کرونا از مناسک جمعی تقدس‌زدایی نکرد
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان معتقد است که کرونا در برگزاری مناسک جمعی محدودیت و خلل ایجاد کرده است، اما این مسئله به معنای تقدس‌زدایی از مناسک نیست، بلکه برگزاری آنها با حقی بزرگ‌تر یعنی حفظ جان انسان‌ها در تعارض قرار گرفته است.
حجت‌الاسلام مجتبی سپاهی، عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، درباره تأثیر کرونا بر دینداری اظهار کرد: دین عرصه‌های مختلفی دارد. انسان‌ها وقتی دینی را انتخاب و به مناسک آن عمل می‌کنند و خود را مقید به دستورات و شرایع آن می‌دانند، این جزء درون‌مایه اصلی دین است. علاوه بر این، هر دینی علاوه بر آداب فردی، یک‌سری مناسک جمعی و اجتماعی نیز دارد.
وی گفت: کرونا در عرصه دینداری فردی نمی‌تواند ضربه‌ای به دینداران وارد کند، چون ویروسی ضد اجتماع است و فرقی نمی‌کند که این اجتماع برای مناسک دینی باشد یا برای هر اجتماع دیگری. در واقع کرونا جنبه‌های زندگی اجتماعی را مورد هجمه قرار داده است و نمی‌تواند در عرصه‌های فردی دینداری خللی ایجاد کند، یعنی هر کس می‌تواند جنبه‌های فردی دین را به نحو احسن انجام دهد. اگر برگزاری مناسک اجتماعی با حفظ جان تعارض پیدا کند، در اینجا آموزه‌های دینی به ما می‌گویند که حفظ جان انسان واجب‌تر است.
حجت‌الاسلام سپاهی با بیان اینکه با شیوع کرونا بسیاری از مناسک دینی مثل نماز جماعت و نماز جمعه تحت‌الشعاع قرار گرفته است، ادامه داد: بر این اساس اگر دینداری را صرفاً در حوزه اجتماعی آن معنا کنیم، طبیعتاً با وجود کرونا با یک‌سری سستی‌ها مواجه شده‌ایم، ولی دین ساحت‌های مختلفی دارد که یک ساحت آن دینداری فردی است و چه‌بسا انسان در این عرصه بتواند قوی‌تر ظاهر شود.
دینداری ساحت‌های مختلفی دارد
وی افزود: تأثیر کرونا بر عرصه‌های اجتماعی دین برجسته و باعث شده است که فعالیت‌های سابق در حوزه دینی انجام نشود، ولی این دلیل نمی‌شود که بگوییم در دینداری افراد خللی ایجاد شده است، چون همان‌طور که گفتیم، دینداری ساحت‌های مختلفی دارد. اگر دینداری انسان آگاهانه و عمیق باشد، قطعاً به آموزه‌های آن نیز آگاهانه عمل می‌کند، ولی برخی انسان‌ها دینداری خود را از اجتماعات گرفته‌اند. به همین دلیل با وجود کرونا بین آنها و اجتماع قطع ارتباط شده است.
حجت‌الاسلام سپاهی بیان کرد: با وجود شبکه‌های اجتماعی در کشور، قشر جوان و فرهیخته می‌توانند برای معرفت‌افزایی از طریق شبکه‌های اجتماعی فعالیت‌های جمعی انجام دهند، ولی کسانی که سنی از آنها گذشته و با شبکه‌های اجتماعی ارتباط ندارند، فقط می‌توانند از طریق صدا و سیما به این نیاز خود پاسخ دهند. به نظر می‌رسد کرونا در حوزه اجتماعی و تأثیرپذیری افراد از یکدیگر و بیان احکام و معرفت‌افزایی چهره به چهره و جنب و جوش مراسم عبادی در اجتماعات حضوری، تأثیر منفی از خود به جا گذاشته و قطعاً جامعه دینی از این منظر دچار ضرر و زیان فوق‌العاده‌ای شده است.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا کرونا و محدودیت‌های ناشی از آن باعث تقدس‌زدایی از مناسک دینی نمی‌شود؟ اظهار کرد: نه چنین اتفاقی نمی‌افتد، زیرا دین نیز هیچ‌کدام از این مراسم و اجتماعات را مقدس ندانسته است. دین برای اینکه ترویج پیدا کند، از عرصه اجتماعات استفاده می‌کند، ولی اجتماع به‌ماهو اجتماع، هیچ‌گاه به عنوان امر مقدس تلقی نمی‌شود. اگر اجتماعی باعث شود که بیماری‌ای مثل کووید 19 شیوع پیدا کند و بخشی از جامعه دچار بیماری شوند و فوت کنند، قطعاً هیچ عالم دینی و گزاره دینی آن را تأیید نمی‌کند. حتی در گزاره‌های دینی ما در قرآن و سنت اهل‌بیت(ع) به ما گفته نشده است در هر شرایطی باید اجتماعات را برگزار کنید. بنابراین اجتماعات مقدس نیستند، بلکه حقیقت و حرکت به سوی حقیقت و دریافت آن و عمل به فرمان خداوند آن هم به صورت صحیح امر مقدسی است.
حجت‌الاسلام سپاهی با تأکید بر اینکه اجرای فرمان الهی اصل است، افزود: در مناسک دینی اصل بر انجام مناسک به صورت فردی است، اگر در جایی هم گفته شده که در اجتماع حضور پیدا کنید، این در حد توصیه است نه در حد یک امر مقدس که نتوان آن را ترک کرد. هیچ واجبی نیست که خصوصیات حج را داشته باشد، ولی وقتی اجتماع در حج باعث شود که جان انسان‌ها از بین برود، حتی حج هم تعطیل می‌شود و این به معنای تقدس‌زدایی از آن نیست، بلکه حج برگزار نمی‌شود، یعنی زمان مناسبی برای اجرای آن وجود ندارد. اگر نتوانستیم نماز جماعت، نماز جمعه و یا مراسم پیاده‌روی اربعین به عنوان امر مستحبی را برگزار کنیم، به این معنا نیست که از آنها تقدس‌زدایی شده، بلکه به این معناست که با یک حق بزرگ‌تر یعنی حق حیات و حفظ جان تعارض پیدا کرده است و در این شرایط عقل و شرع حکم می‌کنند که در تعارض بین حفظ جان و انجام یک عمل مستحبی باید حفظ جان در اولویت قرار گیرد. بنابراین انسان‌ها در برابر سلامت و حفظ جان یکدیگر مسئول هستند.
اجتماعات از حیث اجتماع بودن تقدسی ندارند
وی اظهار کرد: آیا اجتماعات عظیم تعزیه‌خوانی در برخی شهرستان‌های استان اصفهان که باعث شده این بیماری اوج گیرد، مقدس هستند؟ به هیچ وجه این‌طور نیست و اجتماعات از حیث اجتماع بودن تقدسی ندارند. مقدس‌تر از همه، حفظ جان افراد است که امری واجب محسوب می‌شود و این را احکام دینی می‌گوید. اگر کسی احساس کند جانش در خطر است و به این دلیل نتواند برخی احکام را اجرا کند، ترک آنها منعی ندارد. نباید تعصبات خودمان را حمل بر قداست‌مندی کنیم. به نظر می‌رسد این سخنان از سوی یک‌سری گروه‌های افراطی مطرح می‌شود که مخالفتشان با برنامه و قصد قبلی است و می‌خواهند برای جامعه مشکل ایجاد کنند. بخشی از مردم نیز به این موضوع توجه ندارند و متأسفانه گرفتار این دیدگاه‌ها شده و خطر را به جان می‌خرند. همین افرادی که مدعی بودند در مجلس امام حسین(ع) کسی به کرونا مبتلا نمی‌شود، خبر رسیده که بر اثر این بیماری جان باخته‌اند.
حجت‌الاسلام سپاهی تصریح کرد: امام حسین(ع) هویت ماست، ولی اگر از ایشان بپرسیم که حفظ جان واجب است یا اینکه برای عزاداری شما اجتماع راه بیندازیم، قطعاً امام دعوت به عقل می‌کند. وقتی صحنه‌ای مثل کربلا پیش می‌آید، آدم باید خود را به آب و آتش بزند، ولی در زندگی عادی که هیچ الزامی وجود ندارد، دعوت امام حسین(ع) این است که متناسب با عقل و منطق عمل کنیم. برخی افراد به اشتباه فکر می‌کنند وقتی به امام اعتقاد دارند، ایشان طبق اعتقاد آنها عمل می‌کند. درست است که امام حسین(ع) شفا می‌دهد، ولی سؤال این است که امام کجا و چه کسی را شفا می‌دهد؟ آیا هر کسی را که در مجلس ایشان حضور پیدا کند، شفا می‌دهد؟ شاید اعتقاد ما به برخی امور درست نباشد. اینکه کسی معتقد باشد اگر به مجلس امام حسین(ع) برود، حتی در صورت ابتلای دیگران به کرونا، او به کرونا مبتلا نخواهد شد، این اعتقاد ناشی از چیست و چه کسی آن را تضمین کرده است؟ مگر ائمه(ع) در هر صحنه‌ای شفا می‌دهند؟ اگر این‌طور باشد، هیچ کس نباید مریض شود. اینکه ائمه(ع) توانایی و ولایت شفا بخشیدن را دارند، بر اساس یک برنامه است که در اختیار ما نیست. آیا اینکه ما امام حسین(ع) را دوست داریم، دلیل بر این است که ایشان نیز حتماً ما را دوست دارد؟
برداشت‌های غلط از حب ائمه
وی ادامه داد: امام عمل ما را در نظر می‌گیرد و انتظار رفتار عاقلانه دارد. حبّ خدا، پیامبر(ص) و ائمه(ع) نسبت به انسان‌ها بر اساس یک چارچوب است، ولی ما برداشت‌های غلط و سهل‌انگارانه در این خصوص داریم و توجه نمی‌کنیم که دعوت اهل‌بیت(ع) به عاقلانه فکر و رفتار کردن، زیرک بودن و معرفت صحیح است. آنها اصلاً دوست ندارند که ما احساساتی شویم و بر اساس احساسات عمل کنیم، مثل اینکه چون کسی می‌خواهد به مجلس امام حسین(ع) برود، بگوید کرونا نمی‌تواند کاری کند یا سردر هیئت اطلاعیه بزنند که بدون ماسک وارد شوید یا فردی روحانی بگوید که ما باید فدایی شویم، آیا واقعاً این‌ها انصاف است؟ هیچ منطقی پشت این سخنان وجود ندارد و ناشی از جهالت جامع‌الاطراف یا عناد و لجاجت است و این افراد در قتل کسانی که با دعوت آنها مسائل بهداشتی را رعایت نمی‌کنند، شریک‌اند.
حجت‌الاسلام سپاهی تصریح کرد: کرونا یک ویروس است و اگر وارد بدنی شود که ضعیف باشد و نتواند مقاومت کند، آن را از کار می‌اندازد. تعبیر من این است که کرونا به تیر غیب می‌ماند، از هر طرف ممکن است شلیک شود و به افراد اصابت کند. فقط جایگاه زیست این ویروس نیز بدن انسان و دستگاه تنفسی اوست و با حرف، سرفه و عطسه کردن به دیگران منتقل می‌شود. وقتی کرونا به کسی منتقل شد و در بدنش نفوذ کرد، اگر آن شخص در مجلس امام حسین(ع) حضور داشته باشد، آیا ویروس در بدنش عمل نمی‌کند؟ مثل اینکه دسته زنجیرزنان وسط یک بزرگراه در حال زنجیرزنی باشند و بگویند ماشین‌ها با ما برخورد نمی‌کنند، چون در حال عزاداری برای امام حسین(ع) هستیم. در صورتی که در حوادث طبیعی، سنت‌های الهی حاکم‌اند.
وی در پایان بیان کرد: اگر در مکتب فکری بزرگ و عقلانی قرآن و اهل‌بیت(ع) تأمل کنیم، می‌بینیم که انسان علاوه بر آموزه‌های دینی، باید به زمان و مکان زندگی خود نیز توجه و براساس اولویت‌ها، زندگی‌اش را اداره کند. ما باید به اجرای احکام دینی، که اکثراً احکام فردی هستند، اهتمام ورزیم؛ مثلاً هر کس در خانه خودش بهترین نماز را بخواند و اگر هم در مواقعی خواست به مسجد برود، با رعایت همه مسائل بهداشتی در یک نماز جماعت خلوت شرکت کند. اینکه بگوییم کرونا باعث شده اجتماعات قداست نداشته باشند و دینداری بدون برگزاری اجتماعات نیز امکان‌پذیر نیست، به نظر من تحلیل درستی نیست.
انتهای پیام
