شرحی بر دعای رجبیه/ «يا مَنْ يُعْطِى الْكَثيرَ بِالْقَليلِ»

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید عبدالرزاق پیردهقان، مدرس حوزه علمیه قم در رابطه با فضیلت خواندن دعای رجبیه در گفت‌و‌گو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، بیان کرد: خدا را شاکریم که توفیق داده ماه‌رجب دیگری را درک کنیم، خداوند در این باره فرموده است :«رجب ماه من، شعبان ماه رسول من و ماه مبارک رمضان ماه بندگان من است».

وی با بیان اینکه ماه رجب مقدمه درک ماه مبارک رمضان است، ادامه داد: در دعای هلال ماه رجب می‌خوانیم: خدایا توفیق درک ماه رمضان را به ما عطا کن و همچنین ماه رجب که خدای تبارک و تعالی توفیق درک آن را داده ماهی است که دو مولود امام باقر(ع) و امام علی(عج) در آن متولد شده‌اند.

این کارشناس مذهبی اظهار کرد: منادی در هر شب این ماه صدا می‌زند: «أین الرجبیون»، در روایات متعدد بیان شده که روز قیامت که همه در صحرای محشر جمع می‌شوند همان ملکی که در شب‌های ماه مبارک رجب صدا می‌زد «أین رجبیون» در روز قیامت نیز همین نوا را سر می‌دهد و کسانی که از روز و شب‌های این ماه نهایت استفاده را کرده و دعاها و اعمال وارد شده در این ماه را مدنظر قرار داده باشند، پس از شنیدن این نوا سر بلند می‌کنند و پاسخ منادی را می‌دهند و کسانی که از شب و روز این ماه غافل بودند سرشان را پایین افکنده و پشیمان هستند که چرا از این ماه و شب و روزهایش بهره نبردند.

مدرس حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه ائمه اطهار(ع) به منظور استفاده بهتر ما از این ماه اعمال را به ما آموخته‌اند که استغفار فراوان یکی از اعمال بسیار تاکید شده است، اظهار کرد: هر کدام از ذکر‌های وارد شده در این ماه برکات و فضیلت‌های بسیاری دارند اما دعای مشهوری که تأکید شده بعد از هر نماز واجب خوانده شود، دعای معروف رجبیه است.

وی تصریح کرد: محمد زکنون که خود اهل رکوع و سجود بوده و چنان در سجده گریه می‌کند که چشم‌هایش کور می‌شود نقل می‌کند، روزی نزد امام صادق(ع) رسیده و عرضه می‌کند یا ابن رسول‌الله دعایی به من یاد بده که در آن دعا به من منفعتی برسد، حضرت می‌فرماید: «بنویس بسم الله الرحمن الرحیم، به نام خداوندی که آغاز هر کاری از اوست و هر کاری بدون یاد خدا آغاز شود ابتر و ناقص می‌ماند».

حجت‌الاسلام پیردهقان افزود: حضرت بعد از آوردن نام مبارک خداوند متعال به این فراز اشاره می‌کند «يا مَنْ اَرْجُوهُ لِكُلِّ خَيْرٍ» یعنی ای کسی که همه خیرها و خوبی‌ها را از تو امید دارم، درواقع حضرت می‌‌خواهد به بندگان بیاموزد که همه خوبی‌ها را باید از خدا بخواهد.

این کارشناس مذهبی اظهار کرد: همچنین در دعای عرفه نیز داریم که حضرت می‌فرماید: ای کسی که خوبی‌ها از سوی تو نازل می‌شود و هر چه از تو می‌رسد جز خیر نیست حتی اگر ظاهر آن مصیبت باشد اما چون از خدا رسیده خیر است و انبیا این موضوع را درک می‌کنند لذا زمانی که از حضرت زینب(س) در مورد واقعه کربلا می‌پرسند می‌گوید :«ما رأیت إلا جمیلا» همچنین شاگردان مکتب اهل بیت(ع) از جمله امام خمینی(ره) بعد از شنیدن شهادت فرزندش آقا مصطفی این چنین بیان کردند: این اتفاق خیر پنهان از طرف خداست. لذا هرکس این دعا را می‌خواند امید خود از همه خوبی‌ها را از خدا می‌داند.

وی در تشریح «وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ كُلِّ شَر»، گفت: در این فراز حضرت به بندگان خدا آموزش می‌دهد که نه تنها امید و خوبی‌ها را باید از خدا انتظار داشت بلکه از هر شری که به انسان می‌رسد باید به خدا پناه برد، در واقع هر کس که مورد شر خدا قرار گیرد که البته این گونه نیست و مؤمن هیچ‌گاه مورد شر خدا قرار نمی‌گیرد و اگر شری هم از طرف خدا به بنده برسد همان تنبیهی است که پدر برای فرزند در نظر گرفته و آن تنبیه تنها برای اصلاح فرزند و به خیر اوست، لذا در این فراز می‌خوانیم علاوه بر اینکه همه خیرات از طرف توست، از هر شری نیز به تو پناه می‌برم.

مدرس حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه بنده گاهی اعمال دست و پا شکسته‌ای اعم از نماز، روزه و دعاهایی که مخلوط با ریا و گرفتاری‌های روحی انسان است را نزد خدا می‌برد و خداوند در مقابل این اعمال ناقص به آن‌ها زیاد اعطا می‌کند، گفت: در قرآن کریم آمده است، شما به خدا قرض می‌دهید و خدا آن را چندین برابر می‌کند و به چندین توان می‌رساند و به اندازه جواب حاصل به شما ثواب عطا می‌کند، همچنین در قرآن کریم خداوند می‌فرماید: کسی که برای خدا قرض می‌دهد و انفاق می‌دهد مثل یک دانه‌ای است که کاشته می‌شود رشد می‌کند و ادامه می‌دهد که اگر خداوند بخواهد آن را به توان می‌رساند و چندین برابر آن عمل کوچک و ناقص انسان به او خیر و پاداش عطا می‌کند.

وی تصریح کرد: لذا در این فراز می‌خوانیم «يا مَنْ يُعْطِى الْكَثيرَ بِالْقَليلِ»یعنی خداوند در برابر کم ما زیاد و فراوان عطا می‌کند گاهی نماز ما هیچ است و روزه‌مان با خودخواهی، زخم‌زبان، تهمت و غیبت پر شده و در واقع عمل ما از بین رفته اما خدا به همین عمل ناچیز توجه می‌کند و بی‌حساب می‌بخشد.

حجت الاسلام پیردهقان با اشاره به اینکه در ادامه این دعا می‌خوانیم «يا مَنْ يُعْطى مَنْ سَئَلَهُ» اظهار کرد: یعنی هر کس به درگاه تو بیاید و از تو چیزی را طلب کند جواب او را می‌دهی و دعایش را اجابت می‌کنی.

عطای آجل و عطای عاجل

وی افزود: عطای الهی در دعا دو بخش دارد، گاهی عطا به صورت آجل و گاهی عطا به صورت عاجل است، که اگر عطا به صورت آجل باشد یعنی اینکه حاجت‌روایی بنده زمان دارد و زمانی که موقع آن برسد آن نعمت به او عطا می‌شود ممکن است حاجتی را سالیان سال طلب کنیم و ۱۵ الی ۲۰ سال بعد، حاجت مورد نظر به بنده عطا شود و حتی گاهی ممکن است حاجت در دنیا عطا نشود و در آخرت برآورده شود اما گاهی نیز عطا به صورت عاجل صورت می‌گیرد یعنی همان لحظه اجابت می‌شود لذا در این دعا می‌خوانیم ای کسی که هر کس از او بخواهد خواسته‌اش را اجابت می‌کنی و نه تنها به هر کسی که تو را بخواند بلکه به کسی که تو را نخواند و یا حتی نشناسد هم عطا می‌کنی.

حجت‌الاسلام پیردهقان به فراز «يامَنْ يُعْطى مَنْ لَمْ يَسْئَلْهُ وَمَنْ لَمْ يَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَرَحْمَةً» اشاره کرد و گفت: حضرت در این دعا به ما آموزش می‌دهد تا این گونه بخوانیم ای خدایی که به کسی که تو را می‌خواند و یا حتی نمی‌خواند و نمی‌شناسد نیز نعمت عطا می‌کنی.

این کارشناس مذهبی اظهار کرد: در واقع اگر انسان به نعمت‌هایش دقت کند می‌بیند که خیلی از نعماتی را که خدا به او داده هیچگاه طلب نکرده و یا حتی نمی‌دانست که باید این نعمت را نیز از خداوند طلب کند به طور مثال کسی دست، پا، انگشت، ناخن، مژه و دیگر اعضا و جوارح خود را از خداوند طلب نکرده است و همه این موارد را خدا بدون اینکه بنده او را بخواند و یا حتی او را بشناسد به او اعطا کرده است اما چرا خداوند این نعمت‌ها را بدون اینکه از او بخواهیم به ما عطا می‌کند؟ در پاسخ این سوال باید گفت که خداوند از روی رحمت الهی اینچنین عمل می‌کند، یعنی خداوند آنقدر مهربان است که بدون اینکه از او درخواست کنیم به بنده عنایت و عطا می‌کند.

مدرس حوزه علمیه تصریح کرد: در ادامه این دعا می‌خوانیم ای کسی که حتی به کسی که تو را نمی‌شناسد نیز نعمت اعطا می‌کنی «اَعْطِنى بِمَسْئَلَتى اِيّاكَ جَميعَ خَيْرِ الدُّنْيا وَجَميعَ خَيْرِ الاْخِرَةِ».

وی افزود: امام صادق(ع) به ما یاد می‌دهد که چه دعایی بخوانیم که هرچه می‌خواهیم در آن باشد لذا عرضه می‌دارد؛ خدا همه خیر دنیا و آخرت را به ما عطا کن، زیرا که دنیا و آخرت دارای خیرهای فراوانی است لذا حضرت در این دعا از خداوند درخواست می‌کند تا همه خیر های دنیا و آخرت را به ایشان عطا کند.

حجت‌الاسلام پیردهقان گفت: شاید در یک کلام همه بندگی خدا، ارتباط با امام عصر(عج)، حضور ما در بندگی خدا همه خیر دنیا باشد زیرا که همه خیر آخرت در همین خیر بندگی خدا قرار دارد و به واسطه بندگی در دنیا در آخرت نیز هم جوار اهل بیت(ع)قرار می گیریم.

وی افزود: حضرت در مقابل این فراز می‌فرمایند: «وَاصْرِفْ عَنّى بِمَسْئَلَتى اِيّاكَ جَميعَ شَرِّ الدُّنْيا وَشَرِّ الاْخِرَةِ»، در واقع به بنده آموزش می‌دهد که از خدا بخواهد خدایا به خاطر خواهشم از تو همه دردها، بیماری‌ها، گرفتاری‌ها و حتی دور شدن از عبادت خود را از من دور کن.

این مدرس حوزه در ادامه تفسیر این دعا چنین بیان کرد: در این قسمت از فراز دعا حضرت اشاره‌ای به کل شرهای آخرت نمی‌کند و عرضه می‌دارد خدایا شر آخرت را از ما دور کن، زیرا در آخر تنها یک شر وجود دارد و آن دوری از رحمت خداوند است که همه آنچه که در آخر وجود دارد همه منشأ گرفته از دوری رحمت خداست که این محرومیت به واسطه کارهایی که خودمان انجام داده‌ایم اتفاق می افتد، لذا از خدا می‌خواهیم همه خیر دنیا و همه خیر آخرت را به ما عطا کند و شرهای دنیا و آخرت را از ما دور کند.

خدا غنی مطلق است

وی اظهار کرد: همچنین حضرت می‌فرماید: «فَاِنَّهُ غَيْرُ مَنْقُوصٍ ما اَعْطَيْت»، یعنی خدایا اگر همه اینها را به ما عطا کنی چیزی از تو کم نمی‌شود چون خدا غنی مطلق است و غنی مطلق اگر چیزی را اعطا کند نه تنها از او کم نمی‌شود بلکه به آن نیز اضافه می‌شود در دعای عرفه نیز آمده که اگر به من خیری عطا کنی از تو کم نمی‌شود
بلکه به جود و کرم تو اضافه می‌شود.

مدرس حوزه افزود: در ادامه این دعا می‌خوانیم: «َوَ زِِدْنى مِنْ فَضْلِكَ يا كَريمُ»، یعنی ای خدای کریم از فضل خودت به من ببخشا، بخشنده‌ای که با تمام وجودش به کسی که بی‌نیاز است می‌بخشد و عطا می‌کند، راوی می‌گوید: در این زمان حضرت محاسن خود را در دست چپ می‌گیرد و با حالت تضرع و خشوع، انگشت سبابه دست خود را حرکت می‌دهد و می‌فرماید «یا ذَاالْجَلالِ وَالاِْكْرامِ» یعنی کسی که می‌خواهد این دعا را بخواند باید دقت داشته باشد که با خدای صاحب جلال و کرامت صحبت می‌کند لذا باید حالت تضرع داشته باشد.

حجت‌الاسلام پیردهقان در ادامه گفت: خداوند اگر صاحب نعمت است صاحب بخشش نیز است، برخی انسان‌ها روحیه بخشندگی دارند اما نعمتی برای بخشش ندارند و یا برعکس نعمت دارند و روحیه‌ای برای بخشندگی ندارند اما خداوند هم نعمت دارد و هم اهل بخش است لذا می‌خوانیم «يا ذَاالنَّعْماَّءِوَالْجُود».

وی به فراز «يا ذَاالْمَنِّ وَالطَّوْل» اشاره کرد و افزود: در این فراز از دعا حضرت خداوند را اینگونه معرفی می‌کنند ای کسی که صاحب نعمت‌های فراوان بدون دریغ هستی، گرچه خداوند بعد از اعطای نعمات منتی بر سر انسان نمی‌گذارد اما انسان همیشه خود را مدیون خدا می‌داند لذا او را صاحب منت و کرم و اهل بخشش می‌داند.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: حضرت در پایان دعا می‌فرماید: «حَرِّمْ شَيْبَتى عَلَى النّار»، یعنی ای خدایی که صاحب چنین ویژگی‌هایی هستی موی محاسن من را بر آتش حرام کن، چرا حضرت بین همه جوارح انسان تنها به موی خود اشاره می‌کند؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت: زمانی که انسان به آتش سوزان نزدیک می‌شود سریع‌ترین قسمت بدن که در این مواجهه شدن آسیب می‌بیند موی او است، لذا عرضه می‌دارد خدایا مرا آنقدر نزدیک به آتش نگردان که حتی مویم بسوزد و اگر آتش از موی صورت که در بارزترین قسمت بدن قرار گرفته حرام شود قطعاً بر دیگر اعضا و جوارح انسان نیز حرام می‌شود.