چرا حضرت ابراهیم(ع) مأمور به ذبح فرزندش شد

حجت‌الاسلام والمسلمین امین شریعت‌شوشتری، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان ضمن تبریک عید قربان گفت: قرآن کریم به‌عنوان کتاب هدایت و زندگی داستان‌ها و مَثل‌هایی دارد. یکی از این مَثَل‌ها قضیه حضرت ابراهیم(ع) و ذبح فرزندش، حضرت اسماعیل(ع) است. این اتفاق چرا باید انجام می‌شد؟ آیا خداوند متعال که ارحم‌الراحمين است دستور می‌دهد کسی فرزند خود را بکشد؟ این چه فرمانی است؟ اگر نکات علمی قرآن را متوجه نشویم و پشت تدین ما، علمی نباشد، دینداری ما سطحی خواهد بود یا در ادامه عمر، دین خود را از دست می‌دهیم. نسل جدید این سؤالات را از ما می‌پرسند و ما باید بتوانیم پاسخگوی آنها باشیم.

وی اظهار کرد: در پاسخ به اینکه حضرت ابراهیم(ع) چرا فرزند خود را باید ذبح کند می‌توان گفت آنچه که در تاریخ آمده و غالب مفسران ما گفته‌اند این است که وقتی قرار است به کمال خود یعنی خدای متعال برسیم، در این مسیر موانعی وجود دارد که ممکن است این موانع مادی یا معنوی باشند. برای نمونه می‌خواهم نماز اول وقت بخوانم و در امورات معنوی به جایی برسم، اما مغازه‌ای دارم که اگر در آن را ببندم مشتریانم را از دست می‌دهم حالا چه کار باید بکنم؟ گاهی اوقات موانع معنوی هستند و یا اینکه در ماه محرم و صفر برخی افراد تا نیمه‌های شب در هیئت هستند و دیگر نمی‌تواند نماز صبح را اول وقت بخوانند در حالی که نماز واجب است. 

استاد حوزه علمیه افزود: حضرت ابراهیم(ع) علاقه شدیدی به اسماعیل(ع) داشت. او از تمام امتحاناتی که داشت سربلند بیرون آمد. اسماعیل(ع) جلوه‌ای از جلوه‌های الهی بود، از این‌رو دلبسته و وابسته این فرزند بود و این وابستگی مانع شده بود که حضرت ابراهیم(ع) به کمالی که خداوند برای او در نظر گرفته، برسد. خداوند متعال به پیامبرش دستوری می‌دهد که آخرین امتحان اوست؛ دستور این است که فرزندت را ذبح کن. امر، امر خداست، از سویی به فرزندش دلبسته است. چه کار باید کرد؟ باید به تکلیف عمل کند، تکلیفی که خداوند بر عهده او گذاشته است.

شریعت‌شوشتری ادامه داد: خداوند در آیه 102 سوره صافات می‌فرماید: «فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَىٰ فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ» خواب پیغمبر با خواب‌های ما متفاوت است؛ وحی است. علامه شیخ محمدتقی شوشتری کتابی درباره رؤیاهای صادقه دارد که برای آن زحمت زیادی کشیده است. حضرت ابراهیم(ع) خواب خود را برای فرزندش بازگو می‌کند. حال پاسخ فرزند را ببینید تا بدانید حضرت ابراهیم(ع) حق دارد که دلبسته چنین فرزندی باشد. او که 13 سال دارد، در پاسخ پدرش فرمود: «قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ ۖ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ» به آنچه امر شدی، عمل کن. ما در دوران دفاع مقدس رزمندگانی داشتیم که در سنین پایین بودند و به شهادت رسیدند و در جنگ به شخصیت باعظمت حضرت اسماعیل(ع) اقتدا کردند.

وی گفت: قربانی در این ماجرا نشانه چه بود؟ مسئله بر سر قربانی کردن اسماعیل درون است، نه اسماعیل بیرون. حضرت اسماعیل، برای پدر یک جلوه بیرونی داشت و یک جلوه درونی. خداوند می‌خواست اسماعیل درونی‌اش را از او بگیرد. مهم این بود که وقتی برای انجام تکلیف خدا از فرزندش دل برید، دستور آمد که «وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ، قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا»(صافات، 104-105) خداوند به دنبال این نیست که ابراهیم(ع) فرزندش را ذبح کند. این امتحان یک معنای تربیتی برای پیغمبر داشت. 

شریعت‌شوشتری اظهار کرد: این قربانی کردن برای ما درس دارد. اینکه در عید قربان عده‌ای که تمکن مالی دارند، گوسفند قربانی می‌کنند یک نماد است. اینکه قربانی کردن برای حجاج واجب است، هم یک نماد ظاهری است. اصل، قربانی کردن اسماعیل‌های درون است. برای عده‌ای از افراد ثروتمند، پول دادن برای قربانی و ذبح گوسفند هم سخت است. این دستورها، جنبه تربیتی دارد. 

این استاد حوزه با تأکید بر اینکه باید به اسماعیل‌های درون خود دقت کنیم، گفت: برای برخی این اسماعیل درون، مادی است و برای عده‌ای معنوی. عید قربان، عید ذبح اسماعیل درون است؛ ببینیم چه چیزهایی باعث شده تکلیف خود را در زندگی انجام ندهیم. این موانع کدامند؟ اینها را ذبح کنیم. برای برخی مسئولان، پست و منصب، اسماعیل درون است. نمی‌توانند آن را رها کنند. قرآن کریم معیار تکلیف‌گرایی را برای ما مشخص کرده است، ابتدا انسان باید بتواند اسماعیل درون خود را ذبح کند، خود را مهذب کند.

وی در پایان گفت: حضرت ابراهیم(ع) پدر همه موحدین است و تمام حرکات و سکناتش برای ما درس است. در عید قربان باید از ماجرای حضرت اسماعیل(ع)، ذبح اسماعیل‌های درون را بیاموزیم.