25 جلوه از فضایل حضرت فاطمه(س)

در کتاب و سنت فضایل و مقامات عالیه فراوانی برای حضرت فاطمه زهرا(س)، نقل شده است. ایشان دختر رسول خدا(ص) و ام‌ابیها و همسر امیرالمؤمنین(ع) وصی پیامبر و مادر امام حسن(ع) و امام حسین (ع) وأم الأئمة النجباء (ع) هستند. 

حدود ۳۰ آیه در شأن حضرت زهرا (ع) وارد شده است مانند: آیه مودت، آیه مباهله، آیات ۷ و ۸ و ۹ سوره انسان، سوره کوثر و ... . در این مجال بر آنیم تا نگاهی کوتاهی از سر تأمل بر حیات پربرکت بانویی بیاندازیم که در قله کمال و فضیلت قرار دارند و به این وسیله زیست مؤمنانه خود را به سمت این قله متعالی و الگوی برجسته قرار داده و اندکی شبیهشان گردیم که گفته‌اند: «السنخیة علة الإنضمام». باشد که مشابهت، موجب شفاعت گردد:

1- روایتی که در کتاب الغیبه شیخ طوسی(ره‌) آمده، به الگو و اسوه بودن حضرت زهرا(س) به خوبی تصریح شده است. امام مهدی(عج) در توقیع شریفی می‌فرمایند: «و فِی ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» (الغیبة، ص 286): دختر رسول خدا، الگوی مناسبی برای من است.

امام عسکری (ع) نیز، حضرت زهرا (س) را حجت بر امامان معرفی نموده‌اند: «نحن حجّة اللّه علی الخلق، و فاطمة حجّة علینا» (عوالم العلوم و المعارف، ج‌۱۱، ص۷):  ما حجت خدا بر مخلوقات هستیم و حضرت فاطمه (س) حجت خدا بر خود ماست.

2- در منابع روایی، روایات بسیاری وجود دارد که پیامبر اسلام (ص) هرگاه می‌خواستند به مسافرت بروند با آخرین کسی که خداحافظی می‌کردند حضرت فاطمه (س) بود. همچنین در بازگشت از سفر، به دیدار اولین شخصی که می‌رفتند فاطمه (س) بود.

همچنین در روایت آمده است: هرگاه حضرت زهرا (ع) نزد پیامبر خدا(ص) می آمدند، «قام اليها» یعنی پیامبر(ص) نه فقط به احترام حضرت زهرا (س) از جای خود برمی‌خاستند، بلکه به جهت احترام ویژه‌ای که برای حضرت زهرا (س) قائل بودند چند قدمی نیز به طرف او حرکت می کردند و سپس حضرت زهرا (س) را در جای خود می‌نشاندند.( بحار الانوار، ج ۳۷، ص ۷۱)

3- هرگاه پیامبر خدا(ص) مشتاق بوی بهشت می‌شدند بوی خوش حضرت زهرا(س) را استشمام می‌کردند. (التوحید ص (۱۱۸)

روزى عايشه، پيغمبر (ص) را ديد كه فاطمه را مى‌بوسند. عرض كرد: يا رسول اللَّه آيا هنوز هم فاطمه را مى‌بوسى با اين كه همسر دارد؟ پاسخ دادند: اگر مى دانستى من چقدر فاطمه را دوست دارم محبت تو هم نسبت به او زيادتر مى‌شد. فاطمه حوريه اى است به صورت انسان. هر وقت مشتاق بوى بهشت مى‌شوم او را مى‌بوسم. (كشف الغمه ج ۲ ص ۸۵).

4- گاهی حضرت امیر مؤمنان علی(ع) برای تبیین سخنان خود به دیگران به گفتار و رفتار حضرت فاطمه زهرا(س) استناد و استشهاد می‌کردند. (الخصال، ج ۲، ص (۶۱۸) شاید این کار حضرت بدین سبب بوده است که به مخاطبان خود بگویند دختر رسول خدا (ص) که در دامان وحی پرورش یافته‌اند نیز این سخن را گفته و این کار را کرده‌اند.

امیرالمومنین (ع) بعد از اینکه فرمود در مراسم تجهیز مرده‌ها گفتار خوب داشته باشید به کلام فاطمه زهرا(س) استناد می‌کنند که: حضرت زهرا بعد از ارتحال رسول اکرم(ص) به زنان بنی هاشم که او را در ماتم یاری می‌کردند و زینتها را رها کرده و لباس سوگ در بر نمودند، فرمود: این حالت را رها کنید و بر شماست که دعا و نیایش نمایید. (زن در آینه جمال و جلال ،ص ٤٢).

معرفت بالای حضرت زهرا(س) از دیگر نکات این روایت است که حتی در مصیبت بزرگی چون وفات پیامبر اعظم(ع)، چنان خویشتندار است که حاضر نیستند تحت تاثیر محیط و آداب و رسوم عمومی قرار گیرند.

5- هرگاه امام باقر (ع) دچار تب می‌شدند از پارچه‌ای که با آب سرد مرطوب شده بود استفاده می‌کردند و برای شفای خویش به مادرشان حضرت فاطمه زهرا (س) توسل می‌جستند و با صدای بلند می گفتند یا «فاطمه بنت محمد».

6- امام صادق (ع) به شخصی که نام دخترش را فاطمه گذاشته بود فرمودند: «حالا که نام او را فاطمه گذاشته‌ای مبادا که دشنامش دهی یا نفرینش کنی و یا کتکش زنی (الکافی، ج ۶، ص (۴۹)  این سخن نشان دهنده احترام ویژه برای دخترانی است که نامشان همسان نام حضرت فاطمه (س) است.

7- هنگامی که امام جواد (ع) همسری برای خویش برگزیدند، مهر حضرت زهرا (س) را مهر همسرشان قرار دادند. (بحار الانوار، ج ۵۰، ص (۷۶)

شایان توجه است که مهر حضرت زهرا (س) پانصد درهم نقره و حدوداً معادل یک کیلو و دویست و پنجاه گرم نقره است. (آیت الله مکارم شیرازی استفتائات جدید، ج ۱، ص ۱۳ ، م (۷۳۹) .

8- در مقام حضرت فاطمه(س) همین بس که خداوند ولادت او را بر پیامبرش مبارک قلمداد کرده، او را خیر کثیر نامید و سوره کوثر را در شأن آن حضرت نازل کرد.

سوره کوثر دارای ویژگی ژرف و شگرفی است به گونه‌ای که کلمات کلیدی آن یعنی (اعطینا، کوثر، انحر، شانی و ابتر ) فقط یک بار در کل قرآن به کار رفته‌اند.

سوره کوثر، هرچند کوتاه ترین سوره قرآن است، اما عمیق‌ترین پیام ها را در خود دارد. این سوره به پیامبر اکرم(ص) نوید خیر و برکت فراوان داد و دشمنان ایشان را ابتر معرفی کرد واز این جهت دربردارنده خبری غیبی است.

9- تسبیحات فاطمه زهرا(س) هدیه‌ای آسمانی است که درک عظمت آن را باید از زبان معصومین شنید:

امام صادق (ع) فرمودند: هر نمازی که تسبیحات حضرت زهرا(س) پس از آن خوانده شود نزد من از خواندن هزار رکعت نماز در هر روز دوست داشتنی تر است (الکافی، جلد ۳، ص ۳۳). 

تسبیحی که بر اساس روایات مداومت بر آن موجب عاقبت بخیری، ناامید شدن و دور شدن شیطان و باعث سنگینی اعمال و ... می‌شود. این تسبیحات باید جزو برنامه تربیتی کودکان قرار داده شود.

نیز فرمودند که این تسبیحات را بهتر است پشت سر هم و بلافاصله پس از نماز و حتی پس از آن که پاهای خود را جا به جا کنید بگویید.(الکافی، ج ۳، ص ۳۴۳ ).

10- خستگی ناپذیری فاطمه(ع) در پاسخگویی که می‌تواند الگویی برای هدایتگران و مسئولان جامعه باشد: امام حسن عسکرى (علیه السلام)  فرمودند: روزى زنى نزد حضرت فاطمه زهرا(س) وارد شد و گفت مادرى دارم ضعیف و ناتوان که براى انجام نماز، مسئله‌اى برایش پیش آمده و مرا فرستاده است تا پاسخ آن را از شما دریافت نمایم. حضرت زهرا(س) پس از گوش دادن به سخنان آن زن، جوابش را دادند. سپس آن زن سئوال دیگری را مطرح کرد و حضرت دوباره جواب او را دادند.

زن پیوسته سؤالات دیگری را مطرح کرد تا آن که به ده مرتبه رسید و حضرت زهرا (س) بدون احساس و اظهار ناراحتى و بلکه به عطوفت پاسخ او را بیان مى‌کردند. پس از آن، زن خجالت زده شد و گفت شما را خسته و ناراحت کردم. حضرت زهرا (س) اظهار نمود خیر، براى من زحمتى نخواهد بود. سپس افزودند چنانچه شخصى اجیر شده باشد تا بارى سنگین را به جایى ببرد و در ازاى آن مبلغ صد هزار دینار مزد بگیرد آیا ناراحت مى شود؟ آن زن در جواب حضرت گفت خیر.

بعد از آن فرمود من براى هر سؤال که جوابش را بگویم اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشى بیش از آنچه که در این جهان است مى‌باشد. پس اکنون آنچه مى خواهى سؤال کن و براى من ناراحت مباش که از پدرم رسول الله (ص) شنیدم که فرمودند علما و دانشمندان، شیعیان و پیروان ما در روز قیامت در حالى محشور مى‌شوند که تاج کرامت بر سر نهاده اند... .  (بحارالانوار، جلد 2، صفحه 3،  التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري عليه السلام، ص: 340و341  حدیث 216)

11- در زیارت حضرت فاطمه زهرا (س) می‌خوانیم: «يا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَک اللَّهُ‌ الَّذى‌ خَلَقَک قَبْلَ اَنْ يخْلُقَک، فَوَجَدَک لِمَا امْتَحَنَک‌ صابِرَةً» ممتحنه و صابرة دو صفت حضرت زهرا سلام الله علیها است. در این زیارتنامه تاکید می‌شود که شیعه حضرت باید چون ایشان به صفت صبر مزین باشد.

صبر و شکیبایی آنقدر مهم است که در قرآن آمده است وقتی عده‌ای به بهشت وارد بشوند به آنان گفته می‌شود: «سلام علیکم بماصبرتم فنعم عقبی الدار» درود برشما به خاطر صبری که کردید. معلوم می‌شود به صبر بیش از هر امر دیگری باید امیدوار باشیم.

قرآن شرط مقام امامت را صبر و یقین می‌شمارد: «وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ»(سجده،۲۴)

13- بر اساس روایات، یکی از مصادیق و تطبیقات «مشکات» در آیۀ شریفۀ «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فیها مِصْباحٌ»حضرت فاطمه زهرا(س) دانسته شده است؛ همان­طورکه امام صادق(ع) فرمود: «مشکات، فاطمه‌(س) است».

به همین جهت، «مشکات» در نظر علمای شیعه به عنوان یکی از القاب حضرت فاطمه زهرا(س) نام برده شده است، چنانچه علامه مجلسی(ره) در بخش زندگی­نامه حضرت زهرا(س) در «بحارالانوار» چنین می‌­نویسد: «أبواب تاریخ سیدة نساء العالمین و بضعة سید المرسلین و مشکاة أنوار أئمة الدین ».

14- ارتباط ویژه شهدا با حضرت زهرا(س) حکایت شگفتی است، زدن سربند یا زهرا و توسل‌های مکرر وبردن نام ایشان قبل از شهادت و رمز عملیات شدن مکرر نام ایشان و خواب‌های صادق و مکاشفات در بیداری از دیدار با ایشان، گوشه ای از این ارادت‌هاست.

‌15- آیت الله فاطمی نیا (رحمه الله) در موعظه ای مهم و امیدافزا می‌گویند: «به خودتان رجوع کنید، اگر هنوز در دل خود نسبت به حضرت زهرا(س) محبت دارید، بدانید از که چشم خدا نیفتادید».

16- فضیلت و پاداش صلوات بر حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها: «وَ رُوِيَ عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ‌السَّلاَمُ عَنْ فَاطِمَةَ عَلَيْهَاالسَّلاَمُ قَالَتْ قَالَ لِي رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى‌اَللَّهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ: يَا فَاطِمَةُ مَنْ صَلَّى عَلَيْكِ غَفَرَ اَللَّهُ لَهُ وَ أَلْحَقَهُ بِي حَيْثُ كُنْتَ مِنَ اَلْجَنَّةِ»

حضرت علی علیه‌السلام از حضرت فاطمه(س) نقل می‌کند که رسول اکرم (ص) به ایشان فرمودند:ای فاطمه! کسی که بر تو صلوات و درود بفرستد، خداوند او را می‌آمرزد و به من در هر جای بهشت که باشم ملحق می‌کند. (کتاب شریف کشف‌الغمةفي‌معرفةالأئمة، جلد۱، صفحه۴۷۲)

17- امام خمینی (قدس سره) فرمودند: «حضرت فاطمه(س) موجود ملکوتی است که در عالم به‌صورت انسان ظاهر شده است؛ بلکه موجود الهی جبروتی در صورت یک زن ظاهر شده است... تمام هویت‌های کمالی که در انسان متصوّر است و در زن تصوّر دارد، تمام در این زن است...؛ زنی که تمام خاصه‌های انبیاء در اوست؛ زنی که اگر مرد بود، نبی بود؛ زنی که اگر مرد بود، به جای رسول‌اللّه...؛ انسانی است که به تمام معنا انسان؛ زنی است به تمام معنا زن ».(صحیفه امام، ج۷، ص۳۲۷)

ایشان در کلامی دیگر می‌فرمایند: «من راجع به حضرت صدیقه (س) خودم را قاصر می دانم که ذکری بکنم، فقط اکتفا می‌کنم بـه یک روایت که در کافی شریف است و با سند معتبر نقل شده اسـت. آن روایـت ایـن اسـت کـه حضرت صادق (ع) می‌فرماید: فاطمه (س) بعد از پدرش 75 روز زنده بودند در ایـن دنیـا و حزن و شدت بر ایشان غلبه داشت و جبرئیل امین می‌آمد خدمت ایشان و به ایشان تعزیت عـرض می‌کرد و مسائلی از آینده نقل می‌کرد. ... من این شرافت و فضیلت را از همه فضایلی که برای حضرت زهرا ذکر کرده‌اند ـ با اینکه آنها هم فضایل بزرگی است ـ این فضیلت را من بالاتر از همه می‌دانم که برای غیر انبیاء (علیهم السلام) آن هم نه همه انبیاء، برای طبقه بالای انبیا (علیهم السلام) و (بعض) از اولیائی که در مرتبه آنها هست، برای کس دیگر حاصل نشده... و این از فضایلی است که از مختصات حضرت صدیقه (س) است. (صحیفه امام، ج 20، ص 4 - 6)

18- پنج ویژگی فاطمه زهرا(س) از زبان امیرالمومنین(ع): «أَنْتِ أَعْلَمُ بِاللَّهِ وَ أَبَرّ وَ أَتْقَى وَ أَكْرَمُ وَ أَشَدُّ خَوْفاً مِنْ اللَّهِ ...» (بحارالأنوار، ج43، ص 191)

19- الگوی همسرداری حضرت زهرا(س): اگر امیرمؤمنان علی(ع) به مأموریتی می‌رفتند، حضرت زهرا(س) وسائل و آذوقه سفر ایشان را آماده می‌کردند و چون از فرط محبت، تحمل دوری همسر را نداشتند گریه می‌کردند. به عنوان نمونه، در مأموریتی که برای امیرمؤمنان علی پیش آمد، سه روز گذشت و خبری از آن حضرت نیامد؛ حضرت فاطمه(س) نگران شدند و با حال گریان نزد رسول الله(ص) رفتند تا خبری از ایشان بیابند. (ابن حنبل، مسند، ج6، ص282.شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج1، ص115.شیخ صدوق‌، الامالی، ص105).

21- نکته‌ای دقیق از مرحوم ابن شهرآشوب (۵۸۸ ق): قومى از سفهاى بنى‌تمیم نزد رسول خدا (ص) آمدند و از پشت حجره‌ها با بی‌ادبی گفتند: یا محمد نزد ما بیا تا با تو حرف بزنیم. پیامبر از سوء ادب و طرز رفتار بد آن‌ها مغموم گردید و این آیه نازل شد: «اِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِنْ وَرَاءِ الْحُجُرَاتِ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ» (حجرات،۴) ابن شهرآشوب (رضوان‌الله‌علیه) در ادامه می نویسد: «فكيفَ حالُ مَن دَخَلَ دارَه؟ وَ ضَرَبَ ابنَتَه؟ وَ غَصَبَ مِلكَه؟» وقتی کسانی با بی‌ادبی با پیامبر خدا حرف زدند و اینگونه مورد نکوهش خدا قرار گرفتند پس چگونه خواهد بود حال کسانی که وارد خانه دخترش شده و او را زدند و فدکش را غصب کردند؟ (مثالب النواصب، ج۳، ص۲۷۳)

22- جلوه‌هایی از دعاهای فاطمه(س): دعاهای روزانه برای هر روز هفته که متضمن معارف بسیاری است. آن حضرت در دعای روز سه شنبه عرضه می‌دارند: «اللّهمّ اجعل غفلة النّاس لنا ذكرا، و اجعل ذكرهم لنا شكرا ...» خداوندا! غفلت و بى‌خبرى مردم را براى ما موجب يادآورى، و آگاهى‌شان را موجب سپاس ما قرار ده.

استاد علی صفایی حائری (عین- صاد) شرحی بر دعاهای روزانه حضرت زهرا (س) نگاشته اند که خواندنی است.

تاكيد بر درك غروب جمعه برای دعا کردن: حضرت فاطمه(س) گویند: شنیدم پیامبر اکرم(ص) مى‌فرمودند: «در روز جمعه ساعتى است که هرکس آن را مراقبت کند و در آن لحظه دعا کند دعایش مستجاب شودو آن زمانى است که نیمى از خورشید غروب کرده باشد.» حضرت فاطمه(س) براى درک آن ساعت به خدمتکار خود می‌گفتند: بر فراز بلندى برو و هرگاه دیدى نیمه خورشید غروب نمود مرا خبر کن تا دعا کنم. (معانى الاخبار:۳۹۹ ، مفاتیح الجنان اعمال روز جمعه)

دعای برای دیگران: ابن بابویه به سَنَد معتبر از حضرت امام حسن (ع)، روایت کرده است که آن حضرت فرمود: که در شب جمعه مادرم فاطمه (س) در محراب خود ایستاده و مشغول بندگی حق تعالی شد، پیوسته در رکوع و سجود و قیام و دعا بود و تا صبح طالع شد، شنیدم که پیوسته دعا می‌کرد، از برای مؤمنین و مؤمنات، و ایشان را نام می‌برد و دعا برای ایشان بسیار می‌کرد، و برای خود دعایی نمی‌کرد، پس گفتم‌ ای مادر چرا از برای خود دعا نکردی، چنان که از برای دیگران کردی، فرمود: «یا بنیّ الجار ثم الدّار»، یعنی: ‌ای پسر جان من، اوّل همسایه را باید رسید، و آخر خود را. ( منتهی الآمال، ج۱، باب دوم، فصل دوم، ص۹۷).

23- عبادت فاطمه(س): در روایت آمده است: «كانَت فاطِمةُ عليهاالسلام تَنهَجُ في الصَّلاهِ مِن خِيفَةِ اللّه ِ تعالى» (عدّة الداعي، 139) فاطمه(س) در نماز، از ترس خداوند متعال، نفس نفس مى‌زد.

و نیز از وجود مبارک پیامبر (ص) درباره ایشان نقل شده است: دخترم فاطمه (س) سیده و خانم زنان جهان از اولین تا آخرین آنها است، تا این که فرمودند، هنگامی که در محراب نمازش در مقابل پروردگارش می‌ایستد، نوری برای ملائکه‌های آسمان می‌درخشد، همان‌طوری که نور ستارگان آسمان برای اهل زمین می‌درخشد و ... (بحارالانوار، ج۲۸، ص۳۸).

24- حدیث گران‌سنگ و ارزشمندی از حضرت فاطمه زهرا(س) نقل شده که دنیایی از معارف در آن نهفته است و توجه به عمق آن می‌تواند زندگی را معنادار و جهت‌دار کند: «مَنْ أصْعَدَ إلی اللّهِ خالِصَ عِبادَتِهِ، أهْبَطَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ أفْضَلَ مَصْلَحَتِهِ»(مجموعه ورّام، ج ۲، ص ۱۰۸) یعنی اگر از طرف بنده عمل خالصی به طرف خداوند سبحان صعود کند خداوند بهترین و شریف‌ترین مصلحت را بر او خواهد فرستاد.

به عبارتی صعود اخلاص باعث نزول برترین مصلحت می‌شود. البته افضل مصلحت و مصلحت برتر الزاماً به معنای آسانی و زود به نتیجه رسیدن نیست، چراکه اولیای الهی و از جمله حضرت فاطمه زهرا(س) و امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) سخت‌ترین امتحان‌ها را متحمل می‌شوند، اما مطمئناً آنچه برایشان پیش آمده بهترین مصلحت بوده است. 

25- رهبر انقلاب امام خامنه ای(حفظه الله) فرمودند: حضرت فاطمه زهرا(س) قله فضیلت است که باید به سمت آن قله حرکت کنیم.

حجت‌الاسلام و المسلمین امرالله شجاعی‌راد، پژوهشگر و استاد حوزه