ارتقای نقش بانوان در جامعه در گرو اتصال به حضرت زهرا (س)

کاظم رجبعلی، قرآن‌پژوه و عضو هیئت علمی مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت(ع) دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، درباره نقش حضرت فاطمه(س) در کمال امت، گفت: «فاطمه»، یعنی بریده از آتش و کسی که کارش دور کردن از آتش است. حضرت زهرا(س) از هر گناه و لغزش معصوم و برای ما قابل اتکا هستند و مهم‌ترین نکته در تعریف عصمت این است که ایشان به دلیل ثباتی که در ایمان و کمال‌شان دارند قابل اتکا هستند.

بیشتر بخوانید: 

• تأملی بر لقب سیده نساءالعالمین و الگوی جهانی شخصیت حضرت فاطمه(س)
• تکیه بر مصائب حضرت فاطمه(س) و غفلت از الگوپذیری

وی با بیان اینکه شیعیان و سایرین، نقطه اتکای خود را برای دوری از آتش، حضرت زهرا(س) قرار می‌دهند، توضیح داد: همچنان که جایگاه حضرت رسول(ص) در نظام امت، ایجاب است و وحی بر ایشان نازل شده است، جایگاه حضرت فاطمه(س)، فاطمیت به معنای دور کردن از آتش است. حضرت رسول(ص) عرصه و میدان می‌سازند که در آن امکان کامل شدن و به تعالی رسیدن وجود داشته باشد و حضرت زهرا(س) محدوده ایجاد می‌کنند و کارشان این است که کمک کنند تا انسان‌ها تقوا داشته باشند، بر امور خود مسلط بشوند و مسیر کمال را به نحوی طی کنند که در آتش جهنم گرفتار نشوند.

ائمه(ع) ما هر کدام نقش و جایگاهی دارند. گرچه همه آنها نور واحد هستند ولی در نوع معارف آن‌ها تنوع وجود دارد و هر کدام نقش و جایگاهی دارند که در صفات آنها مشخص است.

به گفته این قرآن پژوه، ائمه(ع) ما هر کدام نقش و جایگاهی دارند. گرچه همه آنها نور واحد هستند ولی در نوع معارف آن‌ها تنوع وجود دارد و هر کدام نقش و جایگاهی دارند که در صفات آنها مشخص است. برای توضیح بیشتر علاقه‌مندان را به کتاب‌های «شکل‌گیری امت»،  «استقرار امت» و «شکوفایی امت» از احمدرضا اخوت ارجاع می‌دهم. در این کتاب 5 جلدی، جایگاه هر کدام از ائمه(ع)، نسبت به امت توضیح داده شده است و نقش حضرت زهرا(س) در این میان بسیار می‌درخشد و اهمیت دارد.

جایگاه حضرت زهرا(س)؛ دور کردن امت از آتش 

رجبعلی با بیان اینکه نباید تصور کنیم حضرت زهرا(ص) تنها در آخرت دستگیر شیعیان هستند، گفت: بین آخرت و معاد یک تفاوت وجود دارد. بهشت و جهنم از لحظه انجام عمل شروع می‌شود، کسی که گناهی انجام می‌دهد از همان لحظه در آتش قرار دارد و کسی که عمل خیری انجام می‌دهد از همان لحظه بهشتش شروع می‌شود. آنچه به عنوان قیامت کبری و جلوه‌های معاد می‌شناسیم در جای خود محفوظ است، اما در همین دنیا هم بهشت و جهنم وجود دارد و نمی‌توانیم بهشت و جهنم را به بعد از این دنیا منحصر کنیم. به همین دلیل حضرت زهرا(س) اکنون در همین شرایطی که ما حضور داریم می‌خواهند ما را از آتش دور کنند و این همان جایگاه حقیقی ایشان این است.

این استاد دانشگاه در توضیح این مطلب افزود: در هر وضعیت نامطلوبی که از آن ناراضی هستید، حضرت زهرا(س) می‌توانند نقش ایفا کنند. ایشان کلماتی دارند که این جایگاه را دارد و باید به این عنوان مورد استفاده قرار بگیرد.

وی با اشاره به لقب «سیدة نساءالعالمین» حضرت فاطمه(س) با بیان اینکه در این لقب چند ویژگی وجود دارد، گفت: خداوند درباره حضرت مریم(س) در سوره مبارکه آل عمران فرمود: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ: خداوند تو را برگزيده و پاك ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است». خداوند حضرت مریم(س) را بر زنان جهان برگزیده است، اما وقتی می‌گوییم «سیده نساء العالمین» این برگزیدگی جزئی از سیادت است. سیده بودن و سروری ایشان به عنوان الگویی تامی است که بر این اساس همه زنان عالم به تبع آن مردان و عالم در ذیل نقش و جایگاه ایشان قرار می‌گیرند.

رجبعلی ادامه داد: ایشان به عنوان یک سرمایه و ارزش برای انسان‌ها به شمار می‌روند؛ یعنی زنان عالم با الگو گرفتن از ایشان ارزش پیدا می‌کنند. شاید این تشبیه در مقایسه با مقام حضرت زهرا(س) جالب نباشد اما همان طور که پشتوانه یک پول ملی، ثروتی است که در خزانه وجود دارد، اینجا هم حضرت زهرا(س) ثروتی هستند که عیار و قیمت هر انسانی را که صاحب ارزش است، مشخص می‌کنند.

وی افزود: اینکه ایشان سیده و سرور زنان هستند، به این معنا نیست که حکومت خانم‌ها از حکومت آقایان جدا است، بلکه این نشان می‌دهد که «نساء» یا بانوان نقش بسیار مهمی دارند. خداوند به آنها ظرفیتی داده است که بتوانند از سروری حضرت‌ زهرا(س) استفاده کنند و بیشتر از هرکسی خود را عامل انتقال سیادت حضرت زهرا(س) بدانند و این مقام زن بودن را در مورد فرزندان، همسران، برادران، پدر و همه کسانی که با آنها در ارتباط‌اند توسعه بدهند. پس این لقب نشان می‌دهد موضوع فقط انحصار این الگو برای زنان نیست، اینجا نقش مهمی برای زنان در نظر گرفته شده که باید با کمک بانوی بزرگ خود یعنی حضرت زهرا(س) این نقش را ایفا کنند.

عضو علمی مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت(ع) دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: حضرت رسول(ص) وقتی فدک را به حضرت زهرا(س) می‌بخشند، یعنی مهم‌ترین نقش اجتماعی و سیاسی را به ایشان داده بودند. فدک یک آبادی بود که ۱۲۰ هزار دینار درآمد داشت، اگر بخواهیم ارزش پولی آن را بدانیم در آن زمان صد شتر ده دینار قیمت داشت. این ثروت هنگفتی است که از سال هفتم هجری تا پایان عمر شریف رسول خدا(ص) در اختیار حضرت زهرا(س) بود و آن را مدیریت می‌کردند و ثروت آن را بین فقرا و در کارهای حکومتی تقسیم می‌کردند. هیچ سرمایه‌ای بزرگتر از سرمایه حضرت زهرا(س) در جامعه آن روز گردش نداشت و نقش پررنگ‌تری از نقش حضرت زهرا(س) نبود. حضرت رسول(ص) در اعطای چنین نقشی به ایشان به امر خدا تعمد داشتند. اینها نشان می‌دهد که حضرت رسول(ص) نقش‌های ویژه‌ و برجسته‌ای برای حضرت زهرا(س) قائل بودند و چه بسا اگر این موضوع در سیر تاریخی خود پیش می‌رفت، جایگاه و نقش زن در جامعه معلوم می‌شد.

حال زن‌ها باید خوب شود، تا حال جامعه خوب شود. تا عنصر زن در جامعه حال خوبی نداشته باشد، حال جامعه خوب نمی‌شود. سیده زنان حضرت فاطمه(س) است و اگر قرار است حال بانوان خوب شود، این اتفاق به اتصال‌شان به حضرت زهرا (س) خواهد افتاد. هر تحول و کمال و دگرگونی مثبتی با بانوان یک جامعه اتفاق می‌افتد. حال ناخوش یک جامعه را می‌شود از حال ناخوش و بانوان آن فهمید. از این جهت در بحث زناشویی که قرآن کریم فرموده است «نِساؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ» یعنی بانوان رسیدگی می‌خواهند. رسیدگی به آنها باعث حال خوب خود شما و باعث منفعت برای همه جامعه می‌شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه حضرت زهرا(س) سرمایه‌ و ثروتی هستند که به شرط آگاهی و طهارت می‌توانیم از وجودشان بهره‌مند شویم و حال و وضع جامعه را خوب کنیم، افزود: این نکته مهم است که حتما این نسیم خوب از طرف زنان وزیدن خواهد گرفت. حال زن‌ها باید خوب شود، تا حال جامعه خوب شود. تا عنصر زن در جامعه حال خوبی نداشته باشد، حال جامعه خوب نمی‌شود. سیده زنان حضرت فاطمه(س) است و اگر قرار است حال بانوان خوب شود، این اتفاق به اتصال‌شان به حضرت زهرا (س) خواهد افتاد. هر تحول و کمال و دگرگونی مثبتی با بانوان یک جامعه اتفاق می‌افتد. حال ناخوش یک جامعه را می‌شود از حال ناخوش و بانوان آن فهمید. از این جهت در بحث زناشویی که قرآن کریم فرموده است «نِساؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ» یعنی بانوان رسیدگی می‌خواهند. رسیدگی به آنها باعث حال خوب خود شما و باعث منفعت برای همه جامعه می‌شود.

رجبعلی خاطرنشان کرد: این است که اگر نقش و جایگاه حضرت زهرا(س) مطرح شود، اول کسانی که متأثر می‌شوند بانوان هستند و بعد وقتی بانوان متاثر شدند، سایر افراد جامعه به نحو عمیقی اثر خواهند پذیرفت زیرا نظام آموزش قرآنی «امی» است، یعنی مادرانه است. ما مطالب را مثل زبان مادری و مادرانه باید بیاموزیم، آن‌چنان که حرف زدن را مادرانه آموختیم. به خاطر همین سروری حضرت زهرا(س) اهمیت پیدا می‌کند.

وی توضیح داد: نرم افزار آموزشی قرآن در عالم، امی است، یعنی بر پایه فواد(دل)، سمع و بصر و همان ادراکات پایه‌ای انسان است. ممکن است فرد علمی را یاد بگیرد اما آن علم در ساختار وجودی او نمی‌نشیند اما آموختن قرآن اینگونه نیست. 

علمی بر پایه فواد، سمع و بصر

این استاد دانشگاه ادامه داد:‌ یکی از ویژگی‌های حضرت زهرا(س) علم است. حضرت رسول(ص) در روایتی صفت ممتاز حضرت را عصمت و علم معرفی کرده‌اند. علم ایشان یک علم امی است؛ علمی است که حال آدم‌ها، زمین و طبیعت را خوب می‌کند. وقتی یک اختراع به بخشی از طبیعت آسیب بزند نشان‌دهنده آن است که آن علم، امی نیست. نقش حضرت زهرا(س) امی‌سازی علم است. البته در قرآن کریم، «امی» کلمه متشابهی است. برخی آن را «بی‌سواد» معنی کردند، اما معنی دقیق آن بی سواد نیست، بلکه معنی دقیق آن علمی است که از طریق سمع و بصر و دل در ساختار انسان می‌نشیند. چنین علمی به خورد انسان می‌رود و نوش جانش می‌شود و این نقش و جایگاه سیدة نساء العالمین است. زنان عناصر و عوامل حضرت زهرا(س) در امی کردن نظام آموزش و هر تعلیم و تعلّمی هستند.

دعاهای حضرت زهرا(س) را به عنوان درس ببینیم

وی خاطرنشان کرد: مهم‌ترین چیزی که از حضرت زهرا(س) به دست ما رسیده، دعاهای ایشان است. بهترین و اثرگذارترین دعاهای ایشان تعقیبات‌نمازها است؛ اینها مانند کلاس‌های دائمی منظمی هستند که در طول روز ۵ نوبت دایر هستند. این دعاها ۵ متن است که در طول روز صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا خوانده می‌شوند. هیچ نظام آموزشی به این قوت نیست که با توجه به زمان، عمل صالحِ لازم را انجام دهد. کارکرد این دعاها این است که به ما قدرت برنامه‌ریزی می‌دهند، به شرط اینکه به دعاهای حضرت به چشم علم نگاه کنیم و صرف مناجات نباشد. اگر با نگاه علمی به متن دعاها بنگریم می‌توانیم استفاده زیادی ببریم.