مؤلفه‌های عزت‌مندی در سیره حضرت ابوالفضل(ع)

به گزارش ایکنا از خوزستان، محمدرضا سنگری، مدیر گروه ادبیات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و محقق عاشورایی، در سلسله سخنرانی‌های عاشورایی خود با موضوع «عزت و عزت‌مندی در فرهنگ و آموزه‌های حضرت اباعبدالله(ع)» که به همت مؤسسه فرهنگ عاشورا شامگاه ۱۳ تیرماه در کتابخانه مخبر دزفولی برگزار شد، گفت: بعد از بازگشت کاروان به مدینه معمولاً روزانه در کنار بقیع مجلس برپا بوده است. مجلس‌دار اصلی امام سجاد(ع) بود، مدیریت زنان را حضرت زینب(س) بر عهده داشت. فاطمه و ام لقمان دختران حضرت عقیل شعر می‌سرودند. حضرت رباب غذا تهیه می‌کرد و آن را کنار بقیع و روضه نبوی تقسیم می‌کرد. ام‌البنین و ام‌سلمه روایت می‌کردند و فاطمه صغری، ام‌کلثوم و سکینه از کربلا گزارش‌هایی را روایت می‌کردند. روزانه فرزندان حضرت عباس(ع) خدمت امام سجاد(ع) می‌رسیدند. فضل پسر بزرگ حضرت ابوالفضل(ع) خدمت امام می‌آمد و امام سجاد(ع) از عمویش برای او سخن می‌گفت. حتی خبر درگذشت ام‌البنین را فضل به ایشان رسانید. 

وی با اشاره به نمونه‌ها و ویژگی‌های عزت‌نفس در شخصیت حضرت ابوالفضل(ع) که از سوی امامان معصوم توصیف شده است، افزود: یکی از توصیفات امام سجاد(ع) از حضرت عباس(ع) این بود که «کان عمنا عباس ابوالفضائل»؛ همه خوبی‌ها در ترازمندترین شکل خود در وجود حضرت بوده است. امامان ما درباره حضرت ابوالفضل(ع) گفته‌اند: «کان عمُّنا العبّاس بن علی نافذُ البصیرة، صُلبُ الایمان.» صلب الایمان یعنی ایمانی که متزلزل نشود و در مقابل پله، سکه و صله عقب‌نشینی ندارد. نافذ البصیره یعنی فردی که چشمان تأثیرگذار دارد. چشم‌های حضرت آدم را می‌ربود. همه در کربلا وقتی نگران می‌شدند به حضرت ابوالفضل(ع) نگاه می‌کردند و آرامش می‌یافتند. این تعبیر شاید وجه اغراق‌آمیز داشته باشد و حتی بعضی درباره این جمله تشکیک کردند که اباعبدالله در صحنه‌های هولناک جنگ بخصوص روز عاشورا و بعد از تیرباران صبح نگاه به ایشان می‌کرد و امام هم سهمی از آرامش کربلا را در نگاه حضرت ابوالفضل جست‌وجو می‌کرد. خیمه‌ها زیر چتر نگاه حضرت آرامش می‌یافتند.

سنگری ادامه داد: نافذ البصیره به معنای خواندن پشت چهره آدم‌هاست یعنی بتوانی از صورت ظاهری آدم‌ها عبور کرده و پشت رفتار و گفتار آنها را بخوانی. ابوالفضل از حالات و سخن گفتن‌های به پنهان آنها پی می‌برد.

وی با اشاره به جمله أَشْهَدُ أَنَّکَ لَمْ تَهِنْ وَ لَمْ تَنْکُلْ درباره حضرت ابوالفضل(ع) گفت: برخی در تنگناها سستی و کندی برایشان پیش می‌آید و تردید می‌کنند اما حضرت هیچ‌وقت سست نشد. غایت مجهوده به معنای سنگ تمام گذاشتن ویژگی دیگر ایشان است. حضرت(ع) قطب الرحی و کانون کربلا بود همه چیز بر مدار او می‌چرخید و همه در تصمیم‌گیری‌ها با او مشورت نهایی می‌کردند.

این محقق عاشورایی ادامه داد: مثل امشب و فردا شب که همه مشغول عبادتند، یک نفر بود که فرصت عبادت در مفهوم عبادت معمولی را نداشت چون باید از جان امام حفاظت می‌کرد. مراقب می‌بود کسی به خیمه‌ها نزدیک نشود و از جان کودکان حفاظت کند و او حضرت ابوالفضل(ع) بود.

مؤلف کتاب «آینه‌داران آفتاب» افزود: از ویژگی‌های دارندگان عزت‌نفس، بلندهمتی است که با بلندپروازی فرق دارد. بلندپروازی یعنی خواستن آنچه که امکان دستیابی به آن وجود ندارد. اما بلند همتی دسترسی به آفاق و امکاناتی است که در ظرفیت وجودی انسان است که باید با رنج و پافشاری به آن برسد. همت در معنای دیگر به معنای توان باطنی است. روی سنگ مزار حضرت حافظ نوشته شده

بر سر تربت ما چون گذری همت خواه

که زیارتگه رندان جهان خواهد بود

به دلیل همین همت و توان باطنی است که ما می‌توانیم از شهدا و علما بعد از مرگشان از باطن آنها مدد بگیریم.

سنگری با اشاره به ماجرای درخواست ربیعه بن کلب از رسول خدا(ص) گفت: قالَ لي ذاتَ يومٍ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله: يا ربيعةُ، خَدَمْتَني سَبعَ سِنِينَ أ فلا تَسألُني حاجةً ؟ فقلتُ: يا رسولَ اللّه ِ أمهِلني حتّى اُفَكِّرَ، فلمّا أصْبحتُ و دخلتُ عليه قال لي: يا رَبيعَةُ هاتِ حاجَتَكَ، فَقُلتُ: تَسألُ اللّه َ أن يُدخِلَني مَعَكَ الجَنَّةَ ، فَقالَ لي: مَن عَلَّمَكَ هذا ؟ فَقُلتُ: يا رَسولَ اللّه ِ ما عَلَّمَني أحَدٌ، لكِنّي فَكَّرتُ في نَفْسي و قلتُ: إن سَألتُهُ مالاً كانَ إلى نَفادٍ، و إن سألتُهُ عُمُرا طويلاً و أولادا كانَ عاقِبَتُهُم الموتَ. قال ربيعةُ: فَنَكَسَ رأسَهُ ساعةً، ثمّ قال: أفعَلُ ذلكَ، فَأعِنّي بكَثرَةِ السُّجودِ. حديث بحار الأنوار ـ به نقل از ربيعة بن كعب: روزى رسول خدا(ص) به من فرمود: اى ربيعه! هفت سال به من خدمت كردى، آيا از من حاجتى نمى‌خواهى؟ من عرض كردم: اى رسول خدا ! مرا فرصتى ده تا بينديشم . صبح روز بعد كه خدمت پيامبر رسيدم ، فرمود: اى ربيعه! حاجتت را بگو. عرض كردم: از خداوند بخواه كه مرا با تو به بهشت برد. حضرت فرمود: چه كسى اين را به تو ياد داد؟ عرض كردم: اى رسول خدا! هيچ‌كس به من ياد نداد، بلكه با خودم انديشيدم و گفتم: اگر از ايشان ثروت بخواهم، عاقبتش نابودى است و اگر عمر طولانى و اولاد بخواهم، عاقبت همه آنان مرگ است. آن حضرت لحظاتى سرش را پايين انداخت و سپس فرمود: اين كار را مى‌كنم. تو نيز با سجده زياد، مرا [در برآورده‌شدن اين خواهش از خدا] يارى‌رسان.

وی ادامه داد: بلند همتی بزرگ خواستن است؛ منظور رسول خدا(ص) از سجده همان اوج سرفرازی و فروافتادگی انسان در پیشگاه محبوب است.  اگر امام حسین(ع) در گودال قتلگاه است رمز سرفرازی اوست.

سنگری افزود: ویژگی دیگر فرد دارای عزت‌نفس آن است که محاکمه‌گر خویش است و رفتارهای خود را مرور می‌کند. این کار عزت‌نفس می‌آورد چون آنچه را که باعث شکست عزت‌نفس می‌شود از خود بیرون می‌کنیم. خانه تکانی درونی به ما رفعت وجودی می‌بخشد. چالش‌های دیگر را پذیرفتن ویژگی دیگر فرد دارای عزت‌نفس است؛ انسان‌های با عزت‌نفس به استقبال سختی‌ها می‌روند و از خطرپذیری و ریسک‌پذیری پروا ندارند. امام علی(ع) می‌فرماید: آدم‌هایی که اهل خطر نیستند در حکومت وارد نشوند. مدیر باید شجاع باشد هر چند که ممکن است گاهی تصمیمات اشتباه بگیرد. در اینجا امام علی(ع) می‌فرماید: التَّدبيرُ قَبلَ العَمَلِ يُؤمِنُكَ مِنَ النَّدَمِ؛ عاقبت‌انديشى پيش از عمل، تو را از پشيمانى در امان مى‌دارد.

سنگری در پایان گفت: ویژگی دیگر افراد دارای عزت‌نفس امیدوار بودن به ایجاد تغییر دیدگاه‌ها و رفتارهای دیگران است. از اینکه روی دیگران تأثیر بگذاریم نباید ناامید شد. با درنگ و وقت‌گذاری می‌توان به نتیجه دلخواه رسید.