اشکال در روش آموزش قرآن/ وقت و بودجه اندکی صرف رفتارسازی قرآنی شده است

محمد بیستونی، مؤلف کتاب «قرآن بشیر» و مدیرعامل مؤسسه قرآنی تفسیر جوان ضمن حضور در تحریریه خبرگزاری ایکنا خوزستان، به پرسش‌های خبرنگاران این رسانه پاسخ گفت.

وی در ابتدا درباره روش کار مؤسسه قرآنی «تفسیر جوان» در تربیت مربیان قرآنی با بیان اینکه برای تدبر در قرآن و فهم آن روش و بسته آموزشی خاصی نیاز است، گفت: بسته‌های آموزشی مؤسسه تفسیر جوان در طول حدود 30 سال تألیف شد؛ یعنی کتاب‌های تفسیر کودک، تفسیر نوجوان، تفسیر جوان، تفسیر زنان، تفسیر خانواده و مشاغل در این مدت تدوین شده‌اند. این بسته‌های آموزشی کار را برای مربیان بسیار ساده کرده است؛ یعنی مربیان می‌توانند با استفاده از تفسیر یک جلدی «قرآن بشیر» که برگرفته از تفسیر نمونه و المیزان است، به راحتی کرسی‌های تفسیرخوانی راه بیندازند. البته یک تفسیر مساجد نیز آماده شده که در کنار طرح تلاوت می‌تواند استفاده شود.

مؤلف کتاب «قرآن بشیر» درباره آغاز فعالیت خود در حوزه تدوین تفسیر برای مخاطبان و اقشار مختلف گفت: شروع کار تخصصی قرآنی ما از سال 70 بود. ابتدا کتاب‌شناسی جهانی قرآن کریم انجام دادیم. به دنبال آن، گروه‌های تحقیق ما در نقاط مختلف جهان، 9 هزار و 500 کتاب قرآنی را شناسایی کرده و چکیده آنها را در کتابی به نام «کتاب‌شناسی جهانی قرآن کریم» جمع‌آوری کردند. در آن سال حدود 185 میلیون تومان هزینه ‌این پژوهش شد. با این کار دانستیم درباره قرآن چه کارهایی انجام شده است، کارهای انجام شده چه اشکالاتی دارد و حلقه‌های مفقوده چیست؟ 

بیستونی ادامه داد: علاوه بر این تحقیق کتابخانه‌ای، یک تحقیق میدانی در سال‌های گذشته انجام شد که بر اساس آن به این نتیجه رسیدیم چیزی حدود 90 درصد دیپلمه‌های خانواده‌های مذهبی، نمی‌توانند قرآن را صحیح بخوانند و این یعنی نظام آموزش و پرورش ما اشکال دارد. یک تحقیق تاریخی هم انجام دادیم که اساساً در صدر اسلام آموزش قرآن به مردم چگونه بود؟ آیا به سبک ما، 12 جلد مفاهیم قرآن را مقابل بچه‌ها می‌گذاشتند تا مفاهیم را یاد بگیرند؟ یا روش معصومین(ع) چیز دیگری بود؟ در این بررسی دیدیم در صدر اسلام، تعداد کمی از آیات در هر مرحله آموزش داده می‌شد، فرد آیات را می‌خواند، می‌فهمید و عمل می‌کرد و به دیگران آموزش می‌داد و قرآن با این روش تبلیغ شد.

برخی آیات مخصوص کودکان است

مدیرعامل مؤسسه تفسیر جوان افزود: همچنین مجموعه‌ای از مطالبات و توصیه‌های قرآنی مقام معظم رهبری که در جلسات مختلف با وزارت آموزش و پرورش، متولیان قرآنی و ...  بیان کردند، تهیه شد. از مجموع این تحقیق‌ها ما به راهکاری تحت عنوان »طرح بشیر» رسیدیم؛ این عنوان را به اسناد آیه 9 سوره اسراء (إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا؛ قطعا اين قرآن به [آيينى] كه خود پايدارتر است راه مى ‌نمايد و به آن مؤمنانى كه كارهاى شايسته مى‌كنند مژده مى‏‌دهد كه پاداشى بزرگ برايشان خواهد بود)، انتخاب کردیم که تصریح دارد این قرآن بشیر است. در مرحله بعد، از علما و مراجع استفتا کردیم و گفتیم طبق این بررسی‌ها، روش آموزش قرآن در کشور اشکال دارد. یکی از سؤالاتی که از مراجع و علما پرسیدیم این بود که ما بر اساس این تحقیقات معتقدیم همه قرآن نباید به همه آموزش داده شود. مثلاً آیات ذبح فرزند که در داستان حضرت ابراهیم(ع) آمده است، برای بچه‌ها مناسب نیست. بچه‌ها آن‌ها را متوجه نمی‌شوند. حتی حفظ کل قرآن را برای بچه‌ها لازم نمی‌دانیم مگر موارد استثناء. نباید آموزش یا حفظ کل قرآن به بچه‌ها به عنوان قاعده ترویج شود.

این پژوهشگر قرآنی توضیح داد: برخی آیات مخصوص کودکان است؛ آیاتی که طبیعت را به بچه‌ها نشان می‌دهد؛ چه کسی پرندگان را در آسمان نگه می‌دارد؟ موضوعات زیبایی در قرآن داریم که خاص سن کودک است و باید در این سنین با کودک کار شود. این آیات حدود 184 آیه است. برای نوجوانان هم آیاتی مثل ارث، جهاد، طلاق مناسب نیست. بانوان و آقایان نیز اگر بخواهند قرآن را یاد بگیرند اول باید آیات مربوط به خود را کار کنند. آیات خاص تجارت، آیات خاص کشاورزی و ... در قرآن وجود دارد که تحت عنوان تفسیر مشاغل منتشر شده است و در پایگاه اینترنتی مؤسسه وجود دارد؛ لذا ما به مراجع اعلام کردیم که آیات قرآن لازم است مخاطب‌شناسی و تفکیک شوند و پس از استفتاء همه مراجع این مطلب را تأیید کردند.

وی گفت: براساس این چهار تحقیق و این استفتائات، 600 کتاب تألیف شد و از زمانی که این آثار چاپ شد مکرر مورد استقبال قرار گرفته‌ است. همه آموزش‌های مؤسسه هم رایگان است. بسته‌های آموزشی مؤسسه برای افرادی که توان مالی داشته باشند همراه با هزینه است و برای افرادی که توان مالی نداشته باشند، با شرط دادن تعهد آموزش به دیگران، رایگان می‌شود.

بیستونی با بیان اینکه محور کلی کارهای ما، قرآن و مهارت‌های زندگی است، ادامه داد: روایتی از امام صادق(ع) وجود دارد که می‌فرمایند: «کل مهارت‌هایی که انسان نیاز دارد چهار مهارت است؛ ارتباط با خدا، ارتباط با خود، ارتباط با مردم و ارتباط با محیط(دنیا)» و ذیل هر کدام هفت مهارت را یاد می‌کنند که با هم 28 مهارت می‌شود.

لازمه‌های تربیت نسل باورمند دینی

وی در پاسخ به سؤالی درباره لازمه‌های تربیت یک نسل معتقد به باورهای دینی گفت: در مرحله اول رفتار پدر و مادر در خانواده و در مرحله دوم رفتار مدیران و حاکمیت تعیین کننده است. وقتی خانواده با قرآن مأنوس نیست، چگونه می‌تواند فرزندان خود را با قرآن آشنا کند؟ باید از کودکی، کار دقیق با کودک آغاز شود؛ آن هم با آیات خاصی که مناسب سن کودکان است. در مرحله دوم رفتار مسئولان تعیین کننده است؛ وقتی جوانان به رفتارهای ناشایست برخی از مسئولان نگاه می‌کنند به این نتیجه می‌رسند اگر خروجی دین این است، ما این دین را نمی‌خواهیم. در حالیکه این حرف صحیح نیست و این(رفتارهای ناشایست) خروجی دین نیست؛ بلکه اینگونه اعمال و رفتارها نتیجه و خروجی بی‌دینی است. این‌ها را باید تبیین کرد و این برای بی‌دین شدن افراد عذر صحیحی نیست. الگوی شما افراد خوب جامعه هستند که دقیقاً مانند اسلام عمل می‌کنند.

اهمیت مخاطب‌شناسی در تبلیغ و آموزش

این پژوهشگر قرآنی بر ضرورت مخاطب شناسی در زمینه تربیت نسل دینی تأکید و تصریح کرد: در این زمینه مخاطب‌شناسی خیلی مهم است که کمتر به آن توجه می‌شود. یعنی ما حرف‌های قلمبه سلمبه زیاد می‌زنیم که جوان اصلاً نمی‌داند چه می‌گوییم. در تبلیغات و شکل آموزش به مخاطب شناسی توجهی نمی‌شود و برای آن هزینه نمی‌کنیم. ما فکر می‌کنیم با منبر رفتن و صحبت‌های کلی و سخنرانی و ... جوانان جذب دین می‌شوند. درحالیکه باید تخصصی و حرفه‌ای اول در حوزه رفتارسازی خانواده و حاکمیت کار کرد، بعد باید راحت با جوان‌ها حرف زد. اگر آنچه نیاز دارند به آنها ارائه شود، جذب می‌شوند. امام رضا(ع) فرمود: «اگر سخنان ما را بگویید مردم جذب می‌شوند.» اگر محاسن دین، زیبایی‌های قرآن به مردم گفته شود، آنها دوست دارند.

وی تأکید کرد: اگر دین را خوب معرفی کنیم و خود عامل باشیم، مردم جذب می‌شوند. در روایات هم داریم تعداد افرادی که با رفتار پیامبر(ص) مسلمان شدند، بیش از کسانی است که با گفتار ایشان اسلام را پذیرفتند. آنها در رفتار عملی شخص پیامبر(ص) امین بودن، صادق بودن و درستکار بودن را دیده بودند و سخن ایشان را پذیرفتند.

برنامه‌های مؤسسه تفسیر جوان در خوزستان 

بیستونی همچنین درباره فعالیت‌های این مؤسسه در خوزستان گفت: حدود هفت سال است که فعالیت‌های قرآنی خود را از خرمشهر و آبادان شروع کردیم یعنی سه کارگاه قرآن‌پژوهی، شناخت لغات و مفاهیم قرآن برای علاقه‌مندان منتخب و خاص در آبادان و خرمشهر برگزار شد که طی آن هزار نفر آموزش دیدند. در اهواز هم دوره پیشرفته این کارگاه‌ها با عنوان تربیت مربی قرآن برگزار شد. شش ماه برای برگزاری این دوره برنامه‌ریزی شده است. در این دوره کارگاه‌های آموزشی روش‌شناسی تفسیر موضوعی قرآن، کودک و قرآن و مهارت‌های زندگی، لغت‌شناسی و مفاهیم قرآن برگزار شد.

اهواز آغاز کننده نهضت قرآنی باشد

وی با بیان اینکه افراد شرکت‌کننده پس از پایان دوره موظفند بنا به آیه 122 سوره توبه «وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ» تعهدنامه شرعی و اخلاقی امضا کنند که هر کدام 500 نفر را به مدت 5 سال به این روش آموزش دهند، گفت: هدف اصلی ما از برگزاری این کارگاه‌ها، رفتارسازی قرآنی مخصوصاً در بین جوانان است. ما می‌خواهیم اهواز آغاز کننده یک نهضت قرآنی در کشور باشد. در قدیم به خرمشهر و این مناطق نجف‌الثانی گفته می‌شد به این دلیل که معبر ورودی به عراق و عتبات عالیات است و ظرفیت آن منحصر به فرد و استثنایی است.

بیستونی با اشاره به ثمرات برگزاری چنین دوره‌هایی اظهار کرد: با برگزاری این دوره  در خرمشهر و آبادان، نگاه به قرآن از آن حالت صرف قرائت و حفظ خارج شد. برخی از شرکت‌کنندگان تصریح می‌کردند که نمی‌دانستیم دنیای تفسیر چنین دنیای زیبایی است و این قدر عمق دارد. متأسفانه در کشور ما عمده تمرکز نهادهای قرآنی متوجه سطوح قرآنی است؛ یعنی کمتر وقت و بودجه برای  فهم و درک و رفتارسازی قرآن گذاشته شده است.