گام‌های پژوهش از نگاه قرآن / رجوع به «أَهْلَ الذِّكْرِ»؛ لازمه قرآن‌پژوهی

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین صغیرا، مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی چهارمحال‌وبختیاری، در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اینکه آیات فراوانی در قرآن کریم در خصوص علم و دانش و توصیه به خواندن و نوشتن وجود دارد، اظهار کرد: نخستین آیه‌ای که به پیامبر(ص) خطاب می‌شود با کلمه بخوان آغاز می‌شود. همچنین در سوره مبارکه قلم خداوند به قلم و آنچه نگاشته می‌شود قسم می‌خورد که نشان از اهمیت آن دارد.

اهميت علم از ديدگاه قرآن

وی ادامه داد: در روایات اسلامی نیز بر تحصیل علم و دانش توصیه‌های مشهور و فراوانی داریم، بنابراین با در کنار هم چیدن آیات و روایات در خصوص اهمیت علم و لزوم فراگیری آن حتی در دورترین محل می‌توان دریافت که انسان برای رشد و کمال نیاز به علم دارد، همچنان که در آیه ۱۱ سوره مجادله «يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ»، اهل علم و پژوهش دارای مقام رفیع در نزد پروردگار هستند. آیه دیگر در این خصوص، آیه ۹ سوره مبارکه زمر است که خداوند ما را به وجدانمان ارجاع می‌دهد و می‌پرسد آیا آنان که اهل علم و دانشند با مردم جاهل نادان یکسانند؟ «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ».

این مدرس حوزه و دانشگاه در استان، تأکید کرد: اهل علم دائماً در حال حرکت و پویایی هستند و جامعه را به حرکت وا می‌دارند حال آنکه افراد دور از علم ساکن و راکد هستند؛ یکی از تأکیدات مقام معظم رهبری به‌ویژه در دیدار با جوانان و نخبگان تولید علم به معنای حرکت رو به جلو و ارتقا به سمت تعالی است.

گام‌های پژوهش؛ از تفکر تا نیل به معلومات

صغیرا تدبر و تفکر را اولین قدم رویکرد پژوهش‌محورانه از دیگاه قرآن دانست و تصریح کرد: در قرآن کریم نیز اشارات و تأکیدات فراوانی در این خصوص وجود دارد که افراد بدون تفکر مذموم هستند و خداوند ما را به تدبر در قرآن دعوت می‌کند «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ» (نسا/۸۲). علامه طباطبایی در مقدمه برخی کتاب‌های خود به این نکته اشاره دارد که ما به هر نقطه در اطرافمان نگاه کنیم چیزی وجود دارد که به آن فکر کنیم و از آن نتیجه بگیریم چرا که پیرامون انسان او را به سمت تفکر سوق می‌دهد. خداوند در آیه ۱۹۱ سوره مبارکه آل‌عمران به همین موضوع اشاره دارد که انسان از طریق تدبر و تفکر در خلقت آسمان و زمین در می‌یابد که این عظمت بیهوده خلق نشده است.

وی ادامه داد: وقتی انسان درک کند که خلقت این دستگاه عظیم جز بحق نیست «مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ» (احقاف/۳)، پس باید به سمت استخراج و درک حقیقت حرکت کند و این تفکر و تدبر، اولین قدم برای حرکت و تلاش برای کسب علم و پژوهش و پویایی است.

صغیرا شناسایی مجهولات را گام دوم درک حقیقت دانست و بیان کرد: انسان به دلیل عمر محدودش قادر نیست که در خصوص تمامی حقایق عالم به تدبر و تفکر بپردازد بلکه باید به مجهولات پیرامون خود بسنده کند چرا که در قرآن نیز بر ضعف انسان اشاره شده و خداوند او را در آیه ۲۸ سوره مبارکه نسا «ضَعِيفًا» می‌داند و یا در آیه ۷۲ سوره احزاب «ظَلُومًا جَهُولًا» معرفی می‌کند. لذا انسان با تلاش برای کشف مجهولات دست به پژوهش می‌زند تا از مجهول به معلوم برسد، ضعف و جهل انسان محرکی برای حرکت انسان به سمت تحقيق و تحصیل علم است.

این مدرس حوزه و دانشگاه در استان لازمه پژوهش را رسیدن به یقین و علم دانست و توضیح داد: انسان به جایی حرکت مى‌کند که علم را کسب کند، از مبهمات رهایی یابد و مجهولات را کشف کند، انبیای الهی نیز مسیر کسب علم را طی کرده‌اند که نمونه آن سوال حضرت ابراهیم از خداوند است که عرض کرد: «رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَىٰ قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ ۖ قَالَ بَلَىٰ وَلَٰكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي». نکته اینجاست که حرکت به سمت علم و از مجهول به معلوم رسیدن سبب اطمینان قلبی می‌شود و خاصیت هر انسان آزاده همین است.

صغیرا با اشاره به دعای قرآنی «رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا» (طه/۱۱۴)، تصریح کرد: هر انسان لحظه به لحظه خواهان پیشرفت و رشد و دانایی است و برای دستیابی به علم ابتدا باید تفکر و تدبر داشته باشد سپس مجهولات را بشناسد و بعد از شناخت مجهول ایستایی نداشته و دائم در حرکت باشد و تحصیل علم کند.

این مدرس حوزه و دانشگاه عشق و علاقه به تحصیل علم را یادآور شد و گفت: برای تحصیل علم ابتدا باید موضوعات را تفکیک کرد، انسان باید بداند به چه موضوعی علاقه دارد تا به دنبال پژوهش و کشف همان موضوع باشد؛ این اتفاق را امروزه در دانشگاه‌ها کمتر شاهد هستیم و چه بسا تحقیقات و پژوهش‌هایی که صرفاً برای رفع تکلیف انجام می‌شوند و عشق و علاقه‌ای برای موضوع صرف نشده و نتایج آن دردی از جامعه را رفع نمی‌کند؛ علاقه به موضوع انسان را وامی‌دارد که کار را به بهترین و قوی‌ترین شکل ممکن انجام دهد.

صغیرا گفت: تدبر و تفکر، شناخت مجهولات، تحصیل علم برای کشف مجهولات و نیز حرکت به سمت موضوعات مورد علاقه از قدم‌های اصلی پژوهش موفق هستند که آثار و برکات آن شامل همه جامعه می‌شود. ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهدای هسته‌ای و دانشمندان پژوهشگر به‌ویژه شهید فخری‌زاده، نقل شده است که بارها به شهید احمدی‌روشن در خصوص ادامه تحصیل و ارتقا مدرک تحصیلی توصیه و تأکید می‌شد و پاسخ این شهید در این باره قابل تأمل است که می‌گفت: من باید ابتدا حق مطلب را در خصوص مدرک کارشناسی خودم ادا کنم تا بتوانم به مدرک‌های بالاتر بپردازم. لذا امروزه مدرک‌گرایی یکی از آفت‌های تحصیل در حوزه و دانشگاه است و باید دید حق این مدرک‌های علمی ادا می‌شود؟ تمامی دانش‌پژوهان و دانشجویان و طلاب در پژوهش‌های خود باید به دنبال موضوعاتی باشند که گره ای از جامعه باز کند و مشکلی را رفع کند و حق علم را ادا کنند.

رئیس دفتر نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی استان، بیان کرد: در قرن بیستم بحثی مفصل با عنوان دین‌پژوهی در جوامع غربی مطرح شد که متأسفانه در دانشگاه‌های ما کمتر مورد توجه واقع شده است اما غرب به موضوع دین‌پژوهی به‌صورت مفصل پرداخته است؛ رسالت این رشته این است که از واقع و حقیقت دین در جهت رشد جوامع بشری بهره‌برداری کنند. اگر به نفس دین مراجعه شود در می‌یابیم که قطعاً دین اسلام به‌عنوان دین خاتم(ص)، جامع‌ترین و کامل‌ترین دین و قرآن کریم ختم کتب قبلی پیامبران است.

رجوع به «أَهْلَ الذِّكْرِ»؛ لازمه قرآن‌پژوهی

صغیرا با اشاره به آیه شریفه «وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ» (انعام/۵۹)، اظهار کرد: علامه طباطبایی در خصوص این آیه گفته است که قرآن کریم مرکزیت تمام اطلاعات عالم است؛ لذا قرآن کریم را به‌عنوان مرجع تمامی اطلاعات در اختیار داریم که به‌عقیده علما کتاب صامت است و برای فهم آن به استاد نیاز داریم که در حدیث معروف ثقلین این استاد معرفی شده است و عترت(ع) مفسران و ناطقان قرآن کریم هستند. روشن است که برای پیاده کردن قرآن در زندگی خودمان نیازمند اهل‌بیت(ع) هستیم که به تبیین آیات وحی پرداخته‌اند و کلام و سیره رفتاری و عملی آنان سراسر برگرفته از قرآن کریم است.

این مدرس حوزه و دانشگاه در استان با اشاره به آیه شریفه «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»، بیان کرد: خداوند تأكید دارد که اگر علم ندارید از اهل فن سوال بپرسید که طبق روایات صریح، منظور از «أَهْلَ الذِّكْرِ»، ائمه معصومین(ع) است؛ لذا در مبحث قرآن‌پژوهی، حرکت با قرآن و عترت(ع) به‌صورت توأمان سبب می‌شود که حقایق این کتاب وحیانی برایمان آشکار و ملموس و سبک زندگی قرآنی دست‌یافتنی‌تر شود. امروزه جوامع اسلامی به جای رسیدن به حقیقت و حاق مطلب کلام الهی یعنی حیات طیبه، به سمت سبک زندگی کشورهای استعمارگر و غربی گرایش دارند، علت این است که قرآن تبیین نشده و به مفسران و تبیین‌کنندگان توجه نشده است.

صغیرا با استناد به آیه شریفه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَالنَّصَارَىٰ أَوْلِيَاءَ ۘ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ ۚ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ» (مائده/۵۱)، تصریح کرد: این اتفاقی است که امروز در جوامع اسلامی می‌افتد و هر آنچه در غرب برجسته‌سازی و زیبانمایی شود، در جوامع اسلامی دنبال می‌شود.

این مدرس حوزه و دانشگاه در استان، بیان کرد: اگرچه امروز استاد و مفسر قرآن یعنی اهل‌بیت(ع) حضور ندارند اما روایات و احادیث و سیره عملی آنان در دستان ماست، همچنان که فرمودند: «عَلَيْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ إِلَيْكُمْ وَ عَلَيْكُمُ التَّفَرُّع‌»، یعنی ما اصول را به شما معرفی می‌کنیم، راه را نشان می‌دهیم، لذا ما در پژوهش‌های خود برای کسب علم و کشف مجهولات از طريق قرآن ، باید قرآن و عترت(ع) را در کنار هم ببینیم و با هر دو به حقیقت مطلب برسیم.

صغیرا با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر اسلامی سازی علوم انسانی، افزود: اسلامی سازی علوم انسانی لازمه تغییر و تحول است و زمانی محقق می‌شود که آیات و روایات را در کنار هم قرار دهیم و با دقت در این مبانی تدبر و تفکر کنیم، تمام عالم خلقت محل تدبر است و نگاه به کیفیت حقایق نکته‌ای است که باید در پژوهش به آن توجه داشته باشیم.