رونمایی از قرآن خطی منسوب به موسی‌بن‌جعفر(ع) در حرم رضوی

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی و به نقل از گنجینه رضوی، امروز 19اسفندماه، هم‌زمان با سالروز شهادت امام هفتم شیعیان از یک نسخه قرآن خطی از جنس پوست که براساس دست‌نوشته شیخ بهایی، به خط امام موسی کاظم(ع) منسوب شده است رونمایی شد.

سیدمحمدرضا فاضلی، مسئول امور ارزشیابی نسخ خطی آستان قدس رضوی، در خصوص این قرآن اظهار کرد: این نسخه که با شماره دو در گنجینه نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، به‎‌ثبت رسیده است، یکی از کهن‌ترین و نفیس‌ترین مصاحف خطی این مرکز است که در سال 1009 هجری قمری توسط شاه عباس صفوی به آستان حضرت علی بن‌موسی‌الرضا(ع) وقف شده است و وقف‎نامه آن توسط شیخ بهاءالدین محمد در پشت برگ اول، داخل جدول مستطیلی‌شکل کتابت شده است.

وی تصریح کرد: این قرآن فوق‌العاده نفیس در قطع بیاضی و به خط کوفی کهن مشکی مایل به قهوه‌ای 6 سطری در 83 برگ بر روی پوست کتابت شده است. این نسخه شامل جزء 3 قرآن کریم است که از ابتدای آیه 253 سوره بقره شروع شده و با آیه 90 سوره آل‌عمران خاتمه یافته است و در صفحه پایانی این نسخه در میان جداول زرین و گره‌بندی با قلم زر تحریردار، در دو سطر کتابت شده است: «کتبه موسی‌بن‌جعفر».

مسئول امور ارزشیابی نسخ خطی آستان قدس رضوی با بیان اینکه ابعاد این نسخه 28×5/17 سانتی‌متر است عنوان کرد: جلد این اثر در دوره قاجار صحافی و ایجاد شده و دارای دو رویه است که بیرون آن، تیماج روغنی زرکوب و دارای کتیبه با طرح ترنج و سرترنج است و عبارات «لَا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ»، «خط مبارک امام مفترض‌الطاعه موسی‌بن‌جعفر (ع) » و «تَنزیلٌ مِن رَّبّ العالمین» در آن نقش شده و درون جلد تیماج زرشکی دارای دو کتیبه مستطیلی و شمسه زرکوب با نقش «اول حمل سنه 1297 اتمام پذیرفت» و «صحاف کتابخانه مبارک خسرو» است.

در ادامه مهدی صحراگرد، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد بیان کرد: این نسخه از قرآن‌های گران‌قیمت و نفیس اواخر قرن دوم یا اوایل قرن سوم هجری ارزیابی است و مرمت اساسی این نسخه و جلدسازی آن در دوره قاجار انجام شده و احتمالا جدول‌کشی و آستربندی نیز در دوره قاجار افزوده شده است.

وی عنوان کرد: درباره قرآن‌های منسوب به ائمه اطهار(ع) بحث‌های زیادی است و برخی معتقدند این رقم‌ها (کتبه فلان‌بن فلان) جعلی است، اما همان‌طور ک ۱۰۰ درصد نمی‌توان انتساب آنها را به دست خط ائمه اطهار(ع) پذیرفت، ۱۰۰درصد هم نمی‌توان آن را رد کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی به توضیحاتی در ارتباط با خط کوفی پرداخت و گفت: خط کوفی برگرفته از خطوط سرزمین حجاز است و درواقع شکل تکامل‌یافته خط‌های حجازی و بسیار قاعده‌مند و دقیق است و چون در کوفه گسترش پیدا کرد به این عنوان نامیده شد.

صحراگرد ادامه داد: یکی از محققان فرانسوی تحقیقی جامع بر روی برگ‌ها و نسخ به‌جا مانده از خط کوفی در نقاط مختلف جهان به جز مجموعه‌های ایران انجام داد و این خط را براساس سبک و شیوه کتابت طبقه‌بندی کرد که بر این اساس هفت سبک اصلی را در خط کوفی شناسایی کرد.

وی اضافه کرد: خط این نسخه براساس این تقسیم‌بندی که مرجع تقسیم‌بندی خطوط کوفی محسوب می‌شود، مربوط به گروه D است که گروه بزرگی است و خودش 6 زیرمجموعه دارد و زیباترین و دقیق‌ترین سبک کتابت کوفی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به طرح یک نظریه، گفت: با توجه به یکسری شواهد در خط کوفی، گروه D به طور عام و این نسخه به طور خاص به احتمال زیاد باید در سرزمین ایران کتابت شده باشد.

وی تأکید کرد: این ادعای بزرگی است و تصور عامه محققان بر این است که کوفی اولیه، خط منطقه عراق عرب و مرکز خلافت بوده است و با توجه به اینکه ما هیچ نسخه تاریخ‌دار و رقم داری که به طور مشخص در شرق جهان اسلام و در ایران کتابت شده باشد نداریم، این گمان را نمی‌توان رد کرد.

صحراگرد تصریح کرد: اما شواهد دیگری نیز وجود دارد که من در بررسی مجموعه‌ای از نسخ خطی آستان قدس کسب کردم و آن شواهد این ادعا را تأیید می‌کند اما اثبات آن نیازمند بررسی نمونه‌های بیشتر است.

مرکز نسخ خطی گنجینه رضوی با 22هزار قرآن و جزوه قرآنی از صدر اسلام تاکنون، یکی از مراکز مهم نسخ خطی قرآنی در جهان به شمار می‌رود. افزون بر قرآن‌های ‌منسوب به دست‌خط ائمه اطهار (ع)، وجود جزوات قرآنی کشواد بن املاس متعلق به قرن چهار هجری، ابن سیمجور، ابن‌کثیر و ابن‌ورّاق غزنوی و قرآن‎های یاقوت مستعصمی و بایسنغرمیرزا و ابن طباخ هروی در این گنجینه که علاوه بر قدمت، دارای آرایه‌های هنری و تذهیب و تزئینات کم‌نظیر هستند و هم‌چنین وجود قرآن‌های کهن مترجم فارسی که از قرن پنجم هجری قمری آغاز شده‌اند، بر نفاست این مجموعه افزوده است.