بازکاوی الگوهای قرآنی در سیره و اخلاق سردار سلیمانی

در خودسازی فردی و تربیت‌های اجتماعی، الگوی عملی سهم عمده‌ای ایفا می‌کند. مقصود، الگوها و سرمشق‌هایی است که تجسم آرمان‌ها و بُعد عینیت‌یافته یک مکتب و مرام است. در زبان قرآن از این‌گونه سرمشق‌های کمال و الگوهای تزکیه و تربیت، به اسوه یاد شده است. در بحث‌های تربیتی و اخلاقی نیز گاهی می‌توان به‌صورت اخلاق نظری تعالیم دین و قرآن را مطرح کرد و گاهی به شکل اخلاق عملی، هر دو شیوه مطلوب و مفید است. اما آنچه به نظر سازنده‌تر می‌رسد؛ پرداختن به سیره عملی و روش‌های رفتار بزرگانی است که جنبه اسوه و الگویی دارند و نوعی «میزان» به حساب می‌آیند.

یکی از عالی‌ترین الگوهای قابل پیروی برای انسان‌ها، قرآن کریم و اهل‌ بیت(ع) است و باید اذعان کرد که شهید حاج قاسم سلیمانی نیز یکی از الگوهای عملی برای این عصر و نسل و همه اعصار و نسل‌هاست. جنبه‌های مختلف زندگی این شهید والامقام الگوی مناسبی برای کسانی است که می‌خواهند در عصر تحول و فن‌آوری براساس دستورات اسلامی حرکت کنند.

در این راستا ندا سلیمانی‎‌فر از پژوهشگران لرستانی و کارشناس ارشد علوم قرآن مجید و معاون اجرایی مؤسسه آموزشی، فرهنگی و تبلیغی مبین شهرستان دورود در مقاله‌ای به بازکاوی برخی از ویژگی‌ها و الگوهای قرآنی در سیره و رفتار فردی و اجتماعی شهید حاج قاسم سلیمانی پرداخته است که متن این مقاله تقدیم مخاطبان ایکنا می‎شود.

در متن فرهنگ و معارف اسلامی همواره و به طور مکرر تأکید شده است که «ایمان» باید آمیخته با «عمل» باشد و در غیر این‌ صورت فاقد اعتبار و ارزش است. قرآن کریم که سرچشمه اصلی همه معارف اصیل و متقن اسلامی است، مسلمان را دارای هویتی از ایمان و عمل می‌شناسد و هر کس که در باور و اعتقاد بماند و به اعمال و رفتار صالحی که در واقع باید آثار تسری ایمان در اعضا و جوارح باشد؛ روی نیاورد؛ ایمان ندارد. عبارت «اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّٰالِحٰاتِ» فراوان و مکرر در قرآن کریم تجلی و ظهور دارد (۲۶ شوری، ۲ ص، ۶ تین، ۳ عصر، ۳۳ فصلت و ۳۹ نجم) به وضوح و صراحت پیوند ناگسستنی ایمان و عمل را تثبیت می‌کند. از آنجایی که مسئله چگونگی الگوسازی از اسوه‌های دینی متناسب با شرایط موجود از مسائل مهم و پیچیده‌ای است که امروزه متولیان تعلیم و تربیت اسلامی با آن روبرو هستند؛ ضرورت این نوشتار مشخص می‌شود؛ چراکه به‌طور قاطع می‌توان گفت که در نظام تربیتی اسلام، یکی از عوامل مؤثر در تکوین شخصیت مذهبی همانندسازی با الگوهای برتر است. از سوی دیگر تاریخ اجتماعی بشری نشان داده است که در صورت عدم وجود الگوها در یک جامعه انسانی، افراد در زندگی ظاهری و ایمانی خویش سردرگم و حیران می‌مانند. در این میان بررسی الگوهای قرآنی سرمشق مناسبی در راه تعالی و تزکیه نفوس در تقرب به خداوند متعال است .

مهمترین پرسش قابل طرح در این نوشتار، این است که اساساً الگوهای قرآنی در رفتار و شهید حاج قاسم سلیمانی چه بوده و ایشان چه الگوها و آموزه‌هایی را از متن و بطن قرآن کریم در سیره طیبه خویش جاری و ساری کرده‌اند؟ در این نوشتار به سیره فردی و اجتماعی شهید حاج قاسم سلیمانی پرداخته می‌شود که در هر حوزه به واکاوی الگوهای قرآنی از قبیل اخلاص، مهربانی، محبت، تواضع، فروتنی، خیرخواهی، هدایت‌گری، همدردی با محرومان، عدم سازش با ظالمان پرداخته می‌شود.

زندگی‌نامه شهید حاج قاسم سلیمانی

قاسم سلیمانی ۲۰ اسفند ۱۳۳۵ در روستای کوهستانی و دورافتاده قنات‌ملک در استان کرمان چشم به جهان گشود. وی در ۱۲ سالگی، پس از پایان تحصیلات دوره ابتدایی، زادگاه خود را ترک کرد و مشغول به کار ساختمان در کرمان شد. با شروع جنگ تحمیلی، وی راهی جبهه شد و کمی بعد، فرمانده بسیجی‌های هم‌ولایتی خود شد و سپس لشکری از بسیجی‌ها تشکیل داد که به لشکر ۴۱ ثارالله شهرت یافت.

وی در طول دوران دفاع مقدس، با لشکر تحت‌ امر خود در عملیات‌های زیادی از جمله، والفجر ۸، کربلای ۴، کربلای ۵ و تک شلمچه حضور مؤثر داشت.

قاسم سلیمانی اولین‌ بار در آذر ۱۳۶۰ در عملیات مشترک ارتش و سپاه به نام عملیات طریق‌القدس در غرب سوسنگرد بر اثر انفجار گلوله خمپاره از دست راست و شکم به شدت مصدوم شد.

با پایان جنگ، لشکر ۴۱ ثارالله به فرماندهی سردار سلیمانی به کرمان بازگشت و درگیر جنگ با اشراری شد که از مرزهای شرقی کشور هدایت می‌شدند. قاسم سلیمانی پس از دوران دفاع مقدس تا زمانی که به سمت فرماندهی سپاه قدس منصوب شد، با باندهای قاچاق مواد مخدر در نزدیکی مرزهای ایران و افغانستان جنگید. وی در سال ۱۳۷۶، از سوی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، فرماندهی کل قوا، به تهران فراخوانده و مسئولیت سپاه قدس به او سپرده شد. رهبر معظم انقلاب که بهمن‌ماه ۱۳۸۹ درجه سرلشکری را به سلیمانی اعطا کرد، در تقدیر از عملکرد قاسم سلیمانی از او به عنوان «شهید زنده» نام بردند.

سردار حاج قاسم سلیمانی در اسفندماه ۱۳۹۷ از سوی فرمانده معظم کل قوا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به دریافت نشان ذوالفقار مفتخر شد. نشان ذوالفقار پرافتخارترین نشان نظامی ایران است که پس از انقلاب برای نخستین‌بار توسط رهبری به سرلشکر سلیمانی اعطا شد.

بامداد جمعه، ۱۳ دی‌ماه سال ۹۸ سردار سرلشکر سپهبد حاج قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ابومهدی المهندس، معاون الحشدالشعبی به دستور آمریکا در نزدیکی فرودگاه بغداد به شهادت رسید.

 الگوهای قرآنی در سیره و اخلاق شهید قاسم سلیمانی 

سیره به معنای سنّت، روش، مذهب، هیئت، حالت، طریقه و راه و رسم است، همچنین می‏‌توان سیره را نوع رفتار و سبک رفتار و طریقه خاص زندگی معنا کرد. هنگامی‌ که گفته می‌شود: سیره شهید قاسم سلیمانی، مرادمان راه و روش ایشان است، همچنین الگو در رفتار و سیره عملی به‌ معنای، پیوند عملی، متابعت، پیروی و سرمشق از برگزیدگان است. اخلاق اجتماعی، صفات و ملکاتی است که در رابطه بشر و اجتماع مطرح می‌شود، به‌‌طوری ‌که اگر بر فرض جامعه و اجتماعی در کار نباشد، آن صفات مفهومی نداشته و تحقق نمی‌پذیرد.

رسالت اصلی انبیا الهی و اهل‌ بیت(ع) حضور در متن جامعه است و رفتار اجتماعی شهید قاسم سلیمانی چه در درون خانواده و چه در جامعه دارای ویژگی‌های مهمی است که سراسر برگرفته از آموزه‌های قرآنی است.

مهربانی و محبت، تواضع و فروتنی، خیرخواهی و هدایت‌گری، همدردی با محرومان و عدم سازش با ظالمان از دیگر الگوهای قرآنی است که شهید قاسم سلیمانی در سیره  فردی و اجتماعی خویش به کار گرفته‌ است که در این راستا به چند نمونه از آنها اشاره خواهیم کرد.

 اخلاص

معیار ارزیابی و سنجش همه اعمال و رفتار آدمی، انگیزه و هدف اوست. اخلاص در انگیزه و هدف به‌مثابه روح در پیکر اعمال است که به اعمال شادابی و جهت می‌بخشد. واژه اخلاص، مصدر باب افعال از ریشه خلوص و خلاص به‌معنای پاک شدن و سالم گشتن از آمیختگی است. منظور از «اخلاص» همان خلوص نیت است و منظور از خلوص نیت این است که انگیزه تصمیم‌گیری تنها خدا باشد و بس. 

امام علی(ع) در یكى از سخنان گهربار خویش به آن سفارش كرده و مى‌فرماید: «طوبی لِمَن اِخْلَصَ للّهِ عَمَلَهُ وَ عِلْمَهُ وَ حُبَّهُ و بُغْضَهُ وَ اَخْذَهُ وَ تَركَهُ وَ كَلامَهُ وَ صَمتَهُ؛ خوشا به حال کسی كه كار، عمل، دوستی، خشم، گرفتن، واگذردن، سخن گفتن و خموشی‌اش را برای خدا خالص گرداند.»

اخلاص در واقع تصفیه‌خانه‌ای است که تمام اعمال انسان باید از آن بگذرد، تا مورد قبول و رضایت حق قرار گیرد. در حدیث قدسى آمده است: «مَنْ أَشْرَكَ مَعى غَیرى فى عَمَلِهِ لَمْ‌أَقْبِلْهُ إِلاَّ ما كانَ خالِصاً؛ كسى كه دیگرى را با من در عمل خود شریک قرار دهد عملش را نمى‌پذیرم جز آن عملى كه خالص باشد». نقطه محوری و کانون مفهوم اخلاص، «خدا» است. به عبارت بهتر در مفهوم اخلاص، «خدا» نهفته است. زیرا «ممکن است یکی عاشق کسی باشد؛ خالص و مخلص برای او حرکتی را انجام دهد. یا عاشق میهنِ خود باشد؛ خالص و مخلص برای میهنش حرکتی را انجام دهد. این‎ها ماندگار نیست و تا وقتی است که این هیجان و احساس در او باشد. به مجرد اینکه احساس او یک ذره سرد شد، چشمش باز می‌شود و به خود می‎گوید آیا من بروم بمیرم تا فلان کس بخورد گردنش کلفت شود؟! اما اگر برای خدا باشد، این‌طور نیست.»

ویژگی سردار رشید اسلام، حاج قاسم سلیمانی این بود که سرباز «اسلام» بود نه صرفاً سرباز «وطن» و اگر خدمتی هم به وطن دارد، برای اسلام و خدا است. راز محبوبیت شهید حاج قاسم سلیمانی نیز در اخلاص اوست. رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها و بارها، او را با صفت «اخلاص» معرفی کرده‌اند. به عنوان نمونه در دیدار با خانواده سردار فرمودند: «می‌بینید مردم چه کار دارند می‌کنند برای حاج قاسم؛ این برای شما تسلا است... بدانید که مردم قدر پدر شما را دانستند و این ناشی از اخلاص است؛ این اخلاص است، اگر اخلاص نباشد، این‌جور دل‌های مردم متوجه نمی‌شود؛ دل‌ها دست خدا است؛ اینکه دل‌ها این‌جور همه متوجه می‌شوند، نشان‌دهنده‌ این است که یک اخلاص بزرگی در آن مرد وجود داشت.»

حتی ایشان در نمازی که بر  پیکر مطهر سردار سلیمانی اقامه فرمودند، عبارت ویژه‌ای در نماز به کار بردند و به اخلاص سردار اشاره کردند: «اللهُم اِنَّکَ تَوَفَّیتَهُم مُتَلَطِّخِینَ بِدِمائِهِم فِی سَبیلِ رِضاکَ، مُستَشهَدینَ بَینَ اَیدیهِم، مُخلِصینَ فِی ذلکَ لِوَجهِکَ الکَریمِ؛ خداوندا! تو آنان را در حالی قبض روح کردی که در راه خشنودی‌ات، به خون غلتیده بودند و در برابر یکدیگر به شهادت رسیدند. آنان انسان‌هایی بودند که در مسیر شهادت، خود را برای ذات بزرگوارت خالص گردانیده بودند».

همچنین آیت‌الله‌العظمی ناصر مکارم‌شیرازی در بیان خاطره‌ای از اخلاص شهید حاج قاسم سلیمانی، گفت: «سردار سلیمانی دو سه سال قبل به دیدار ما آمده بود بعد از اتمام صحبت به آقایان گفت که بیرون بروید؛ وقتی همراهان بیرون رفتند، کفن خود را بیرون آورد و گفت این کفن را امضا کنید.

این نشان می‌دهد که اولاً شهید سلیمانی از همان زمان به فکر رفتن بود و ثانیاً نمی‌خواست مردم بفهمند که او این کفن را آورده است، این اخلاص واقعاً قابل ملاحظه و ستودنی است.»

 تواضع و فروتنی

«تواضع» از ماده «وضع» در اصل به معنی فرونهادن است و هنگامی که به‌عنوان یک صفت اخلاقی گفته می‌شود مفهومش این است که انسان خود را پایین‌تر از آنچه موقعیت اجتماعی اوست قرار دهد.

در قرآن كریم تواضع از اوصاف قومى شمرده شده كه دوستدار خداوند هستند و او نیز آنان را دوست مى‌دارد؛ در سوره مائده آیه ۵۴ چنین آمده است: «... اَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ اَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرینَ؛ (آنان) نسبت به مؤمنان سرافكنده و فروتن و نسبت به كافران، سرافراز و مقتدرند.» خداى متعال تواضع را در ردیف اولین دستورهاى خویش به پیامبراكرم(ص) قرار داده و مى‌فرماید: «وَ اَنْذِرْ عَشیرَتَكَ الاْقْرَبینَ وَاخْفِضْ جَناحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ؛ و (نخست) خویشان نزدیکت را (از خدا) بترسان و بال و پر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند بگستر!» که دو آیه فوق تواضع را وظیفه مهم برای دوستداران واقعی خداوند می‎دانند.

آشنایان و همراهان شهید قاسم سلیمانی، از این اسوه و الگو، شمع‌های هدایت‌گر روشن نموده و خاطره‌ها در سینه اندوخته‌اند كه در اینجا، به بررسى جلوه‌هایى از تواضع آن شخصیت بزرگ مى‌پردازیم.

تواضع در برابر خدا

باید گفت مناجات‌ها و عبادت‌هاى خاضعانه در دل شب‌ها نشان از تواضع در برابر خدا می‌باشد. سردار حسین معروفی در مورد تواضع شهید قاسم سلیمانی در برابر خداوند می‎گوید: بارها گفتم طی سال‌ها رفاقت با حاج قاسم هیچ وقت ندیدم نماز شب شهید سلیمانی قطع شود. آن هم نه نماز شبی عادی، نماز شب‌های او همیشه با ناله و اشک و اندوه به درگاه خدا بود. من با شهید سلیمانی رفت و آمد داشتم حتی بارها در منزل ایشان خوابیدم، اتاق مهمانان با اتاق حاج قاسم فاصله داشت اما من با اشک‌ها و صدای ناله‌های او برای نماز بیدار می‌شدم. در کجای دنیا سراغ دارید یک فرمانده ارشد نظامی یک عارف حقیقی باشد او در مکاتبات خود به نیروهایش با رفاقت و صمیمیت قلم می‌زد.

تواضع در برابر مردم

در نام و نشان، رفت و آمد اطرافیان، شعارها و اظهار همواره بیم آن مى‌رود که انسان خود را گم کرده در منجلاب‎ هواهای نفسانی فرو رود و برای خویش امتیازی قائل شود؛ اما این خوى ناپسند در زندگى شهید قاسم سلیمانی نقشى ندارد. در یک بررسی اجمالی از نحوه گفتار و کردار ایشان در برخورد با اقشار مختلف، این نكته به خوبى روشن مى‌گردد.

 تواضع در برابر دوستان

سردار حسین فتاحی در مورد تواضع شهید سلیمانی خاطره‌ای بیان می‌دارد که: «زمانی که در جنوب شرق مأموریت داشتیم، شب به یک پاسگاه ژاندارمری رفتیم که روستا بود و قرار بود صبح برای شناسایی حرکت کنیم. آن شب، به علت کمبود جا باید حدود ۱۴ نفر در یک اتاق می‌خوابیدیم؛ درحالی که فقط یک تخت سربازی در آن اتاق بود. من به گمان اینکه سردار حاج قاسم سلیمانی برای استراحت به اتاق دیگری می‌رود، قبل از ورود بقیه، روی تخت دراز کشیدم. زمانی که حاج قاسم را در حال ورود به اتاق دیدم، از جا بلند شدم؛ اما حاج قاسم آمد داخل همان اتاق و از من خواست سر جایم دراز بکشم. من با اصرار خواستم ایشان به جای من روی تخت بخوابد؛ اما خطاب به من گفت: «من فرمانده تو هستم و به تو امر می‌کنم همان‌جا بخوابی» آن شب، حاج قاسم با وجود کمبود جا، با سختی خوابید و به ما درس‌های بزرگی داد.

مهربانی و محبت

محبت و مشتقات آن در کتاب‌های لغت و تفسیر، اخلاق و... به‌ صورت‌های گوناگون تبیین شده است از آن جمله: «حب» نقیض بُغض(کینه و دشمنی) است. مهربانی به محبت، نوازش، شفقت، رأفت، عطوفت، نیکی و خوش‌رفتاری معنا شده است. در قرآن کریم کلمه حب و فعل و مشتقات آن 83 بار به ‌کار رفته است که در برخی از آنها حب ممدوح و در برخی حب مذموم مراد است.

خداوند متعال حُب ممدوح را به معنای محبت نسبت به وجود مقدس خویش برشمرده است: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ؛ بگو اگر خدا را دوست می‌دارید، از من پیروی کنید تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد و خدا آمرزنده و مهربان است». گاهی حُب مذموم و حب ممدوح با هم ذکرشده است. در قرآن کریم کلماتی چون «ود»، «مودة»، «رحمة» و... نیز به معنی دوستی به‌ کار رفته است.

سیره عملی و رفتار و معاشرت‌های فردی و اجتماعی شهید قاسم سلیمانی، مملو از مهر و رحمت و عطوفت است. برای اطلاع از عطوفت و مهربانی ایشان کافی است که نظر خواننده را به ذکر چند نمونه از سیره درخشان وی جلب کنیم:

توجه و مهربانی با خانواده شهدا

بعضی وقت‌ها به شهدا توجه می‌کنیم؛ ولی به خانواده شهدا کمتر توجه می‌کنیم.امروز در جامعه ما اگر یک دکمه از کت یک حاکم قاجار پیدا کنند، می‌گویند این دکمه کت ناصرالدین شاه است. همه می‌روند آن را خریداری کنند تا در ویترین خودشان داشته باشند.این پدر شهید است، این مادر شهید است، این فرزند شهید است، سلول‌های بدن آن شهید در وجود این‌هاست، این‌ها را باید دریابیم، به این‌ها باید توجه کنیم. 

حاج قاسم پدر بود. همه او را بابا صدا می‌كنند. در جمع خانواده و فرزندان شهدای مدافع حرم نقش پدرانه را به خوبی ایفا می‌نمود. پدران‌شان برای امنیت و دفاع از حریم اهل‌ بیت(ع) سفر كرده و به مقام شهادت نائل آمدند. فرزندان آنها در نبود پدر نیاز به مهر و محبت و نوازش پدرانه دارند.حاج قاسم پدر تمام ایتام شهدا بود و چه خوب با ایشان انس و الفت می‌گرفتند. در یكی از محافل خاندان شهدا و فرزندان مدافع شهید حضور پیدا نمود و چه اشتیاق و عطش دیدنش را داشتند، هر كدام از فرزندان یا اعضای خانواده مدافع شهید حرف‌های شنیدنی و جالبی داشتند و فرزندانی كه از نبود پدر می‌گفتند.

نام حاج قاسم نقل محافل آنان بود.در یكی از محافل دیدنی قولی به فرزند شهید داد و آن برگشت افتخارآمیز پیكر بابا بود و حاج قاسم سلیمانی گفت: «من قول می‌دهم تا چند ماه آینده پیكر و نشانی از پدرتان به دست شما می‌رسد خیالتان راحت باشد» و یا فاطمه جعفری همسر شهید مدافع حرم انصاری از هم‌نشینی مهربانانه همسران و فرزندان مدافع حرم می‌گوید: «مثل یک خانواده بزرگی كه پدر از دست داده‌اند شاید كه دل فرزندان و خانواده‌های ما با هم‌نشینی كنار یكدیگر كمی آرام بگیرد.ما كه درد یكدیگر را خوب می‌فهمیم. درد فرزندان‌مان را خوب می‌فهمیم. فرزندان شهیدی كه ایمان دارند یک بار دیگر پدر از دست دادند».

مهربانی به حیوانات

اکبر کشاورز شیرازی معروف به عکاس امام خمینی(ره) خاطراتی از سردار سلیمانی در مورد محبت او به حیوانات نقل می‌کند. به گزارش حکیم مهر به نقل از خبرگزاری بسیج، کشاورز شیرازی که تاکنون تصاویر دوقلوی امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب را در کنار هم طراحی و تیراژ وسیعی چاپ و منتشر کرده است، می‌گوید: حدود ۱۰ سال پیش یک روز صبح دلم گرفته بود و برای اینکه حالم بهتر شود تصمیم گرفتم بروم گلزار شهدای بهشت زهرا(س)؛ همیشه عادت دارم وقتی غصه‌دار می‌شوم می‌روم بهشت زهرا(س) نزد دوستانم تا کمی آرامش پیدا کنم.ساعت حدود ۹ و بیست دقیقه، سر قبر یکی از دوستان شهیدم در حال گریه و راز و نیاز بودم که حاج قاسم را دیدم کیسه‌ای دستش است، او هم مرا دید و متوجه حالم شد؛ نزد من آمد و نزدیک به دو ساعت با هم گفت‌وگو و درد دل کردیم تا اینکه آرام شدم. حاج قاسم گفت: بلند شو برویم، گفتم کجا؟ گفت: امروز طبق روال هر هفته ماموریت داشتم که تو را دیدم و ماموریتم را پاک فراموش کردم که برای چی آمده بودم. گفتم خوب! حالا کجا برویم دست من را گرفت و برد سر قبر شهدای گمنام و دیگر شهدا، از داخل کیسه‌ای که همراه داشت مقداری ارزن و گندم به من داد و گفت: سر هر قبر کمی از این دانه‌ها برای پرنده‌ها بریز، قرار گذاشتیم وقتی گندم‌ها و ارزن‌ها را روی قبرها ریختیم یک جایی همدیگر را ببینیم. وقتی  گندم‌ها و ارزن‌ها تمام شد پرسیدم قاسم جان اینجا که پرنده‌ای نیست، حاج قاسم گفت: اکبر جان هست، وقتی برگشتم متوجه شدم تعدادی یا کریم و گنجشک روی قبور شهدا نشسته و در حال جدا کردن دانه‌ها بودند، سردار گفت: یک روز که برای قرائت فاتحه به قطعه شهدای گمنام آمده بودم، متوجه شدم مقداری شیرینی روی قبر ریخته و چند تا گنجشگ مشغول خوردن بودند؛ بعد از مدتی یک یاکریم نشست روی قبر و گنجشک‌ها پریدند، اما چیزی روی قبر باقی نمانده بود و یاکریم ته‌مانده شیرینی‌ها را به سختی نوک می‌زد تا بخورد، خیلی دلم سوخت و تصمیم گرفتم هرموقع سر قبر شهدا می‌آیم مقداری ارزن و گندم با خودم بیاورم سر قبر شهدا بریزم تا این پرنده‌ها بخورند.

این کار برایم عادت شده و خوشحال می‌شوم که این آفریده‌های خدا هم  خوشحال هستند او گفت: اکبرجان! خدا به اندازه همین که دلی را سیر کردیم آن هم از این زبان بسته‌ها، خدا را شکر می‌کنم. 

توجه به حق‌الناس

حق‌الناس یک اصطلاح فقهی اسلامی خاص در مورد قضا، شهادت و حدود است. در واژه به معنای «حق مردم» است و در کنار حق‌الله، اساس حقوق اسلامی را تشکیل می‌دهد. حق‌الناس عرفی حقوقی است که افراد در مقابل سایر افراد جامعه بر گردن دارند.مانند بازگرداندن قرض، عذرخواهی و جلب رضایت در قبال اشتباهات و زیان‌هایی که به آنها رسانده و همچنین حُسن‌ظن به ایشان. بر مبنای اعتقادات اسلام حق‌الناس از حق‌الله مهمتر است؛ و پاسخ دادن حق‌الناس در روز قیامت دقیق‌تر از پاسخ دادن به حق‌الله‌ است. چرا که خداوند متعال حق خود را می‌بخشد ولی حق مردم را باید صاحبان آن(مردم) ببخشند.حضرت علی(ع) می‌فرماید: «اَمّا الظّلم الّذی لا یُتركُ، فَظلمُ العباد بَعضُهُم بعضاً؛ اما ظلمی كه بخشوده نمی‌شود ظلمی است كه بعضی از بندگان خدا بر بعض دیگر می‌كنند» و در روایت دیگری آن حضرت حتی ادای حق‌الناس را از حق الله مهمتر دانسته و می‌فرماید: «جَعلَ الله سُبحانه حُقوقُ عبادِهِ مُقدّمةً علَی حُقُوقهِ فَمنْ قامَ بِحقُوقُ عبادالله كانَ ذلك مودّیاً الی القیامِ بِحقوقِ الله؛ خداوند حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود قرار داده و كسی كه حقوق بندگانش را رعایت كند حقوق الهی را نیز رعایت خواهد كرد.»

خداوند متعال در قرآن کریم به بعضی از نمونه‌های حق‌الناس اشاره کرده و می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا  أَیحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ یأْكُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ  إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان‌ها گناه است؛ و هرگز (در کار دیگران) تجسّس نکنید؛ و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید؛ تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه‌پذیر و مهربان است.»

این آیه به خوبی نشان می‌دهد که حق‌الناس فقط در حقوق مالی مردم نیست، بلکه حفظ آبرو، اسرار و شخصیت آنان نیز جزء حق‌الناس است. کسانی که آتش را در جنگل روشن کنند و سپس هنگام رفتن، آن را خاموش نکرده و باعث آتش‌سوزی وسیعی می‌شوند، یا رودخانه‌ای را آلوده می‌کند، مسئول تمام کسانی است که این نعمت‌ها محروم شده‌اند.

در مورد توجه شهید قاسم سلیمانی به حق‌الناس می‌توان به نگارش نامه برای صاحب منزلی که در حال عملیات آزادسازی ابوکمال، از آن منزل به عنوان مقر استفاده کرده بود. ایشان  در این نامه ضمن معرفی خود، بابت استفاده از منزل به عنوان مقر، از صاحب آن عذرخواهی کرده و ضمن نوشتن شماره تلفن منزل شخصی خود در انتهای نامه، برای جبران هرگونه خسارت احتمالی و یا هرگونه درخواست دیگری از طرف صاحب منزل، ابراز آمادگی کامل کرده است. سردار سلیمانی همچنین در بخشی از این نامه بیان کرده است: ما به اهل سنت در همه جا خدمات زیادی انجام داده‌ایم. من شیعه هستم و شما سنی هستید؛ اما من هم به نوعی سنی هستم؛ زیرا به سنت رسول‌ خدا(ص) اعتقاد دارم و ان‌شاءالله در راه او حرکت می‌کنم و شما هم به نوعی شیعه هستید؛ زیرا اهل‌ بیت(ع) را دوست دارید. 

همدردی با محرومان و مستضعفان

آنچه بیش از همه عناصر و ویژگی‌ها، اخلاق شهید قاسم سلیمانی را روح قرآنی بخشیده است؛ عنصر خدمت، خیراندیشی و همدردی با محرومان و مستضعفان بود. ایشان با آنکه شجاع و با صلابت بود؛ قلبی رئوف داشت. از رنج و محنت محرومان در غم بود. با مستمندان همدردی می‌کرد.

حاج‌ قاسم سلیمانی در هر عرصه‌ای یاور و پیشگام محرومان و مستضعفان بود. اگر سیل، زلزله یا بحران در ایران رخ می‌داد در هر کجای جهان که بود خودش را در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای کمک و امداد به مردم می‌رساند.

حاج قاسم نه فقط محبوب مردم ایران بود بلکه در جهان اسلام در عراق، یمن، سوریه، لبنان، افغانستان، پاکستان، بحرین و... در زمره «محبوب‌ترین چهره‌های حامی و یاور مستضعفان» بود.او «مقاومت» را به یک مکتب فکری برای جهان اسلام در برابر سلطه‌گری و حضور بیگانگان قرار داد. بسیاری از صاحب‌نظران جهان اسلام بر این باورند که در نیم‌ قرن اخیر در کنار امام‌ خمینی(ره) و مقام معظم رهبری باید از سیدحسن نصرالله و حاج‌ قاسم سلیمانی به‌ عنوان دو چهره ماندگار دینی و اسلامی یاد کرد که آزادی فلسطین و قدس شریف» را همواره در سرلوحه برنامه‌ها و اقدامات خود قرار داده‌اند.

راز اینکه رهبری معظم انقلاب اسلامی در آغاز ۴۰ سالگی دوم انقلاب در کنار مکتب امام‌ خمینی(ره) مکتب سلیمانی را معرفی کردند، افکار، اندیشه‌ها و اقدامات فرامرزی، فراایرانی و فراشیعی حاج ‌قاسم سلیمانی بوده است.

عدم سازش با ظالمان

قرآن، دفاع از حق مظلوم را برای خود او یا دیگران لازم و ضروری دانسته است. به این خاطر، به‌رغم نکوهش آشکار ساختن بدی دیگران، این امر را برای مظلوم مجاز دانسته و فرموده است: «لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِمَ وَ کانَ اللَّهُ سَمیعاً عَلیماً؛ خداوند دوست ندارد کسی با سخنان خود، بدی‎ها(ی دیگران) را اظهار کند؛ مگر آن کس که مورد ستم واقع شده باشد.خداوند، شنوا و داناست».

و در کنار نکوهش برخی از شاعران، آن دسته از شاعرانی را که از هنر شعر برای دفاع از حق خود و رفع ستم بهره می‌گیرند؛ ستوده و به آنان وعده یاری داده و فرموده است: «وَ الشُّعَرَاءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُنَ ........ إلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ ذَکَرُوا اللَّهَ کَثیراً وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا» و در برخی از موارد قرآن دیگران را به خاطر کوتاهی در یاری رساندن به مظلومان مورد نکوهش قرار داده و می‎فرماید: «وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها؛ چرا در راه خدا و (در راه) مردان و زنان و کودکانى که(به دست ستمگران) تضعیف شده‏اند؛ پیکار نمى‏‌کنید؟ همان افراد(ستمدیده‌‏اى) که مى‏‌گویند: پروردگارا ما را از این شهر(مکه) که اهلش ستمگرند؛ بیرون ببر.»

در سیره پیشوایان دینی به عنوان الگوهای رفتار مؤمنان، ظالم‌ستیزی و یاری به مظلوم کاملاً مشهود است.به عنوان نمونه همان‌طوری که رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران پیام ترامپ را که توسط نخست‌وزیر ژاپن با خود به ایران آورده بودند را حتی تحویل نگرفتند چه برسد به مطالعه و خواندن و جواب دادن آن.کار مشابهی توسط شهید قاسم سلیمانی انجام شد که رئیس دفتر مقام معظم رهبری این‌گونه بازگو کردند: همین اواخر زمانی که قاسم سلیمانی در بوکمال بود، رئیس سازمان سیا به وسیله یکی از رابطان خود در منطقه، نامه‌ای برای سردار سلیمانی فرستاد اما ایشان گفت: «نامه تو را نمی‌گیرم و نمی‌خوانم و اصلاً با این افراد صحبتی ندارم.»

سردار سرتیپ دوم پاسدار محمد کرمی در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه اصفهان در مورد شخصیت استکتبارستیز شهید قاسم سلیمانی این‌گونه گفت: فرمانده شهید نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کوشید تا با زیاده‌خواهی‌های ایالات متحده در منطقه و جهان مبارزه کند.

یکی از راه‌های موفقیت استکبار، ایجاد اختلاف در میان امت اسلامی است، اما شهید سلیمانی کوشید تا با برقراری اتحاد و انسجام میان گروه‌های مختلف مسلمانان اجازه این کار را ندهد. شهید سلیمانی این باور را در میان فلسطینی‌ها ایجاد کرد که اگر دشمن با همه قوا و تجهیزات پیشرفته به میدان بیاید، باور دینی است که در برابر تجهیزات جنگی پیروز می‌شود. داعش عامل جنگ‌های نیابتی استکبار با کشورهای مقاوم همچون ایران بود، سردار سلیمانی عزیز و شجاع برای مبارزه با این فرزند نامشروع استکبار جهانی قیام و به عنوان سرباز امام زمان(عج) به تکالیف شرعی خود عمل کرد تا منتظر واقعی فرج باشد.

نتیجه‌گیری

قرآن کریم کتاب زندگی، نور و معرفت است و توجه به آن در همه اعصار مورد اهتمام مسلمانان و مایه تکامل و پیشرفت آنان بوده است.سیره عملی  شهید قاسم سلیمانی که الگوی مجسم و مصداق بارز رفتاری آیه ۲۹ سوره فتح «اشداء علی الکفار رحماء بینهم» می‌باشد؛ سرمشق مناسبی برای همه انسان‌های خداجو، آزاده و موحد است.

در این میان اندیشه‌ها و الگوهای رفتاری شهید قاسم سلیمانی دارای ابعاد و ویژگی‌های ارزشمندی است که می‌تواند چراغ پرفروغی فراروی پیروان راستین مکتب قرآن و عترت باشد.آموزه‌ها و الگوهای اعتقادی شهید قاسم سلیمانی در نخستین گام، جان‌مایه پیام خود را از کلام مقدس الهی گرفته و همه‌جا گرداگرد قرآن دور می‌زند.

اخلاص در تمام وجود و سرتاسر زندگى او عجین شده بود. تمام حركت‌هاى كوچک و بزرگ او با نام و یاد خدا شكل مى‌گرفت و جز رضاى محبوب به چیزى نمى‌اندیشید.  اخلاص، مهربانی و محبت، تواضع و فروتنی، خیرخواهی و هدایت‌گری، همدردی با محرومان و عدم سازش با ظالمان از مهمترین و برجسته‌ترین اندیشه‌ها و الگوهای رفتار اجتماعی شهید قاسم است.

منابع و ماخذ

قرآن کریم

• ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، بیروت، انتشارات دار صادر، چاپ سوم،1414ق،
• امینی، ابراهیم، «جایگاه و الگوی زن مسلمان در اندیشه امام خمینی(ره)» مجله: پیام زن ، 1379،
• پابگاه اطلاع‌رسانی حوزه، https://hawzah.net/fa/Mostabser/View/63456)
• تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد، غررالحكم و درر الكلم، به کوشش: سیدمهدى ‌رجائى، قم‌: دارالكتاب الإسلامی، دوم: ‌1410 ق.، ج 2
• خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در منزل سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی، ۱۳۹۸/۱۰/۱۳
• --------------------- ؛ بیانات در دیدار فرماندهان سپاه - ۱۳۷۳/۰۶/۲۹
• دارابی، علی،(حاج قاسم سلیمانی به ‌مثابه مکتب) خبرگزاری کار ایران ایلناhttps://www.ilna.news/fa/tiny/news-864549) تاریخ انتشار: ۱۳۹۸/۱۱/۰۶
• دهخدا، علی‏اکبر، لغت ‌نامه ، سازمان لغت‏نامه دهخدا، تهران، ۱۳۵۲ ـ ۱۳۲۵ ش. ذیل واژۀ سیرت
• شریف‌الرضی، محمد بن حسین. نهج‌البلاغة، ترجمه دشتى- ایران: قم: اول، 1379ش، خطبه 175
• کاوه، ناصر،: من قاسم سلیمانی هستم، سرباز ولایت 8 تهران: نوآوران سینا، 1398
• کرمی، محمد(سردار شهید سلیمانی تفکر استکبارستیزی را توسعه داد) خبرگزاری جمهوری اسلامی، اصفهان- ایرنا- https://www.irna.ir/news/83628397)) تاریخ انتشار ۲۰ دی ۱۳۹۸
• کریمی، سیدعبدالمجید، رفیق خوشبخت ما، انتشارات زائر رضوی؛ مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی چاپ: اول، 1399،
• کشاورز شیرازی، اکبر، روایتی از مهربانی «سردار شهید حاج قاسم سلیمانی» نسبت به حیوانات،(سایتhttp://hakimemehr.ir/fa/news/54753) تاریخ انتشار: ۱۹ دی ۱۳۹۸
• مجلسی محمدباقر؛ بحارالانوار الجامعة لدرر اخبارالائمة الاطهار، تهران، دارالکتاب اسلامیه، 1364، نوبت دوم، ، ج 70
• محدثی، جواد: اخلاق نبوی: آشنایی با سیره اخلاقی پیامبر اعظم(ص) تهران: مشعر، 1385
• محسن کدیور، «امام سجاد و حقوق مردم»، حق‌الناس، تهران: تهران کویر(۱۳۸۷)
• محمد گلپایگانی، ماجرای نامه‌ای که سردار سلیمانی قبول نکرد (خبرگزاری دانشجو،https://snn.ir/fa/news/649747)
• محمدی ری‌شهری، محمد؛ میزان‌الحکمة، حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، 1377، چاپ اول
• معروفی، حسین(ناگفته‌های یک سردار از نماز شب‌های حاج قاسم) سایت مشرق
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج1، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ بیست و ششم، 1388
• مکارم شیرازی، ناصر، مشرق نیوز،( https://www.mashreghnews.ir/news/1030393)) تاریخ تاریخ انتشار: ۲۳ دی ۱۳۹۸ -، کد خبر 1030393
• مکارم‌شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)،1385، ج1