کار کنیم. در این جلسات مسئله اصلی‌مان گنگ است و اولویت‌بندی نداریم. 
 
گفته می‌شود هنرمندان به‌کارگیری نمی‌شوند. ما هنوز در این که تعزیه را به عنوان هنر نمایشی ثبت کنیم دچار مشکل هستیم. یک سری از مسائل، باید اساسی حل بشود.

مدحج، مستندساز خوزستانی نیز در ادامه ضمن تأیید سخنان مطرح شده گفت: هنرمندان استان برخی خانه‌نشین شده و برخی مهاجرت کرده‌اند. به دلیل این شرایط، هنرمند ما در فضایی قرار نگرفته که بخواهد برای امام(ره)، اثری خلق کند. به گفته آقای شهباز هیئت اندیشه‌ورزی باید باشد که او را وارد این میدان کند. منِ هنرمند که در استان فعالیت هنری می‌کنم، در درجه اول، شاید آنچه برایم مهم است سفارش و بُعد مالی آن باشد. در صحبت‌های آقای نیک‌پی، شرایط مطرح شد. یک عامل، نبودِ هیئت اندیشه‌ورز است. شاید اگر این جلسه نبود، به ذهن من خطور نمی‌کرد که باید در این زمینه هم فعالیت کنم. 

ما نتوانستیم برای بچه‌های نخبه دغدغه ایجاد کنیم که در این زمینه اثر تولید کنند. اینکه در این شرایط که هنرمند با مشکلات بسیاری روبه رو است، از او بخواهیم درباره موضوعی مثل شخصیت و اندیشه امام(ره) که نیاز به فکر کردن دارد، اثر تولید بکند، انتظار درستی نیست. باید اول جهت‌دهی و بعد حمایت کنیم. 

در استان خوزستان، یک کنگره شهدا برگزار شد که خیلی از هنرمندان استان نسبت به آن انتقاد داشتند. در آن کنگره، تئاتری اجرا می‌شد. از ظرفیت هنرمندان استان، استفاده‌ای نشد، یا محدود استفاده شد. اگر هزینه یک شب آن تئائر را به یک مسئول فرهنگی دغدغه‌مند می‌دادند، کار یک سال یا دو سال استان را در زمینه تصویر پوشش می‌داد.

سپس شهباز «درباره اینکه چه بکنیم» با اشاره به اهمیت هسته‌های مردمی گفت: یک کاری که ناظر به حوزه هنری است این است که هسته هنری امام خمینی(ره) یا امامین انقلاب، در حوزه هنری شکل بگیرد. این یکی از کارهایی است که انجام نشده، این ضعف را می‌پذیرم. اگر هسته تشکیل شد، اتفاقات بعدی رقم می‌خورد. 

متأسفانه با ابلاغ هم اتفاقی نمی‌افتد. مسئولان ادارات فرهنگی و هنری ممکن است امروز باشند و سال بعد نباشند، اما اگر این دغدغه، به یک هسته فعال تبدیل شد، دغدغه باقی می‌ماند. پس باید یک هسته مردمی هنری دغدغه‌مند تشکیل دهیم. هر جا هسته‌‌ای از نیروهای دغدغه‌مند شکل دادیم و تلاش کردیم که وابسته به ساختار نباشند، باقی ماند و به فعالیت خود ادامه داد.

در ادامه این بحث، علوی‌کیا تصریح کرد: گاهی نه تنها از هنرمند حمایت نمی‌شود، بلکه بدذوقی برخی ذوق هنرمند را کور می‌کند. اگر هنرمند مورد بی‌مهری قرار گرفت لطمه می‌بیند، با این حال هنرمند انقلابی ما به صورت جهادی، با وجود مشکلات پای کار است و کارهای فاخر و خوبی انجام شده است و این جوشش وجود دارد.

مطلب دیگر خطاب به ما مسئولان فرهنگی است. اگر مدیران خود را مسئولان فرهنگ انقلابی می‌دانند که معرفی سیره امام(ره) در آن خیلی اهمیت دارد، باید به سراغ هنرمندان بروند؛ نه تنها هنرمندان انقلابی بلکه سفارش دادن به هنرمندانی که شاید در این فضا نباشند، خیلی مهم است، چون هم از هنر او بهره می‌گیریم، هم او را در فضای امام(ره) قرار می‌دهیم. 

ما بسیاری از هدایت‌ها را از قِبل کار سفارشی به دست آوردیم. ما علمایی داریم که به شدت ضد شیعه بودند، به آنها سفارش داده شد که در پاسخ فلان کتاب شیعی، جوابی بنویسند، وقتی درگیر مطالعه آن کتاب شدند، هدایت پیدا کردند. شاید فردی اعتقاد کمرنگی به انقلاب اسلامی داشته باشد، وقتی از او دعوت می‌کنید در زمینه امام(ره)، غزه یا مقاومت اثری تولید کند، او را درگیر این موضوع کرده‌اید.

یک نکته‌ای که مسئولان فرهنگی باید بدانند این است که ما نمی‌توانیم هنر و فضای مجازی را کار بیهوده تلقی کنیم. برخی از متولیان امر فرهنگ در استان، هنر را از موضوعات پیش پا افتاده و غیرقابل اعتنا می‌دانند. باید این تفکر غلط شکسته شود. ما هنرمند غیرانقلابی را هم برای پیشبرد اهداف انقلابی خود نیاز داریم؛ چه رسد به نیروهای دغدغه‌مند که باید به آنها اهمیت دهیم. 

سروده‌های خیابانی که اخیراً مورد توجه قرار گرفته، رویکرد خوبی است. این رویکردی است که دهه‌های پیش، حزب الله لبنان در شرایط سخت، خود را با هنر حفظ کرد. واقعیت امر این است که شخصیت امام(ره)، جای افتخارکردن برای نسل جدید هم دارد، اما متأسفانه صرفاً هاله‌ای از قداست برای ایشان در نظر می‌گیریم و امام(ره) را به‌روز نکردیم تا نسل جدید بتواند استفاده کند. 

مدحج در ادامه اظهار کرد: ما در عرصه هنرهای تصویری، تلاش خود را کردیم که به آنچه در اندیشه امام(ره) مهم است از جمله موضوع فلسطین یا غزه با توجه به زیست‌بوم استان خوزستان، بپردازیم. بچه‌های خوزستان در حوزه‌های مختلف تمام تلاش خود را کردند تا اندیشه‌های امام را در قالب هنر عرضه کنند، برخی از این آثار بین‌المللی شده‌اند، اما اینکه مستقیم به شخصیت ایشان بپردازند، در این زمینه ضعف داریم که باید رفع شود. 

رئیس حوزه هنری انقلاب اسلامی خوزستان در پایان گفت: نکته آخر درباره بازار کار است. جشنواره عمار، ظرفیت توزیع به وجود آورد و با این کار، جریان ایجاد کرد. پس توزیع در جریان هنر بسیار مهم است. باید بازاری هم برای عرضه این آثار ایجاد کنیم. اگر کسی در فضای مجازی، دنبال‌کنندگان بسیاری داشته باشد، همه تلاش خود را می‌کنیم اثر خود را در آن قرار دهیم که این علت دیگری است.