حضرت فاطمه زهرا(س) در آثار آیت‌الله بهبهانی
آیت‌الله‌العظمی میر سیدعلی بهبهانی اگرچه توفیق نگارش کتابی مستقل درباره حضرت فاطمه(س) نیافتند، اما در برخی آثار خود و عمدتاً در کتاب شریف و گرانسنگ «مصباح الهدایه فی اثبات الولایه» در ذیل آیات و روایات فریقین، اشاراتی به مقام و منزلت حضرت زهرا(س) دارند.
زندگی‌نامه حضرت فاطمه(س)، به‌ویژه حوادث مهم زندگی ایشان همانند ولادت، ازدواج و شهادت، حوادث مرتبط با حضرت، همانند قضیه فدک و حوادث پدید آمده پس از پیامبر(ص) و فضائل و مناقب ایشان از جمله موضوعات مورد علاقه نویسندگان و خوانندگان است. درباره شخصیت ویژه حضرت فاطمه زهرا(س) بیش از دو هزار و 400 کتاب نگاشته شده و جامع‌نگاری‌هایی نیز در این زمینه صورت گرفته است.
این کتاب‌ها به ۳۷ زبان رایج دنیا نگاشته شده است. محقق گرامی جناب آقای ناصرالدین انصاری قمی در کتابنامه حضرت فاطمه زهرا(س) به جمع‌آوری اسامی این کتاب‌ها به همراه خصوصیات چاپی آن پرداخته است. فقیه و اصولی و مفسر و متکلم مبرز، آیت‌الله‌العظمی میر سیدعلی بهبهانی (درگذشت 1354 شمسی) اگرچه توفیق نگارش کتابی مستقل درباره جده‌شان را نیافتند، اما در برخی آثار خود و عمدتاً در کتاب شریف و گرانسنگ «مصباح الهدایه فی اثبات الولایه» در ذیل آیات و روایات فریقین، اشاراتی به مقام و منزلت حضرت زهرا(س) دارند که در این مقال به برخی از این اشارات مدققانه، خواهیم پرداخت.
1- ایشان در ذیل آیه «مرج البحرین یلتقیان» و تطبیق دو دریا به حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) که در روایات آمده است، می‌نویسند: با توجه به روایات شیعه و اهل سنت از آیه مذکور چند امر برداشت می‌شود: اولین برداشت علو شأن و مقام آن دو، در نزد خداوند است، چراکه از آنها به دریا تعبیر شده است و تعبیر به دریا برای امر واسع و گسترده است و آیه در مقام اظهار آلاء و نعمت‌های الهی بر بندگان خداست و این دو از نعمت‌های گسترده الهی بر جن و انس هستند. خداوند می‌فرماید: «فبایّ آلاء ربکما تکذّبان.»
همچنین تعبیر به بحر از آن دو، کاشف از وسعت علم و خیر و سایر صفات کریمه آنان است که در دیگران موجود نیست و مروری کوتاه بر زندگی آن دو و دیگران به خوبی این تفوق را نشان می‌دهد.
دومین برداشت از آیه آن است که این دو نفر عِدل و قرین و کفو هم هستند و هیچ‌کدام بر دیگری ترجیحی ندارند و روایاتی هم در فضل فاطمه(س) وارد شده به این مضمون که اگر حضرت علی(ع) نبود برای حضرت فاطمه(س) کفو و همتایی از اولین و آخرین نبود. سومین برداشت آن است که ازدواج این دو وجود مبارک، از ناحیه خداوند است. ایشان در توضیحی دقیق می‌فرمایند: همان‌گونه که التقای دو دریای حسی در آیه شریفه به ارسال‌کننده آن یعنی خداوند اسناد داده شده است، همچنین دو دریای معنوی نیز اتصالشان به‌وسیله خداوند خواهد بود. پس تعبیر با صیغه معلوم (مَرَجَ) که به خداوند متعال نسبت داده شده است، اشاره‌ای است بر آنکه حقیقت التقای از کیفیت ارسال متولد می‌شود نه اینکه صرف پشت سر هم آمدن باشد و بر این معنا روایات شیعه و سنی دلالت دارد. سپس روایت زیبایی را از منابع اهل سنت نقل می‌کند که برای تیمن و تبرک آن را نقل می‌کنیم:
ابن مغازلی شافعی، در كتاب مناقبش، با إسناد روایت به أبو أيوب الأنصاری نقل می‌کند: «قال: إن رسول الله(ص) مرض مرضة، فدخلت عليه فاطمة تعوده و هو ناقه من مرضه، فلما رأت ما برسول الله الله من الجهد و الضعف خنقتها العبرة حتى خرجت دمعتها، فقال لها: يا فاطمة الله إن الله عمد إطلع إلى الأرض اطلاعة فاختار منها أباك فبعثه نبياً، ثم اطلع إليها ثانية فاختار منها بعلك، فأوحى إلى فأنكحته و اتخذته وصياً، أما علمت يا فاطمة أن لكرامة الله إياك زوجك أعظمهم حلماً، و أقدمهم سلماً، وأعلمهم علماً؟! فَسُرَّت بذلك فاطمة و استبشرت، ثم قال لها رسول الله(ص): يا فاطمة، لعلى الله له ثمانية أضراس ثواقب: إيمان بالله و برسوله، و حكمته و تزويجه فاطمة و سبطاه الحسن و الحسين، و أمره بالمعروف و نهيه عن المنكر و قضاه بكتاب الله عسل، يا فاطمة إنا أهل بيت أعطينا سبع خصال لم يعطها أحد من الأولين ولا الآخرين قبلنا - أو قال: - و لا يدركها أحد من الآخرين غيرنا نبينا أفضل الأنبياء و هو أبوك، و وصينا خير الأوصياء و هو بعلك، و شهيدنا خير الشهداء و هو عم ابيك و منا من له جناحان يطير بهما في الجنة حيث يشاء، و هو جعفر ابن عمك و منا سبطا هذه الأمة، وهما إبناک ؛ ومنّا والذی نفسی بیده مهدیّ هذه الأمّة.»(المناقب، ابن مغازلی، ص 129)
ابو ايوب انصاری گويد: رسول خدا را بیماری پیش آمد، فاطمه(س) به نزدش به عيادت آمد حال رسول خدا(ص) سنگين بود. فاطمه(س) كه سختی بيماری و ناتوانی رسول خدا را ديد گريه گلوگيرش شد و اشک بر صورتش روان شد. پيغمبر(ص) فرمود: ای فاطمه خداوند اطلاع كامل بر زمين يافت و از روی زمين پدر تو را برگزيد و دومين بار اطلاع يافت و شوهر تو را از آن برگزيد پس از آن به من وحی فرمود و من تو را به همسری علی در آوردم. ای فاطمه مگر نمی‌دانی كه چون تو در نزد خدا گرامی بودی خداوند تو را با كسی همسر كرد كه پيش از همه مسلمان شد و بردباری‌اش از همه بزرگتر و دانشش از همه فزونتر بود. راوی گويد: فاطمه به اين سخن شاد شد و اثر شادی از فرمايش رسول خدا در چهره‌اش نمايان شد. رسول خدا(ص) خواست فاطمه را بيشتر آگاه فرمايد. بنابراین فرمود: فاطمه جان، علی را هشت خصلت است؛ ايمانش به خدا و رسول او و علم و دانش و حكمتش و همسرش و دو فرزندش حسن و حسين و امر به معروفش و نهی از منكرش و قضاوتش از روی كتاب خدا. ای فاطمه ما خاندانی هستيم كه هفت خصلت به ما داده شده و به هيچ كس از آنان كه پيش از ما بودند داده نشده و يک نفر از آنان كه پس از ما خواهند آمد بدان‌ها نخواهد رسيد: پيغمبر ما بهترين پيمبران است كه پدر تو است و وصی ما نيكوترين اوصياست كه شوهر تو است و شهيد ما سرور شهيدان است كه حمزه عموی پدر تو است و از ما است كسی كه دو بال دارد و با آن دو در بهشت پرواز می‌كند كه جعفر است و از ماست. دو سبط اين امت كه آنان فرزندان تو هستند و قسم به کسی که جان من در دست اوست، مهدی این امت از ماست.
2- ایشان در ذیل روایتی که در آن عبارت «أنا الفاطر وهذه فاطمه» آمده است، در بیان وجه اشتقاق نام فاطمه(س) می‌فرماید: شاید فاطمه از اسم «فاطر» گرفته شده باشد با این توضیح که «فطر» چون به معنای خلقت یا شق و جدایی است موجب می‌شود که مخلوق از حالت اولیه‌اش که عدم است جدا شده باشد و به مرحله وجود رسیده است. پس «فطر» حاوی معنای «فطم» است و از این جهت اسم «فاطمه» از اسم «فاطر» اشتقاق معنوی شده است. (مصباح الهدایه، ص 209)
3- آیت‌الله بهبهانی در کتاب «مصباح الهدایه» در ذیل آیه تطهیر و آیه مباهله و آیه قربی و آیه مشکات و آیه خیر البریه و آیه فی بیوت اذن الله و آیه السابقون السابقون و آیه طوبی لهم و حسن مآب، اشاراتی درباره شمول آیات یاد شده نسبت به حضرت فاطمه زهرا(س) دارند که از بین این آیات به آیه مباهله اشاراتی داریم.
4- حضرت زهرا(س) بی‌تردید جزء اصحاب کساء و مشمول آیه مباهله هستند. آیت‌الله بهبهانی به این آیه هم نگاه درون آیه‌ای و برگرفته از نکات و لطائف موجود در خود آیه و مفردات آن دارند و هم نگاه برون‌آیه‌ای به روایات فریقین دارند.
ایشان در ابتدا بعد از ذکر روایات شیعه در ذیل آیه مباهله می‌فرماید: انحصار اصحاب کساء در پنج تن آل عبا(ع) از موارد اجماعی بین شیعه و سنی است و روایات آن به حد تواتر رسیده است و این امر منافاتی با تعبیر به صیغه جمع در آیه و اینکه (نساء) و (انفس) متعدد نیستند؛ ندارد، چراکه اولاً تعبیر به واحد با عبارت جمع در مقام تعظیم شایع است و اضافه بر آن، تعبیر به صیغه جمع در اینجا برای تبیین این نکته است که هر کدام از دو طرف مباهله سزاوار است که خواص اهل بیت(ع) خود از این سه گروه (زنان و بچه‌ها و خود) را به میدان آورند، چه این اصناف سه‌گانه متعدد باشند و چه نباشند. اینکه حضرت رسول(ص) از میان این همه زن، فقط فاطمه زهرا(س) و از میان فرزندان، فقط حسن(ع) و حسین(ع) و از مردان خودی فقط امیرالمؤمنین(ع) را آورده است، نشان می‌دهد که آنان از خواص اهل بیت(ع) وی بوده و همتای آنان در فضل وجود ندارد.
همچنین وقتی معلوم شد که آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه اصحاب کساء، نزدیک‌ترین و محبوب‌ترین افراد در نزد خداوند متعال هستند، معلوم می‌شود که معقول نیست که خلافت از آنان به دیگران منتقل شود، چراکه محال است که دورتر و ابعد، سرپرست برای اقرب و نزدیکتر باشد.
5- ایشان در نقلی از ابراهيم بن محمد حموينی که از أعيان علمای اهل سنت است؛ بعد ذکر احادیثی در شأن اهل بیت(ع) می‌پردازد، کلامی را از فخر رازی حکایت می‌کند که چون شامل فاطمه زهرا(س) می‌شود آن را نقل می‌کنیم: خداوند در پنج چیز پیامبر(ص) و اهل بیتش را مساوی قرار داده است: 1. در محبت، خداوند در قرآن می‌فرماید: «فاتبعوني يحببكم الله» و درباره اهل بیت(ع) می‌فرماید: «قُلْ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمُوَدَّةَ فِي الْقُرْبي»، 2. در حرام بودن صدقة، قال(ص): «حرمت الصدقة على وعلى أهل بيتي»، 3. در طهارت؛ خداوند در قرآن می‌فرماید: «طه، ما أنزَلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى إِلَّا تَذْكِرَةً لمن يخشى» و درباره اهل بیت رسول خدا(ص) می‌فرماید: «و يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»، 4. در سلام دادن، خداوند در باره پیامبر(ص) می‌فرماید: «السلام عليك أيها النبي» و درباره اهل بیت پیامبر(ص) می‌فرماید: «سَلامٌ على آل يس»، 5. در صلوات بر رسول و آل در آخر تشهد نماز.(فرائد السمطین، ج 1، ص 35، مفاتیح الغیب، ج 27، ص 595، در ذیل تفسیر 23 سوره شوری، مصباح الهدایه، ص ۲۵۰)
حجت‌الاسلام والمسلمین امرالله شجاعی‌راد، استاد و پژوهشگر حوزه
انتهای پیام
