فاطمه(س) و سیاستی عاطفی در عین اتقان و حکمت

حجت‌الاسلام  والمسلمین منصور کیانی، مدرس حوزه علمیه، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، با بیان اینکه این روزها که ایام فاطمیه است، فرصت مناسبی برای مرور سیره و روایات باقی‌مانده از حضرت فاطمه زهرا(س) است، گفت: مرور سیره و روایات، قلب‌ها را صفا و جلا می‌دهد، از این جهت، یکی از برکات شیعه است که هراز گاهی اینها را یادآور می‌شود و این فرصت باعث تلطیف اجتماع و الگوگیری از آنها می‌شود.

وی درباره این سؤال که چرا بهره ما از معارف فاطمی کم است، گفت: یکی از دلایل این موضوع این است که این بانوی مجلل ایام زندگی کوتاهی داشتند. این ایام حقیقتاً نسبت به دیگر بزرگان برای بروز یک شخصیت در اجتماع خیلی کم است و ایشان در عنفوان جوانی رحلت فرمودند، اما بهره ما چه باشد؟ به نظر می‌رسد هر شخصی سه شأن دارد؛ شأن خود و خدای خود، شأن خود و محیط پیرامون یا فضای خانواده و اطرافیان و اجتماعی. ما در سه زمینه می‌توانیم از حضرت فاطمه(س) الگوگیری کنیم.

کیانی افزود: یک بار بررسی می‌کنیم حضرت فاطمه(س) با خدای خود چگونه است؟ یک بار شأن حضرت را در ارتباط با اطرافیانشان می‌بینیم؛ مثلا شأن حضرت با پدر و مادرش. آغاز نمو یک شخصیت در محیط خانوادگی است. او در خانه سید عرب و عجم پرورش یافت؛ اما هیچ‌گاه صفت مذموم آقازادگی را نداشت. در تاریخ کسانی هستند که با وجود آنکه در خانه علم و دانش و تقوا رشد یافتند اما خود را باختند. ایشان با وجود آن که فرزند سید بشریت بود هیچگاه از صفت مذموم آقازادگی بهره‌ای نداشت؛ بلکه نسبتش با پدر و مادر مصداق آیه قرآنی «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ»(و از سر مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستر) (اسراء، 24) بود. مصداق اتم این آیه حضرت فاطمه(س) است.

این مدرس حوزه علمیه افزود: ایشان برای پدر دختر نجیب و مهربانی بود. پیامبر اکرم(ص) درباره حضرت فاطمه(س) فرمودند: فاطمه گویی مادر من است. او چنان مهربانانه نسبت به پدر رفتار کرد که چنین لقبی(ام ابیها) را از پدر دریافت کرد. در ایام جنگ و ایامی که پیامبر(ص) با لباس‌های خاک آلود به منزل می‌آمدند، فاطمه(س) مهربانانه گرد از سر و رو و لباس‌های پیامبر بر می‌داشت.

شأن همسری حضرت فاطمه(س)

وی درباره شأن همسری حضرت فاطمه(س) نیز گفت: آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که می‌فرماید: «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ، بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ»(19 و 20 رحمن). میان دو دریا برزخی وجود دارد و این دو هیچگاه نسبت به هم تعدی نمی‌کنند. امام صادق(ع) در سخنی این آیه را تأویل فرموده و آن را درباره حضرت فاطمه(س) و حضرت علی(ع) دانسته‌اند. به این معنا که این دو بزرگوار، دو دریای عمیق هستند که هیچکدام نسبت به دیگر تعدی نکرد و از دل آنها، لولوء و مرجان به وجود آمد.

وی تصریح کرد: یکی از لغزش‌گاه‌های بزرگان افراد عادی در همسرداری همین نکته است. همسرداری یکی از نکات بسیار حساس است و اگر می‌خواهید کسی را در عدالتش بشناسید در همسرداری و ارتباط او با خانواده‌اش بنگرید. اولین تجلی عدالت‌ورزی در خانواده پیدا می‌شود؛ مخصوصاً اگر همسر اهل فضل و علم و مکانت اجتماعی باشد، آنجا عدالت بسیار سخت است. برای همین است که درباره حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) می‌گویند این دو مانند دو دریایی هستند که در کنار هم قرار گرفتند اما هیچ‌کدام از حدود همسری خود تعدی نکرد. این از جهاتی است که درباره حضرت فاطمه(س) غفلت شده است.

این پژوهشگر دینی ادامه داد: خوب همسرداری در خانه و تعدی نکردن از حدود خود آن هم برای کسی که خود دریای عمیق علم و فضل است خیلی سخت است. می‌گویند افراد نابغه همسران خوبی نیستند، علتش آن است که کسی که مشغول مطالعه و غرق در تفکر باشد، غالباً متوجه خانواده نیست. او در تفکر عمیقی به سر می‌برد که خانواده از آن بی خبرند. برخی اهل علم و بزرگان، غفلت‌هایی از خانواده دارند. حضرت علی(ع) با وجودی که خود منبع فقه و علم و کوه فضل و دانش بودند؛ اما هرگز از توجه به خانواده غفلت نکرد. مانند همه خانواده‌ها زندگی کرد بلکه التفاتش فوق‌العاده بیشتر بود. حضرت فاطمه(س) هم دریای علم است. این عالمه فاضله و دختر شخصیت یگانه هستی هرگز از حدود همسری خارج نشد و مانند یک همسر زندگی خود را داشت و این از کارهای اعجاب‌آور حضرت فاطمه(س) است که هیچ‌گاه شأن علمی و اجتماعی ایشان باعث نشد از همسرداری غفلت کنند. این از جاهایی است که درباره حضرت زهرا(س) ضعیف عمل کردیم. ایشان اینقدر عالی در خانواده برخورد می‌کنند که در تصور بشر نیست.

کیانی ادامه داد: در روایات می‌خوانیم ایشان هیچ‌گاه حضرت علی(ع) را به نام صدا نمی‌کرد. در خانه ایشان را «یا ابن‌عم» می‌خوانند که قدری عاطفی است. در اجتماع ایشان را با کنیه «اباالحسن» یاد می‌کردند. وقتی نزد رسول‌الله(ص) می‌آمدند ایشان را با نام علی صدا می‌کردند. اینها نکاتی است که نشان می‌دهد حضرت فاطمه(س) زیرکانه از الفاظ استفاده می‌کردند. بنابراین، یکی از جهاتی که درباره حضرت فاطمه(س) باید توجه کنیم همسرداری ایشان است.

چرا به حضرت فاطمه(س) «سیده نساءالعالمین» می‌گوییم؟

این مدرس حوزه ادامه داد: یکی از ایرادهایی که به ما شیعیان گرفته‌اند این است که چرا به حضرت فاطمه(س) «سیده نساءالعالمین» می‌گویید؟ حال آنکه در قرآن کریم حضرت مریم(س) به این عنوان خطاب شده است و خداوند این مقام را به حضرت مریم داده است. در پاسخ به این اشکال پاسخ می‌دهیم که حضرت مریم(س) همسر عالی نبودند؛ ایشان به خواست خداوند شأن خانوادگی نداشتند چون همسر نبودند، حضرت زهرا شخصیتی بودند که در عین طبیعی بودن مراحل عالی انسانیت را طی کردند. حضرت فاطمه(س) از طبیعت بلند شد اما به اعلا علیین درجه انسانیت رسید. این دو(حضرت فاطمه(س) و حضرت علی(ع))بحر عمیق در عین اینکه در عالم ملکوت هستند از همسرداری و فرزند داری و پدر و مادر بودن غفلت نمی‌کنند. این همان جنبه‌ای است که به فرموده آیه «لایبغیان» یعنی حق دیگری را پایمال نکردند.

سیاست زنانه حضرت زهرا(س)

کیانی در ادامه درباره شأن اجتماعی حضرت فاطمه(س) گفت: حضرت فاطمه(س) در مدت کوتاهی که بعد از پیامبر(ص) زندگی کردند، شأن دیگری از خود بروز دادند و آن در ارتباط با اجتماع بود. این بانوی بزرگوار در آن زمان که مثل و مانندی نداشت و تنها فرزند رسول خدا(ص) بود از این جایگاه استفاده بی‌جا نکردند و جایی که ورود کردند با سیاست زنانه بود. یکی از کارهای حضرت همین است که سیاستش سیاست زنانه است؛ نه سیاست مردانه و هر جا که به اجتماع ورود کرده است، به عنوان یک خانم ورود کردند. یکی از کارهای بسیار عالی حضرت است که نه آنقدر بر زن بودن خودش اصرار می‌کند که مانند رویکرد فمینیستی امروز باشد و نه آنقدر از جایگاه خود کوتاه می‌آید که از زن بودن خود شرم داشته باشد. ایشان زن بودن را با اعتدال حفظ می‌کند.

وی ادامه داد: نه عرق شرم بر پیشانی‌اش می‌نشیند که چرا زن است ـ چنانکه برخی خانواده‌ها هم طوری زن را تحقیر می‌کنند که گویی با برده روبه رو هستند ـ و نه چنان افراطی‌گری می‌کند که برتری زن بر مرد را دنبال کند. این دو تفکر هر دو علیه زن هستند. تفکر برتری زن بر مرد، اولین سیلی‌اش را زن می‌خورد.

کیانی توضیح داد: حضرت فاطمه(س) هر جا ورود کردند، اولاً و بالذات عاطفی وارد شده است. جسم زن نسبت به مرد ضعیف‌تر آفریده شده است. اما او در عواطف قدرت متفاوتی دارد. حضرت فاطمه(س) بعد از رحلت پیامبر(ص) ورود عاطفی به مسائل داشتند و در سخنان خود فرمودند: من دختر رسول خدا(ص) هستم. من همسر علی هستم. این نسبت‌ها را نگه دارید. وقتی حضرت علی(ع) را برای بیعت می‌برند، او مثل مردها پا به رکاب نگذاشت. وقتی خطبه خواندند درنهایت حکمت و اتقان اما عاطفی سخنان خود را بیان کردند و گریه همه را برانگیختند. حضرت زینب(س) خطبه‌هایشان را در عین اتقان و حکمت اما عاطفی بیان فرمودند و همه را به گریه انداختند. این سیاست زنانه است؛ اما اگر زن، مرد شد و مانند مردها عمل کرد دیگر از حد و حدود خود خارج شده است.

این پژوهشگر دینی گفت: الگو و افتخار ما آن است که حضرت فاطمه(س) از طبیعت خود خارج نشد. بدش نمی‌آید که مادر باشد. بدش نمی‌آید که همسر باشد. ما افرادی داریم که با غرق شدن در علم و فضل، تنهایی و عزوبت را انتخاب کردند. زن وقتی حکیمانه جلوه می‌کند که حقیقتاً دختر خوبی برای پدر و مادر، همسر خوبی برای شوهر و مادر خوبی برای فرزندان خود باشد اگر چنین نبود نقص دارد و نمی‌تواند الگو باشد.